BEHAWIORYZM.
Twórcami behawioryzmu są Iwan Pawłow, John Watson, Burrhus Skinner.
-behaviour- zachowanie, z ang.
-przedmiotem badań są reakcje człowieka na bodźce. Zadaniem tej psychologii ma być badanie związków między bodźcami a reakcjami (formuła stimulus - reaction) oraz wywieranie wpływu na zachowania ludzi poprzez wzmocnienia pozytywne i negatywne.
-zachowanie się i rozwój osobowości człowieka jest efektem zewnętrznych bodźców działających na jednostkę. Zmiany zachowania stanowią wyniki uczenia się nowych reakcji.
Związek zachowanie - środowisko
Wg Skinnera zachowanie zależne jest od środowiska fizycznego i społecznego. Środowisko to steruje ludzkim działaniem. Struktura zachowanie jest wiec w dużym stopniu kopią struktury środowiska. Działania człowieka wpływają również na zmianę środowiska - zachowanie jest sprawcze, gdyż kształtuje to środowisko, wiec dzięki odpowiednim metodom można dowolnie modyfikować działanie ludzkie.
Sterowanie - behawioryści przyjęli ze zachowanie jest narzędziem do osiągnięcia pewnych skutków. Jest wiec sprawcze, a konsekwencje tego zachowania nazywamy wzmocnieniami:
-wzmocnienie pozytywne - narody, najbardziej skuteczna i humanitarna metoda manipulacji. Liczy się tu dobór odpowiednich wzmocnień (ze względu na wiek, status, zainteresowania) oraz procedura stosowania tych wzmocnień
-wzmocnienia negatywne - niepożądany skutek awersyjny, wbrew powszechnej opinii mniej skuteczna od nagrody. Nie eliminuje zachowań aspołecznych tylko je tłumi, prowadzi do zaburzeń emocjonalnych, unikania źródła kary, dostarcza negatywnych wzorców zachowań. Inżynieria społeczna
-wyłoniona z koncepcji behawiorystycznej
- celem jest oduczenie reakcji patologicznych i dewiacyjnych na np stany lękowe.
Przyjmuje techniki modyfikacji tj: - desensiblizacja - 1)poznanie bodźców wywołujących lęk, 2)rozpoznanie sytuacji o wartościach wzmocnienie pozytywnego 3) zestawienie bodźców lękotwórczych z wzmocnieniami. Terapia awersyjna - jednoczesne podawanie wzmocnienia negatywnego i pozytywnego
KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA
Dynamika osobowości
-ludzkie działanie jest ukierunkowane przez wewnętrzne siły motywacyjne.
-człowiek jest istotą niedoskonałą, miernym aktorem kierującym swoim losem.
-wypowiedzi, czynności pomyłkowe, reakcje lękowe, sny, fantazje dają wyobrażenia o motywacji człowieka i jego stanie psychicznym.
-człowiek nie zdaje sobie sprawy z tego jak i dlaczego działa
-zarys portretu psychoanalitycznego powstał w klinikach psychiatrycznych lub neurologicznych.
-twórcy tej koncepcji opracowali zasady psychoterapii posiadającej wiele wariantów:
a)psychoanaliza
b)próby scalenia behawioryzmu i psychoanalizy
c)psychoanaliza współczesna - Freud - obejmuje teorię libido, kompleksu Edypa, nieświadomej motywacji, poglądu na to ze pierwsze lata życia maja wpływ na kształtowanie się osobowości dorosłego.
Rola nieświadomości i popędy
-działanie człowieka jest uwarunkowane przez wewnętrzne siły zwane popędami, popędy które ukierunkowują ludzkie działanie są zazwyczaj nieświadome, 2 klasy popędów:
a)pierwotne (wrodzone) - dążenie do zdobycia pokarmu, utrzymanie optymalnej temperatury, popędy seksualne, unikanie bólu.
b)wtórne - powstają w procesie socjalizacji, bezpieczeństwa, społeczne, osobiste.
Konflikt jest najważniejsza przyczyną udaremniania realizacji potrzeb i popędów, których zaspokojenie usuwa napięcie i daje satysfakcje. Trudności w rozwiązywaniu konfliktów wywołują frustrację, lęk, zaburzenia emocjonalne, agresję i zachowania neurotyczne.
Klasy konfliktów: a)wewnętrzne - motywacyjne, między popędami powstałe w wyniku działania sprzecznych, rozbieżnych sił b)zewnętrzne, z reguły maja charakter interpersonalny, powstają gdy istnienie sprzeczność między dążeniami jednostki a dążeniami innych ludzi.
Lęk jest objawem zaburzeń neurotycznych, jest sygnałem niebezpieczeństwa wewnętrznego z którego człowiek nie do końca zdaje dobie sprawę. Jest zagrożeniem dla osobowości jednostki i systemu jej wartości. Nie należy utożsamiać go ze strachem będącym stanem emocjonalnym sygnalizującym niebezpieczeństwo zewnętrzne. Źródłem lęku są wewnętrzne konflikty i frustracje udaremniające zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, społecznych i osobistych. Rodzaje lęków: a)normalny - będący proporcjonalną reakcją do rzeczywistego zagrożenia, b) neurotyczny - reakcja nieproporcjonalna do rzeczywistości.
Zdanie psychoanalityków każda forma obrony przed lękiem jest lepsza niż bezczynność i bierne poddawanie się.
Psychoterapia - rodzaje: analityczna, Gestalt, indywidualna, grupowa. To systematyczny i celowy sposób modyfikacji i korelacji osobowości oraz leczenie i zaburzeń neurotycznych za pomocą środków psychologicznych tj swobodny tok słów, mimika, przyjazna więź z pacjentem,
Psychoterapia analityczna - metoda uzdrawiania ludzi, pozwalająca rozwiązać ich konflikty i problemy oraz poznać siebie, kształtowanie świadomości. Techniki psychoterapii analitycznej: 1)swobodne skojarzenia - pacjent nie widzi terapeuty, ma głośno mówić co przychodzi mu na myśl, u pacjentów może występować zjawisko oporów lub przeniesienie emocji na terapeutę. Jego zadaniem jest baczna obserwacja zachowań i wypowiedzi a w końcu interpretacja ogółu. 2)interpretacja snów będących nośnikiem informacji o konfliktach i dążeniach.
KONCEPCJA POZAWCZA
Umysł - układ poznawczy ma stałe właściwości tj: inteligencja, zdolności, system pamięci trwałej, możliwości, myślenie abstrakcyjne i twórcze, kompetencje językowe, szybkość przetwarzania. Właściwości te są wrodzone jednak, na ich rozwój wpływa środowiska. Potencje umysły są ograniczone jest wiec to układ zawodny.
Wiedza i jej rodzaje
- deklaratywna - typu wiem że... to dane o faktach
-proceduralna - typu wiem jak... dane o metodach, strategiach, programach działania.
Struktury poznawcze - źródło informacji o otoczeniu, sobie, programie działania, które umożliwiają osiągniecie celów. Składniki struktur poznawczych: sądy o środowisku naturalnym, wiedza o kulturze, wiedza o świecie społecznym, wiedza o sobie.
Myślenie twórcze
-człowiek jest podmiotem twórczym i innowacyjnym, umie formować nowe struktury, konstrukcje, projekty. O ludzkiej twórczości decydują indywidualne motywy, umiejętności oraz środowisko. Rodzaje twórczości: 1)typu P - w umyśle osoby powstają idee i hipotezy nowe w punktu widzenia jej indywidualności, 2)typu H - prowadzi do odkryć i wynalazków, które dotychczas nie były znane
Modele myślenia twórczego:
-model konfliktowy - źródłem twórczości sa konflikty motywów, frustracje, wewnętrzne sprzeczności
-model spełnienia - twórczość jest rodzajem samo spełnienie, sprzyja zaspokojeniu potrzeby samorealizacji.
Środowisko może pełnić rolę stymulatora twórczości - człowiek osiąga lepsze wyniki pod naciskiem zewnętrznym. Z drugiej zaś strony może być czynnikiem blokującym i udaremniającym osiąganie nowych celów (brak swobody w działaniu)
Wartości
Człowiek jako samodzielny podmiot nie tylko gromadzi wiedze ale również wartościuje ją. - formułuje sądy przekonania o wartości indywidualnej (walencji). Pojęcie walencji pozwala wyjaśnić dlaczego jednostka dąży do pewnych stanów i jednocześnie unika innych. Ocena wartości zależy od osobowości czyli systemu struktur poznawczych. Rozważane są następujące rodzaje walencji:
-wartości pozytywne, wywołujące dodatnie stany emocjonalne
-wartości negatywne, bodźce awersyjne, których jednostka unika,
-utylitarne - niezbędne do utrzymania życia
-symboliczne - intelektualne, estetyczne, moralne i duchowe.
Można wyróżnić kilka kategorii hierarchii wartości:
-dionizyjskie - luksus, komfort, konsumpcja
-heraklesowe- zdobywanie wiedzy, sławy, kontroli nad jednostką
-prometejskie - jednostka często podejmuje działania pro społeczne i altruistyczne
-apolińskie- najwyższa wartości to sztuka, twórczość
-sokratyczne - samopoznanie i doskonalenie własnej osobowości
Wg koncepcji poznawczej motywacja jest pochodną wobec danych o świecie i samym sobie - najpierw jest określana informacja a później rodzi się proces motywacyjny. Dużą role odgrywa poziom aspiracji - informuje o wartościach, które jednostka chce osiągnąć i które dadzą jej satysfakcje. Kiedy powstaje rozbieżność między aspiracjami a możliwościami rodzi się napięcie informacyjne. Człowiek posiada pewną tolerancję wobec tej rozbieżności - w przypadku gdy ta rozbieżność jest mała człowiek nie podejmuje żadnej aktywności, lecz w przypadku gdy jest duża rodzi się lęk i panika - hamuje t motywacje.
Emocje podobnie jak motywacja wywołane sa przez informacje zewnętrzne i wewnętrzne. Rozpatruje się procesy emocjonalne tj: niepewność, która wywołuje ciekawość, lęk i niepokój w przypadku nie umiejętności poradzenia sobie z czymś, satysfakcja, zadowolenie, mogą doprowadzić do wzrostu motywacji lub zahamowania jej.
KONCEPCJA HUMANISTYCZNA
Pojęcie „ja” - Carl Rogers opracował teorię w której centralnym, pojęciem jest „ja” na które składa się zdobywanie informacji o własnych cechach, wartościach i postawach. Obraz ja determinuje spostrzeganie świata i własnej osoby. JA idealne natomiast to wizja podmiotu na temat tego jaki powinien lub jaki chciałby być. Gdy pojęcie JA i JA IDEALNE zgadzają się ze sobą osoba jest zdrowa psychicznie, problemy pojawiają się w przypadku rozbieżności.
Samorealizacja - główną tendencją decydującą o działaniu człowieka jest dążenie do samorealizacji, aktualizacji własnych szans. Jej przejawem może być miłość, twórczość, zachowania altruistyczna, rozwój „ja”, Dla człowieka dążącego do samorealizacji twórczość staje się źródłem nowych doświadczeń i rozwoju własnej osoby.
Koncepcja humanistyczna rozpatruje pojęcie natury człowieka.
-człowiek jest z natury dobry, jego dążenie są konstruktywne i pozytywne.
-człowiek w pełni dojrzały i otwarty na nowe doświadczenia będzie tworzyła dzieła, które służą jednostce i społeczeństwu. Twórczość destruktywna jest niezgodna z ludzką naturą.
Tu i teraz - ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, aktualne przeżycia i doświadczenia.
Zadania wychowanie humanistycznego:
-dążenie do integracji osobowości
-rozwój autonomii jednostki
-kształtowanie postaw allocentrycznych
-wychowanie ludzi zdolnych do refleksji nad życiem
-formułowanie tożsamości.