Wzorce miar-narzędzia pomiarowe charakteryzujące się znaną wartością określonej wielkości. Wzorce muszą cechować się określona dokładnością a także stałością, odtwarzalnością i mierzalnością. Wykonuje się wzorce o różnej dokładności.
Pomiar-zbiór operacji mających na celu wyznaczenie wartości wielkości, przy czym wielkość jest cechą zjawiska, przedmiotu lub substancji, którą można rozróżnić jakościowo i określić ilościowo.
Zasada pomiaru-naukowa podstawa pomiaru (np. zjawisko termoelektryczne wykorzystywane do pomiaru temp.)
Metoda pomiaru-logiczny ciąg wykonywany podczas pomiaru operacji, opisanych w sposób ogólny (np. metoda różnicowa, metoda zerowa).
Wielkość mierzona-wielkość stanowiąca przedmiot pomiaru.
Wielkość wpływająca-wielkość nie będąca wielkością mierzoną, która ma jednak wpływ na wynik pomiaru.
Sygnał pomiarowy-wielkość reprezentująca wielkość mierzoną i związana z nią funkcjonalnie.
Wynik pomiaru-wartość przypisana wielkości mierzonej, uzyskana drogą pomiaru.
Wynik surowy-wynik pomiaru przed korekcją błędu systematycznego.
Wynik poprawkowy-wynik pomiaru po korekcji błędu systematycznego.
Czujnik-element przyrządu pomiarowego lub łańcucha pomiarowego, na który oddziaływuje bezpośrednio wielkość mierzona (np. złącze pomiarowe termometru elektrycznego, wirnik przepływomierza turbinowego, fotokomórka spektrofotometru).
Detektor-urządzenie lub substancja wskazująca istnienie pewnego zjawiska, bez konieczności podawania wartości wielkości związanej z tym zjawiskiem (np. piroelektryczny detektor ruchu, papierek lakmusowy). W pewnych dziedzinach termin detektor stosowany jest w znaczeniu czujnika.
Podstawowe warunki zachowania jednolitości miar:
1. Muszą być ściśle zdefiniowane i ogólnie przyjęte jednostki miar.
2. Musi być zapewniona odtwarzalność tych jednostek w postaci wzorów jak najbardziej niezmiennych.
3. Stosowane do pomiarów przyrządy pomiarowe muszą być sprawdzane pod względem ich właściwości metrologicznych, a przede wszystkim pod względem dokładności.
4. Muszą być stosowane właściwe metody pomiaru.
5. Pomiar musi być wykonywany prawidłowo.
Wzorce miar-narzędzia pomiarowe charakteryzują się znaną wartością miary określonej wielkości. Wzorce muszą cechować się określoną dokładnością a także stałością, odtwarzalnością i mierzalnością.
Transtabilność-właściwość miary wzorca polegająca na tym, że można ją porównać z miarami etalonów (państwowych, międzynarodowych) za pośrednictwem nieprzerwanego łańcucha porównań.
System pomiarowy-nazywa się układ, w którym występuje sterowanie procesem pomiarowym.
Rodzaje pomiarów-wg metody pomiarów, wg sposobu pomiaru, wg warunków pomiaru, wg stopnia zapotrzebowania.
W pomiarach pośrednich-wartości mierzonej wielkości nie otrzymuje się bezpośrednio, Lech oblicza się ją z funkcji określającej zależność wielkości mierzonej od innych wielkości mierzonych bezpośrednio.
W pomiarach złożonych-wartość mierzonej wielkości jest obliczana z funkcjonału określającego zależność wielkości mierzonej od funkcji innych wielkości mierzonych bezpośrednio.
Podstawowe warunki zachowania jednolitości miar:
1. Muszą być ściśle zdefiniowane i ogólnie przyjęte jednostki miar.
2. Musi być zapewniona odtwarzalność tych jednostek w postaci wzorów jak najbardziej niezmiennych.
3. Stosowane do pomiarów przyrządy pomiarowe muszą być sprawdzane pod względem ich właściwości metrologicznych, a przede wszystkim pod względem dokładności.
4. Muszą być stosowane właściwe metody pomiaru.
5. Pomiar musi być wykonywany prawidłowo.
Wzorce miar-narzędzia pomiarowe charakteryzują się znaną wartością miary określonej wielkości. Wzorce muszą cechować się określoną dokładnością a także stałością, odtwarzalnością i mierzalnością.
Transtabilność-właściwość miary wzorca polegająca na tym, że można ją porównać z miarami etalonów (państwowych, międzynarodowych) za pośrednictwem nieprzerwanego łańcucha porównań.
System pomiarowy-nazywa się układ, w którym występuje sterowanie procesem pomiarowym.
Rodzaje pomiarów-wg metody pomiarów, wg sposobu pomiaru, wg warunków pomiaru, wg stopnia zapotrzebowania.
W pomiarach pośrednich-wartości mierzonej wielkości nie otrzymuje się bezpośrednio, Lech oblicza się ją z funkcji określającej zależność wielkości mierzonej od innych wielkości mierzonych bezpośrednio.
W pomiarach złożonych-wartość mierzonej wielkości jest obliczana z funkcjonału określającego zależność wielkości mierzonej od funkcji innych wielkości mierzonych bezpośrednio.
Niepewność pomiaru-parametr związany z wynikiem pomiaru charakteryzujący rozrzut wartości, które można w uzasadniony sposób przypisać wielkości mierzonej(przewodnik ISO słownik VIM)
Błąd gruby-powstaje podczas omyłki mierzącego lub awarii, niesprawności środków mierniczych, uwzględnia często zmieniających się warunków zewnętrznych itp. Błędy grube doprowadzają na ogół do jawnego wypaczania rezultatów pomiarów i dlatego przy opracowywaniu wyniku pomiaru należy je pominąć.
Błąd środkowy położenia kreski wzorca w bisektorze ebis-wynika z niesymetrycznego objęcia równoległymi kreskami bisektora kreski wzorca. Oko wykazuje dużą wrażliwość na brak symetrii. Kąt dostrzeżenia braku symetrii wynosi 5''. Stąd ebis=(+/-) 0.006
Sposoby usuwania błędów systematycznych:eliminacja, korekcja.
Odkształcenia sprężyste mogą być wynikiem:
-nacisków pomiarowych wywieranych przez narzędzia pomiarowe na mierzony przedmiot
-sprężystego ugięcia (badanie elementu lub wzorca miary)
Wymiar długości-(czyli tzw. Wymiar liniowy) lub kąta wyraża się odpowiednią liczbą jednostek lub kąta. Z punktu widzenia usytuowania wymiarów odróżnia się wymiary zewnętrzne, mieszane i pośrednie.
Wymiar zewnętrzny „Z” - określa odległość elementów powierzchni, pomiędzy którymi ich bezpośrednie otoczenie jest wypełnione materiałem, np. wymiar średnicy wałka.
Wymiar wewnętrzny „W” - określa odległość elementów powierzchni, pomiędzy którymi ich bezpośrednie otoczenie nie jest wypełnione materiałem, np. wymiar średnicy otworu. W przypadku wymiaru wewnętrznego linie wymiarowe są obejmowane przez materiał przedmiotu.
Wymiar mieszany „M” - określa odległość takich dwóch elementów powierzchni, dla których bezpośrednie otoczenie jednego jest wypełnione materiałem, a drugie nie. Przykładami wymiarów mieszanych są: wysokość występu (lub wymiar głębokości rowka).
Wymiar pośredni „P” - odległość elementów, z których co najmniej jeden jest elementem teoretycznym (oś lub płaszczyzna symetrii), np. odległość osi otworów, odległość osi wałków, odległość osi otworów od krawędzi.
Wymiary graniczne A, B-wymiary, między którymi powinien być zawarty lub którym może by równy wymiar zaobserwowany.
Wymiar górny B-największy dopuszczalny wymiar elementu (większy z dwóch wymiarów granicznych).
Linia zerowa (0-0)-prosta odpowiadająca wymiarowi nominalnemu, względem której określa się odchyłki i tolerancje względem której określa się odchyłki i tolerancje przy ich graficznym przedstawianiu. Odchyłki dodatnie umieszcza się powyżej linii zerowej, ujemne zaś-poniżej.
Odchyłka-różnica wymiaru (zaobserwowanego, granicznego itp.) i odpowiadającemu mu wymiaru nominalnego.
Odchyłka graniczna-różnica algebraiczna wymiaru granicznego (górnego lub dolnego( i wymiaru nominalnego. Przyjęto zasadę oznaczania odchyłek wałków małymi literami, a otworów dużymi literami.
Odchyłka górna es, ES-odchyłka graniczna będąca różnicą algebraiczną wymiaru górnego Bw wałka lub otworu Bo i wymiaru nominalnego D.
Odchyłka dolna ei, EI-odchyłka graniczna będąca różnicą algebraiczną wymiaru górnego Aw wałka lub otworu Ao i wymiaru nominalnego.
Pole tolerancji-termin stosowany przy graficznym przedstawieniu tolerancji: oznacza obszar zawarty między prostymi równoległymi do linii zerowej, odpowiadającymi wymiarom lub odchyłkom granicznym. Pole tolerancji przedstawia graficznie wartość tolerancji i jej położenie względem linii zerowej.
Luz graniczny-jeden z luzów (najmniejszy lub największy), między którymi powinien być zawarty luz zaobserwowany i otrzymany z analizy wyników pomiaru.
Luz najmniejszy-luz wynikający z różnicy dolnego wymiaru A otworu i wymiaru górnego B wałka lub odpowiednia różnica odchyłek granicznych.
Luz największy-luz wynikający z różnicy górnego wymiaru B otworu i dolnego wymiaru A wałka lub odpowiednia różnica odchyłek granicznych.
Wskaźnik pasowania-wzajemne powiązanie wałka z otworem, określający różnicę wymiarów otworu i wałka przed ich połączeniem.
Tolerancja pasowania-jest sumą tolerancji otworów i tolerancji wałka tworzących połączenie i możemy traktować ją jako miarę dokładności pasowania elementów.