. Farmakokinetyczne interakcje leków i żywności
Farmakokinetyka jest dziedziną farmakologii opisującą zmiany stężenia leku lub jego metabolitów w ustroju, w czasie. Procesy, którymi zajmuje się farmakokinetyka dotyczą losów leku w ustroju. Farmakokinetyka rozpatruje te procesy względem czasu.
Podstawowymi parametrami farmakokinetycznymi są:
- stałe szybkości poszczególnych procesów (wchłaniania, eliminacji i innych)
- średnie czasy wchłaniania i przebywania leku w organizmie
- stężenie maksymalne i czas jego wystąpienia
- pole powierzchni pod krzywą zależności stężenia od czasu (AUC)
Narzędziami pozyskiwania danych do obliczeń farmakokinetycznych są metody chemii analitycznej, a materiałem w którym oznaczane jest stężenie leków jest, np. krew, mocz, osocze czy surowica.
Składniki pożywienia należy traktować jako niezbędne do rozwoju i utrzymania przy życiu, natomiast LEKI to substancje obce, których wprowadzanie powinno przyczynić się do naprawy lub poprawy stanu zdrowia człowieka.
Pomiędzy tymi, a także innymi substancjami obcymi oraz składnikami pożywienia zachodzą różne interakcje, które mogą powodować nieoczekiwane skutki zdrowotne. Jeszcze przed Paracelsusem (autorem słynnej wypowiedzi: "Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną" (łac. Dosis facit venenum) zauważono, ze codziennie spożywane pokarmy mają wpływ na działanie leków.
Obecnie około 75% leków podaje się doustnie, a zatem ta właśnie grupa wchodzi w kontakt z pożywieniem.
Czynniki żywieniowe wpływające na metabolizm leków:
Czynniki zwiększające wchłanianie:
Głodzenie - skraca czas przebywania w żołądku leków nietrwałych w środowisku kwaśnym
Tłuszcze - wspomagają wchłanianie leków rozpuszczalnych w tłuszczach
Czynniki zmniejszające wchłanianie:
Żywność - może utrudniać wchłanianie wielu leków
Tłuszcze - zmniejszają wchłanianie leków nierozpuszczalnych w tłuszczach
Błonnik pokarmowy - może adsorbować niektóre leki
Mleko - obecny wapń może wiązać niektóre leki
Składniki mineralne - mogą tworzyć połączenia chelatowe z wieloma lekami
Dieta wysokobiałkowa - może opóźniać opróżnianie przewodu pokarmowego
Czynniki zwiększające dostępność biologiczną:
Dieta wysokobiałkowa - zwiększa wątrobowy przepływ krwi
Czynniki przyspieszające metabolizm:
Dieta wysokobiałkowa i równocześnie niskowęglowodanowa
Warzywa z rodziny krzyżowych (kapustne)
Mięso pieczone na rożnie (węgiel drzewny)
Czynniki hamujące metabolizm:
Dieta niskobiałkowa i równocześnie wysokowęglowodanowa
Rozpatrując problem interakcji leków z pożywieniem należy uwzględnić:
1. Wpływ żywności i jej składników na aktywność biologiczną leków (transport, wchłanianie, biodostępność, metabolizm, wydalanie)
TRANSPORT:
Czynnikiem transportującym lek jest albumina plazmy (białko). Kwasy tłuszczowe pożywienia wiążą te same miejsca białek (wypierają leki z połączeń z białkami), uniemożliwiając transport leku.
Dieta bogatotłuszczowa może więc powodować wzrost działania leku, a nawet jego toksyczność. Podobny efekt daje głodzenie (↑ wolnych KT we krwi).
Przykład leku wiążącego się z białkami plazmy: tetracykliny.
WCHŁANIANIE:
Jelito cienkie odgrywa dominującą rolę we wchłanianiu leków (na drodze aktywnego transportu, biernej dyfuzji, pinocytozy, wchł. limfatycznego).
Opóźnione opróżnianie żołądka może zachodzić po spożyciu pokarmu o dużej zawartości tłuszczu, a małej białka.
Duża zawartość bł. pokarmowego może powodować adsorpcję niektórych leków. Także zawartość pektyn opóźnia proces wchłaniania takich leków jak paracetamol.
Z niektórymi lekami, np. antybiotykami mogą się tworzyć związki kompleksowe (tetracykliny + Ca, Mg, Fe w mleku czy mięsie).
Lewodopa (ch. Parkinsona) konkuruje z aminokwasami we wchłanianiu. Jej wchłanianie zmniejsza także pirydoksyna.
Stosując leki przeciwzakrzepowe unikać potraw bogatych w witaminę K.
Opóźnienie procesu wchłaniania przez pożywienie jest korzystne, jeśli stężenie leku ma się utrzymywać dłużej, np. w terapii moczopędnej.
Witamina D jest lepiej wchłaniana, jeśli podaje się ją z dietą bogatotłuszczową i popija mlekiem (stymulacja rozpuszczalności).
Z pożywieniem podaje się leki, które drażnią błonę śluzową przewodu pokarmowego, np. lewodopa.
Leki nie powinny być popijane płynami kwaśnymi (sok owocowy, pomidorowy, tonik, piwo, wino), bo w takim środowisku ulegają rozkładowi. Nie popija się także mlekiem. Najlepszym płynem jest woda. Alkohol powoduje zwiększenie działania depresyjnego na OUN.
METABOLIZM:
Leki są metabolizowane przez system enzymów mikrosomalnych, takich jak oksydazy. Na 1 etapie metabolizmu wszystkie leki ulegają utlenianiu przez oksydazy, które zawierają cytochrom P-450 i wykorzystują NADPH. Utlenione leki są wiązane przez inne grupy enzymów i następnie eliminowane.
Niedobór białka, niezbędnych aminokwasów, witaminy C, tokoferoli, NNKT, składników mineralnych (Mg, Cu, Zn, Se, K) powoduje zmniejszenie metabolizmu wielu leków.
Niedobór składników energetycznych, tiaminy i Fe - zwiększenie metabolizmu.
W procesie detoksykacji leków biorą udział aminokwasy zawierające siarkę, endogenny glutation.
Spożywanie warzyw zapustnych (zawierają pochodne indolowe) i owoców bogatych we flawonoidy - zwiększa metabolizm wątrobowy i jelitowy.
Zwiększenie podaży białka i błonnika pokarmowego przyczynia się do rozwoju enterobakterii (zwiększa się wtedy toksyczność leków).
WYDALANIE:
Leki są wydalane głównie z moczem, większość z nich to słabe kwasy lub zasady, które łatwo przenikają przez błony komórkowe. Leki występujące jako obojętne cząsteczki mogą ulegać resorpcji zwrotnej z moczu do krwioobiegu.
Mięso, ryby, jaja, sery i przetwory zbożowe - ↑ wydalania leków o charakterze słabych zasad; mleko, warzywa i owoce - ↑ wydalania leków o charakterze słabych kwasów.
Dieta wysokobiałkowa na ogół zwiększa metabolizm leków i tym samym przyspiesza ich wydalanie.
Wpływ leków na trawienie i wchłanianie składników pożywienia oraz wydalanie
Zwiększają apetyt: leki steroidowe, psychotropowe.
Zmniejszają apetyt: amfetamina, przeciwnowotworowe.
Zmniejszają wchłanianie pokarmów: przeciwnowotworowe, czynniki chelatujące, leki przeczyszczające, antykoncepcyjne.
Zwiększają wydalanie: czynniki chelatujące, leki przeczyszczające.
U osób leczonych wieloma lekami przez dłuższy czas, np. u osób starszych mogą pojawić się niedobory żywieniowe. Również w przypadkach chorób chronicznych, np. alkoholizm, czy przy stosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych (zawierają estrogeny i progesteron, które wpływają na metabolizm skł.odżywczych).
Leki przyczyniające się do wydalania składników mineralnych: leki moczopędne (Ca, K, Mg), leki przeczyszczające (K, Ca), leki przeciwzapalne (Fe) i in.
Interakcje leków z substancjami farmakologicznie czynnymi, występującymi w żywności
Produkty bogate w aminy biogenne (tyramina, histamina, putrescyna, kadaweryna) - niektóre sery (camembert, cheddar, brie), ryby (śledzie, tuńczyk, makrela), piwo, wino czerwone, czekolada, banany, awokado.
Przykład: leki będące inhibitorami MAO (monoaminooksydazy)+produkty zawierajace tyraminę → silne objawy nadciśnienia.
Interakcje leków z innymi substancjami obcymi, które także mogą występować w żywności.
Benzo-a-piren (produkty wędzone) wpływa na biotransformację wielu leków (są szybciej wydalane z ustroju).
Leki mogą także wchodzić w interakcje z azotanami (sałata, rzodkiewka, marchew) czy aminami (sery) obecnymi w żywności.
Leki z ugrupowaniami aminowymi (np. przeciwbólowe, przeciwbakteryjne) mogą ulegać nitrozowaniu - powstają N-nitrozoaminy, które mają działanie mutagenne i rakotwórcze. Dlatego przyjmując leki z których w organizmie mogą powstawać N-nitrozoaminy, nie należy spożywać produktów bogatych w azotany i azotyny. Reakcji nitrozowania zapobiegają duże dawki witaminy C i przeciwutleniaczy.