Temat: Groteska w literaturze 20-lecia. |
Groteska to kategoria estetyczna, rodzaj satyry. Polega ona na silnym zdeformowaniu rzeczywistości świata przedstawionego w utworze. Często pojawiają się w nim elementy karykatury i fantasyki.
Z groteskową, zdeformowaną i zniekształconą rzeczywistością mamy do czynienia w "Szewcach". Bohaterowie są niezrównoważeni psychicznie, ich reakcje wynikają często z dążenia do zaspokojenia najniższych instynktów i pragnień. Zdeformowaniu uległ także język bohaterów, ludzie prości wyrażają się niekiedy jak filozofowie, zaś wykształceni posługują się językiem ulicy i rynsztoka. Na scenie sąsiadują z sobą tragizm i komizm, na dobrą sprawę nie wiadomo, co jest ironią, co śmiechem, a co tragedią. Pojawiają się tu w dziwacznych, często kontrastowych zestawieniach komunizm i filozofia, powaga i trywialność, grubiaństwo i tragizm, naukowe wypowiedzi i wulgarny erotyzm.
Świat przedstawiony w "Ferdydurke" Gombrowicza to świat nierzeczywisty, z pogranicza jawy i snu. Dlatego jest on tak absurdalny i groteskowy. Służy do demaskowania i ośmieszania mechanizmów rządzących człowiekiem. Kompromituje instytucję szkoły, ośmiesza "wolność i nowoczesność" rodziny Młodziaków, itp..
Ujawnienie groteskowości świata, jego pozornej tylko logiczności i trwałości rozpoczyna się z chwilą, gdy Józio po raz wtóry zostaje zaprowadzony do szkoły przez Pimkę. Alcyberfer udowadnia mu, że jest niedouczony. Ten, nie mogąc się przeciwstawić i znaleźć stosownych argumentów, zmienia się w lękliwego malca. Zostaje więc "upupiony", gdyż pupa staje się symbolem podporządkowania, zdziecinnienia. Tak Józio wpada w sam środek dziwnego, izolowanego od rzeczywistości mikroświata, w którym uczniowie są nieustannie obserwowani przez nauczycieli, mówią sztucznym językiem i dyskutują o nierzeczywistych problemach. Kapitalnym przykładem groteskowości stają się lekcje, podczas których uczniowie ucząc się poezji Słowackiego wkuwają też opinię, iż był on wielkim poetą. Młodzież z pokorą przyjmuje swój los, swe "upupienie" - pozbawienie naturalności swobody zachowań. Jest zmuszona do przyjmowania pozy, do udawania. Jedynie Miętus ma odwagę się buntować.
Groteskowa jest także rodzina Młodniaków, w której dominuje nowoczesna Zuta. Jest ona odporna na wszelkie próby naruszenia panujących w jej świecie zasad, a właściwie ich braku. Dopiero Józio, sprowadzając nocą do jej sypialni równocześnie obu jej adoratorów - Pimkę i Kopyrdę oraz umiejętnie sterując wydarzeniami wprowadza w jej życie chaos i zamieszanie.
Tak samo groteskowo jak u Młodniaków jest też na wsi, gdzie kontynowane są w absurdalnych rozmiarach dawne porządki, a żądanie Miętusa, by spoliczkował go chłop doprowadza do rewolucji.
Groteskowe są również słowa - klucze (łydka, pupa), które niosą z sobą jednak wiele treści.