3.4. RODZAJE ZABURZEŃ CZYTANIA I PISANIA
Ze złożoności samej czynności czytania i pisania, jak też z wielości warunków niezbędnych do nabycia tych umiejętności wynika problem określenia przyczyn i odmian zaburzeń czytania i pisania obserwowanych u dzieci. Rozpocząć należy od dokonania kilku podstawowych rozróżnień. Pierwsze z nich dotyczy rozróżnienia zaburzeń nabytych i wrodzonych, zwanych też rozwojowymi.
Nabyte zaburzenia czytania i pisania oznaczają utratę całkowitą (aleksja i agrafia) lub częs'ciową (dysleksja i dysgrafia) wcześniej posiadanej umiejętności czytania i pisania na skutek uszkodzenia mózgu. Postać, zakres i trwałość objawów zależą od wielkości i lokalizacji uszkodzenia oraz na przykład od wieku i stanu poszkodowanego. Mogą one występować zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Bywają często określane jako dysleksja nabyta (acąuired dyslexia) lub traumatyczna (Bogdanowicz 1989; Jorm 1985). l Rozwojowe zaburzenia czytania i pisania oznaczają niezdolność do opanowania umiejętności czytania i pisania w normalnym trybie kształcenia i przy ogólnie sprzyjających warunkach wewnętrznych (inteligencja co najmniej przeciętna, prawidłowy rozwój emocjonalno-osobowościowy) i zewnętrznych (właściwa metoda nauczania, sprzyjające warunki socjoekonomiczne). Tematem tej książki są zaburzenia o charakterze rozwojowym, ich też będą dotyczyć dalsze rozróżnienia. Kolejne z nich dotyczy trudności, będących jednym z objawów towarzyszących innym problemom rozwojowym oraz tych, które występują jako podstawowy problem dziecka. Możemy zatem mówić o niespecyficznych i specyficznych rozwojowych zaburzeniach czytania i pisania. Niespecyficzne są objawem towarzyszącym innym zaburzeniom i współwystępują między innymi w przypadkach opóźnionego rozwoju intelektualnego, przewlekłych chorób somatycznych, zakłóceń pracy receptorów wzroku i słuchu, trudności w nauce spowodowanych zaburzeniami emocjonalnymi oraz niewłaściwymi metodami kształcenia (Jorm 1985; Malendowicz 1978; NICHD 1982; Rutter i Yule 1975).
Przykładem może być rozróżnienie między zaburzeniami czytania u dzieci z opóźnionym rozwojem intelektualnym a zaburzeniami u dzieci z przeciętnym lub ponadprzeciętnym rozwojem umysłowym (Cawley 1977; Jorm 1975; Rutter i Yule 1975). W pierwszym przypadku mamy do czynienia właśnie z trudnościami w czytaniu o charakterze niespecyficznym, które są jednym z objawów ogólnie słabszego funkcjonowania poznawczego dziecka. Dlatego też Rutter i Yule (1975) proponują, aby nadać im nazwę „ogólne opóźnienie czytania" (general reading backwardness). W drugim przypadku poziom umiejętności czytania jest niższy w stosunku do tego, którego można by oczekiwać na pod-
50