Psalm 85 (tłum. Biblia Poznańska)
NIEPOKÓJ I NADZIEJE NARODU
1 [Uwaga] dla kierownika chóru: Psalm Korachitów.2 Okazałeś, Jahwe, łaskę ziemi Twojej, przywróciłeś z niewoli Jakuba.3 Zgładziłeś winę Twego ludu, zakryłeś wszystkie ich grzechy.4 Uśmierzyłeś wszystek gniew swój i powściągnąłeś żar Twej zapalczywości.5 Odnów nas Boże, nasz Wybawicielu, przełam swoje zagniewanie na nas!6 Czyż na wieki będziesz żywił do nas urazę, czy gniew Twój trwać będzie z pokolenia w pokolenie?7 Czy nie zechcesz nas znowu przywrócić do życia, aby lud Twój radował się w Tobie?8 Okaż nam, Jahwe, miłosierdzie Twoje i udziel nam Twej zbawczej pomocy!9 Będę słuchał, co mówi Bóg, Jahwe: Zaprawdę, On zapowiada pokój swojemu ludowi i swoim wiernym, jeśli nie powrócą do swego szaleństwa.10 Zaiste, bliskie jest Jego zbawienie dla tych, którzy Go czczą, toteż chwała zamieszka [znowu] w naszym kraju.11 Dobroć i wierność spotkają się ze sobą, sprawiedliwość i pokój powitają się pocałunkiem.12 Wierność wykwitnie z ziemi, a sprawiedliwość spoglądać będzie z nieba.13 Jahwe użyczy też wszelkich dóbr, a ziemia nasza wyda plon.14 Sprawiedliwość kroczyć będzie przed Nim, a zbawienie postępować śladami Jego kroków
Teologia Psalmu 85
1. Proklamowany przed chwilą Psalm 85 [84] jest radosną pieśnią, pełną nadziei na nasze zbawienie. Ukazuje ważny moment powrotu Izraela do ziemi ojców z niewoli babilońskiej. Życie narodu rozpoczyna się na nowo w tym umiłowanym ognisku, które zgasiły i zniszczyły podczas zdobycia Jerozolimy wojska króla Nabuchodonozora w 586 r. przed Chrystusem. W hebrajskim oryginale Psalmu można usłyszeć powtarzające się słowo "szub", które oznacza powrót wypędzonych, ale także "powrót" duchowy, a zatem "nawrócenie". Odnowa dotyczy więc nie tylko narodu, ale także wspólnoty wiernych odbierających wygnanie jako karę za grzechy, którzy zauważali w obecnym powrocie do ojczyzny i w nowej wolności błogosławieństwo Boże za dokonane nawrócenie.
2. Psalm można rozważać na dwóch zasadniczych płaszczyznach. Pierwszą wyznacza "powrót" w tych znaczeniach, o których wspomnieliśmy. Świętuje się przede wszystkim fizyczny powrót Izraela: "Panie ( .) odmieniłeś los Jakuba" (Ps 85 [84], 2); "Odnów nas, Boże, nasz Zbawco (...). Czyż to nie Ty przywrócisz nam życie (...)?" (Ps 85 [ 84], 5. 7). To właśnie jest ten cenny dar Boga, który służy wyzwoleniu swych synów z ucisku i obiecuje im pomyślność. Albowiem "miłujesz wszystkie stworzenia (...) oszczędzasz wszystko, bo to wszystko Twoje, Panie, miłośniku życia!" (por. Mdr 11, 24. 26). Obok owego "powrotu", który wyraźnie jednoczy rozproszonych, istnieje inny "powrót", bardziej wewnętrzny i duchowy. Psalmista poświęca mu wiele miejsca, przywiązując do niego szczególną wagę, sięgając nie tylko do starożytnego Izraela, ale do wiernych wszystkich czasów.
3. Podczas tego "powrotu" działa skutecznie Pan, który ukazuje swoją miłość, przebaczając niegodziwość swemu ludowi i oczyszczając z wszystkich jego grzechów, powstrzymując całe swe zagniewanie (por. Ps 85 [84], 3-4). Właśnie uwolnienie od zła, przebaczenie win, oczyszczenie z grzechów stwarzają nowy lud Boży. Wyrażone to zostało w inwokacji, która znalazła się także w liturgii chrześcijańskiej: " Okaż nam, Panie, swoją łaskawość i daj nam swoje zbawienie!" (Ps 85 [84], 8). Jednak "powrotowi" Boga przebaczającego winien towarzyszyć nasz "powrót", tzn. nawrócenie skruszonego człowieka. Psalm bowiem mówi, że pokój i zbawienie otrzyma ten, kto powraca do Niego całym sercem. Człowiek, który zdecyduje się powrócić na drogę świętości, otrzymuje dary radości, wolności i pokoju. Zauważmy, że terminy biblijne dotyczące grzechu często mówią o zgubieniu drogi, chybieniu celu, zejściu z właściwej drogi. Nawrócenie jest właśnie "powrotem" na prostą drogę prowadzącą do domu Ojca, który czeka, by nas objąć, wybaczyć nam i uczynić szczęśliwymi (por. Łk 15, 11-32).
4. Dochodzimy teraz do drugiej części Psalmu (por. Ps 85 [84], 10-14), bardzo drogiej tradycji chrześcijańskiej. Znajdujemy tam opis nowego świata, w którym miłość Boga i Jego wierność obejmują się, niczym osoby, w podobny sposób - sprawiedliwość i pokój obejmują się jakby na powitanie. Prawda wypuszcza pędy, jak na wiosnę, a sprawiedliwość, która dla Biblii jest także zbawieniem i świętością, ukazuje się na niebie, aby rozpocząć swą drogę pośród ludzkości. Wszystkie cnoty, wcześniej wypędzone z ziemi z powodu grzechu, wracają teraz do historii i spotykając się, kreślą mapę świata pokoju. Miłosierdzie, prawda, sprawiedliwość i pokój stają się nieomal czterema stronami świata w tej geografii ducha. Również Izajasz śpiewa: "Niebiosa, wysączcie z góry sprawiedliwość i niech obłoki z deszczem ją wyleją! Niechajże ziemia się otworzy, niechaj zbawienie wyda owoc i razem wzejdzie sprawiedliwość! Ja, Pan, jestem tego Stwórcą" (Iz 45, 8) .
5. Św. Ireneusz z Lyonu już w II wieku odczytał słowa Psalmisty jako zapowiedź "narodzin Chrystusa z Dziewicy" (Adversus haereses, III, 5, 1). Przyjście Chrystusa stanowi bowiem źródło miłosierdzia, narodziny prawdy, rozkwit sprawiedliwości, blask pokoju. Dlatego Psalm ten, przede wszystkim w jego końcowej części, tradycja chrześcijańska odczytuje pod kątem Bożego Narodzenia. Oto jak opisuje go św. Augustyn w jednym ze swych przemówień na Boże Narodzenie. Zakończmy nasze rozważania jego słowami: "Prawda narodziła się z ziemi: Chrystus, który powiedział: „Ja jestem prawdą” (J 14, 6), narodził się z Dziewicy. „A sprawiedliwość pokazała się na niebie”: kto wierzy w Tego, który się narodził, nie usprawiedliwia się sam, ale zostaje usprawiedliwiony przez Boga. „Prawda narodziła się z ziemi”: ponieważ „Słowo stało się ciałem” (J 1, 14). „A sprawiedliwość pokazała się na niebie”: ponieważ „każde dobro, jakie otrzymujemy, i wszelki dar doskonały zstępują z góry” (Jk 1, 17). „Prawda narodziła się z ziemi”, to znaczy wzięła ciało z Maryi. „A sprawiedliwość pokazała się na niebie”, ponieważ: „człowiek nie może otrzymać niczego, co by mu nie było dane z nieba” (J 3, 27)" (Discorsi, IV/l, Rzym 1984, s. 11).
Jan Paweł II - papież
Jan Paweł II
Psalm 85 — bliskie jest nasze zbawienie
Audiencja generalna, 25 września 2002
1. Psalm 85 [84], który przed chwilą odczytaliśmy, to pieśń radości i nadziei na przyszłe zbawienie. Oddaje on atmosferę, która panowała po powrocie Izraela z niewoli babilońskiej do ziemi ojców. Życie narodowe rozpoczyna się na nowo w umiłowanym ognisku domowym, zgaszonym i zniszczonym w 586 r. przed Chr., gdy wojska króla Nabuchodonozora zdobyły Jerozolimę.
Rzeczywiście, w hebrajskim oryginale Psalmu spotykamy wielokrotnie słowo shub oznaczające powrót wygnańców, ale również «powrót» duchowy, czyli «nawrócenie». Tak więc odrodzenie nie dotyczy tylko narodu, ale również wspólnoty wiernych, którzy przeżywali wygnanie jako karę za popełnione grzechy, a w powrocie do ojczyzny i nowej wolności dopatrywali się Bożego błogosławieństwa po tym, jak się nawrócili.
2. W strukturze Psalmu możemy wyróżnić dwie zasadnicze części. W pierwszej z nich dominuje temat «powrotu» i wszystkich jego odniesień, o których wspomnieliśmy.
Przede wszystkim gloryfikowany jest fizyczny powrót Izraela: «Panie, (...) odmieniłeś los Jakuba» (w. 2); «Odnów nas, Boże, nasz Zbawco (...). Czyż to nie Ty przywrócisz nam życie?» (ww. 5. 7). Oto cenny dar od Boga, który zechciał wyzwolić swoje dzieci z ucisku i działa, by zapewnić im pomyślność. On bowiem «miłuje wszystkie byty (...). Oszczędza wszystko, bo to wszystko Jego, Władcy, miłującego życie» (por. Mdr 11, 24. 26).
Jednakże obok tego «powrotu», który w sposób konkretny jednoczy rozproszony lud, jest jeszcze inny powrót, bardziej wewnętrzny i duchowy. Psalm poświęca mu wiele uwagi i przypisuje mu szczególne znaczenie nie tylko w odniesieniu do starożytnego Izraela, lecz również do wiernych we wszystkich epokach.
3. Podczas tego «powrotu» działa skutecznie Pan, który objawia swą miłość przebaczając niegodziwość swojemu ludowi, odpuszczając wszystkie jego grzechy, powstrzymując cały swój gniew i swą zapalczywość (por. Ps 85 [84], 3-4).
Właśnie wyzwolenie od zła, przebaczenie win oraz oczyszczenie z grzechów stwarzają nowy Lud Boży. Wyraża to wezwanie, które znalazło się również w liturgii chrześcijańskiej: «Okaż nam, Panie, łaskę swoją i daj nam swoje zbawienie» (w. 8).
Jednakże temu «powrotowi» Boga, który przebacza, powinien również towarzyszyć «powrót», czyli nawrócenie, skruszonego człowieka. Psalm mówi bowiem, że pokój i zbawienie ofiarowane są tym, «którzy się zwracają ku Niemu swym sercem» (w. 9). Kto wchodzi zdecydowanie na drogę świętości, otrzymuje dar radości, wolności i pokoju.
Wiadomo, że terminy biblijne dotyczące grzechu często mówią o pomyleniu drogi, rozminięciu się z celem i zejściu z właściwego szlaku. Nawrócenie jest właśnie «powrotem» na prostą drogę wiodącą do domu Ojca, który czeka, aby nas wziąć w swe ramiona, przebaczyć i uszczęśliwić (por. Łk 15, 11-32).
4. Przechodzimy teraz do drugiej części Psalmu (por. Ps 85 [84], 10-14), tak bardzo bliskiej tradycji chrześcijańskiej. Opisany jest w niej nowy świat, w którym łaskawość Boga i Jego wierność padają sobie w ramiona niczym osoby; i tak jak one spotykają się i całują sprawiedliwość i pokój. Prawda rozkwita, czyniąc niejako nową wiosnę, a sprawiedliwość, która w Biblii oznacza również zbawienie i świętość, wychyla się z nieba, by zagościć pośród ludzi.
Wszystkie cnoty, wcześniej wygnane z ziemi z powodu grzechu, obecnie wchodzą na nowo w dzieje i krzyżując się ze sobą, kreślą mapę świata pokoju. Miłosierdzie, prawda, sprawiedliwość i pokój stają się niejako czterema zasadniczymi punktami tej geografii ducha. Również pieśń Izajasza mówi: «Niebiosa, wysączcie z góry sprawiedliwość i niech obłoki z deszczem ją wyleją! Niechaj ziemia się otworzy, niech zbawienie wyda owoc i razem wzejdzie sprawiedliwość! Ja, Pan, jestem tego Stwórcą» (Iz 45, 8).
5. Już w II w., dzięki św. Ireneuszowi z Lyonu, słowa psalmisty odczytywano jako zapowiedź «zrodzenia Chrystusa z Dziewicy» (Adversus haereses, III, 5, 1). Albowiem przyjście Chrystusa sprawia, że rodzi się miłosierdzie, objawia się prawda, rozkwita sprawiedliwość i jaśnieje pokój.
Dlatego też Psalm, zwłaszcza w swej końcowej części, odczytywany jest przez tradycję chrześcijańską w kluczu bożonarodzeniowym. Św. Augustyn, którego słowami zakończymy nasze refleksje, w jednej ze swych mów na Boże Narodzenie interpretuje go w następujący sposób: «'Prawda wyrosła z ziemi' — Chrystus, który powiedział: 'Jam jest prawda' (J 14, 6) — narodził się z Dziewicy. 'I Prawda spojrzała z nieba', by człowiek wierząc w Tego, który urodził się, wiedział, że on jako człowiek nie sam przez się, lecz przez Boga został usprawiedliwiony. 'Prawda wyrosła z ziemi', ponieważ 'Słowo ciałem się stało' (J 1, 14). 'I sprawiedliwość spojrzała z nieba', ponieważ 'wszelki dar dobry i każda wzniosła łaska z wysoka pochodzi' (Jk 1, 17). 'Prawda wyrosła z ziemi', jako Ciało z Maryi zrodzone. 'I sprawiedliwość spojrzała z nieba', ponieważ 'nic nie może otrzymać człowiek, jeśli mu z nieba nie będzie dane' (J 3, 27)» (Wybór mów, Warszawa 1973, ATK, s. 25).
Do Polaków uczestniczących w audiencji generalnej:
W dniu dzisiejszym mija 49. rocznica aresztowania sługi Bożego kard. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Tysiąclecia, przez władze komunistyczne: 25 września 1953 r. — prześladowanie Kościoła.
Mówimy teraz o Psalmach. Może lepiej zilustruje to, czym są Psalmy, jeden z nich, najkrótszy, jaki jest w Psałterzu: «Boga naszego chwalcie, wszystkie ziemie, / daj Mu cześć winną, całe ludzkie plemię! / Bo litość Jego nad nami stwierdzona, / a prawda Pańska wiecznie uiszczona. / Chwała bądź Bogu w Trójcy Jedynemu, / Ojcu, Synowi, Duchowi Świętemu. / Jak od początku była, tak i ninie, / i na wiek wieków niechaj zawsze słynie».
Tak jak pamiętam z Polski, z Wadowic, z Nieszporów. Szczęść Boże!