PRAWO KONSTYTUCYJNE:

• zespół norm prawnych zawartych w Konstytucji

• jako część nauk prawniczych

• powrót sformułowania w latach 80

MATERIA

• określenie funkcjonowania władzy państwowej, ogranicza władzę wskazując co wolno

• stosunki między państwem a jednostką ( prawa człowieka , wolności obywatelskie )

• organizacja organów władzy państwowej

SYSTEMY RZĄDÓW

• organy ,ich miejsce oraz wzajemne powiązania

• parlamenty i prezydenci

na gruncie pr.angielskiego Stany Zjednoczone z logiki systemu angielskiego

• większość , opozycja

HISTORIA POLSKIEGO PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

• Konstytucja 3 maja 1791- poseł trzyma się instrukcji

• Konstytucja marcowa 1921- 1919,1921-zbiór aktów prawnych określony mianem Małej Konstytucji (akt tymczasowy) Zasady konstytucji marcowej:

-republikańska forma rządów

-suwerenność narodu

-zasada podziału władzy

-5 przymiotnikowe prawo wyborcze / demokratyczne

-zasada samorządu terytorialnego

-szeroki katelog praw obywatelskich

• Konstytucja kwietniowa 1935- wniosła istotne zmiany do systemu ustrojowego-na pierwszym miejscu prezydent , osłabiona funkcja parlamentu

• Konstytucja ( PRL )lipcowa 1952 ustawa konstytucyjna o ustroju najwyższych organów władzy państwowej tzw. Mała Konstytucja z 1947.02.19-zasada dominacji klasy robotniczej ,emanacja parlamentu=Rada Państwa ,dominował interes zbiorowy

• okres transformacji 7 IV 1989 - 2 IV 1997

1980-powstanie NSA

1982. TS i TK(uchwała o działalności 1985)

↓kompromis

orzeczenia TK nie będą ostateczne (do ustaw) parlament 2/3 może je uchylić

1987-Rzecznik Praw Obywatelskich (Ewa Łętowska)

• Mała Konstytucja 1992

~projekt rządowy

~projekt Prezydenta Wałęsy wszystkie odrzucone przez sejm 1989-1991 (kontraktowy )

~projekt parlamentarny

*wybory 1991 październik

29 komitetów wyborczych weszło do Sejmu , w Senacie także było olbrzymie rozbicie polityczne

Rząd Olszewskiego obalony w stosunkowo dość krótkim czasie ( ogłoszenie listy osób współpracujących z wywiadem ) Pawlak utworzył w ciągu 1 miesiąca ,powołanie premiera Bieleckiego↓, rząd Hanny Suchockiej do 1993 ( votum nieufności tzw. Negatywna większość -przegłosowano jednym głosem

*decyzja o uchwaleniu aktu tymczasowego

! ustawa konstytucyjna z dn .17.10.1992 o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą a wykonawczą i samorządzie terytorialnym-tzw.Mała Konstytucja (jest to nazwa potoczna oznacza akt który w okresie przejściowym reguluje niektóre kwestie konstytucyjne,zazwyczaj stosunki władzy ustawodawczej i wykonawczej-funkcjonowanie systemu rządów )

-uchylono Konstytucję z 1952 jednocześnie zostawiając niektóre przepisy

!podstawami konstytucyjnymi od 1992 były:

~ustawa konstytucyjna z 1992

~przepisy przeniesione z konstytucji lipcowej ( ok. 2/3 całej konstytucji )

~przepisy o zmianie konstytucji

↓

IV 1992 -ustawa konstytucyjna o trybie uchwalania konstytucji

Co przyniosła mała konstytucja

-szereg nowych regulacji

-rozdział: zasady ogólne (formuła podzału władzy)

(odpowiedzialność osób pełniących funkcje publiczne )

-podstawy ustroju politycznego i gospodarczego

z konstytucji lipcowej z 1952 (rozdiał 1 )

-przepisy o sejmie i senacie/struktura organizacyjna,wzajemne stosunki/;uchylono przepisy konstytucji lipcowej

-wprowadzono zasady konstruktywnego votum nieufności ( by obalić rząd musi być wybrany nowy premier i rząd )

PRZYGOTOWANIA DO KONSTYTUCJI

lata 1989-1991 gotowe projekty ( parlament kontraktowy nie powinien stanowić konstytucji,gdyż nie był demokratycznie wybrany)

~Izba Poselska Gieremek

~Izba Senacka Grześkowiak

! 23 IV 1992-o trybie przygotowania i uchwalania konstytucji RP +1993 nowelizacje wprowadza nowy sejm

procedura /zasady :

1. akt uchwalony przez Zgromadzenie Narodowe i potwierdzony w referendum

2. prawo inicjatywy ustawodawczej jakie ustawa przyznała w celu złożenia projektu konstytucji

• komisja konstytucyjna /46 ( posłow + 10 senatorów )

• grupa 56 członków ZN

• prezydent RP

• od 1993 r grupa 500 tysięcy obywateli

w toku procedury uchwalania konstytucji można było odbyć debatę sejmową lub referendum w poszczególnych spornych kwestiach

utworzono komisje konstytucyjną ZN która miała za zadanie rozpatrzyć projekty i złorzyć sprawozdanie w postaci jednolitego projektu ZN

czytania :2 podstawowe+ 3 fakultatywne I -nad projektami wniesionymi do parlamentu decyzja ZN które odrzuca a które skieruje do dalszych prac II - uchwalenie projektu po debacie III - do prezydenta wniesienie poprawek ,głosowanie nad poprawkami prezydenta -referendum ( za lub przeciw ) -podpisanie i ogłoszenie w DZ. U. Przez prezydenta

projekty:

wniesione w 1993 r.

• senat 56 członków ZN

• SLD

• UD-PÓŹNIEJ UW

• PSL+ UP

• KPN

• PREZYDENT

• OBYWATELSKI -SOLIDARNOŚCIOWY

Poo wyborach 1993 uznano,że projekty konstytucji zostają w parlamencie (złamano zasadę dyskontynuacji),wprowadzono inicjatywę obywatelską i referendum cząstkowe

wrzesień 1994 - I czytanie, wszystkie projekty przekazano komisji konstyttucyjnej

październik 1994 - debata (system rządów parlamentarno-gabinetowych ,zamknięty katalog źródeł prawa

luty/marzec 1997 -II czytanie koalicja 4 partii ZN -497 (za 461 )

-III czytanie głosowanie nad poprawkami prezydenta

2 IV 1997-data uchwalenia

ŹRÓDŁA PRAWA

*pojecie niejednoznaczne

*znaczenia

I-wiąże się ze słowem źródło:

-pewna inspiracja prawa

-pa-raprzyczyna,która wymaga regulacji

II-jest to jakaś norma moralna

-pojęcia źródła prawa jako pewnej wartości ( wyższej )

-pewne przyrodzone prawa człowieka ( naturalne )

III -jest to norma prawna ,akt normatywny stanowiący przepisy oraz zawierający normy prawne

- w tym znaczeniu ( ścisłym ,prawniczym ) konstytucja określa źródła prawa)

SYTUACJA PRAWNA PRZED WEJŚCIEM KONSTYTUCJI RP Z 1997

• KONSTYTUCJA LIPCOWA odmiennie regulowała źródła prawa-byłto otwarty system źródeł prawa

*konstytucja nie stwierdzała,iż źródłem prawa mogą być tylko takie akty,które są zawarte w konstytucji np.-ustawa konstytucyjna lub ustawodawca decydował jaki organ może wydać rozporządzenie,zarządzenie,uchwałe

-telefonogramy

*akty prawne nie wymagały ogłoszenia

To otwarcie systemu prawa działało przeciwinteresom obywateli

WNIOSKI

-różne źródła sposoby publikacji

-różni autorzy

-prawo mogło być niepubliczne,nieupowszechnione

• USTAWA NIE MIAŁA PRYMATU W STANOWIENIU PRAW I OBOWIĄZKÓW OBYWATELI -nie było wyłączności tej grupy dla ustawowej regulacji -dopuszczano (mimo zasady generalnej , iż prawa obywatelskie stanowi ustawa ) inne formy regulacji, jak : rozporządzenia bądź inne akty prawne -róóżne przedmioty mogły stanowić prawo ( wszystkie organy administracji )

• RZADKI OBOWIĄZEK OGŁASZANIA AKTÓW PRAWNYCH -ogłaszano te akty ,które były ujęte w konstytucji -inne akty nie musiały być ogłaszane -wprowadzono rejestr aktów prawnych wymagających publikacji ( 1969 przez min sprawiedliwości _)

• NIEJAWNOŚĆ PROCEDUR -stosunkowo mało dolegliwy

• STOSUNEK PRAWA WEWNĘTRZNEGO DO MIĘDZYNARODOWEGO -nie włączono prawa międzynarodowego do wewnętrznego -brak styczności prawa wewnętrznego z prawem międzynarodowym,a więc nie było respektowane

• BRAK USTAWY O TWORZENIU PRAWA -postulowano o utworzeniu takiego aktu przez kilkanaście lat-nigdy do tego nie doszło bo: -trudna materia -niewygodne dla władzy -uchwalenie zasad techniki legislacyjnej -brak możliwości sankcjonowania łamania zasady „lex retro non agit „( nigdzie nie było przepisu stanowiącego tylko w kulturze prawnej )

• BRAK KONTROLI KONSTYTUTYWNOŚCI PRAWA -przełamano w połowie lat `80 -Trybunał Konstytucyjny -nigdy do końca nie przełamano,bo można było przegłosować wyrok TK w sejmie

PROPOZYCJE REGULACJI DO KONSTYTUCJI 1997

• koncepcja jednego rozdziału

• koncepcja rozrzucenia

• brak unormowań

Symbolicznie umieszczono w rozdziale III,by wskazać na wagę tych uregulowań Zamknięto źródła prawa -art. 87 Konstytucji z punktu widzenia rodzajów prawnych i co do katalogu podmiotów.Ustanowiono także hierarchiczność aktów prawnych bardzo szczegółowo-art. 87 K.

CECHY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA-KONSTYTUCJA 1997

• umieszczono w rozdziale III - podkreślenie wagi

• zamknięto system źródeł prawa -rodzaje aktów prawnych -katalog podmiotów uprawnionych do wydawania aktów

• hierarchiczność aktów prawnych

• podział źródeł prawa na -zawierające przepisy powszechnie obowiązujące( art. 87 i 234 K )

-zawierające przepisy zewnętrznie obowiązujące ( art. 93 K ) * częściowo otwarty system źródeł prawa

akt powszechnie obowiązujący-obowiązuje wszystkie podmioty

*art. 93 ust. 2 K- wskazuje na pewne granice dla przepisów wewnętrznie obowiązujących

• wprowadzenie prawa międzynarodowego

-art. 9 K

-art. 91 ust. 1 K nieratyfikowane umowy-wewnętrzne prawo

-umowy ratyfikowane:

-bez konieczności uzyskania zgody w ustawie

-za zgodą wyrażoną w ustawie ( art. 89 K )

• jawność prawa

wszystkie akty muszą być poublikowane

KONSTYTUCJA 1997

• konstytucja posiada te cechy ,co ustawa

• jest ustawą zasadniczą

CECH KONSTYTUCJI :

1. treść

• zasady na których oparty jest system prawny , wartośći

• podstawowe regulacje dotyczące statusu jednostki

• organizacja , zasady , funkcjonowanie władz publicznych

• symbolika państwowa

• przepisy o zmianie konstytucji

moc prawna-normy w niej zawarte mają nadrzędną moc w stosunku do pozostałych aktów prawnych

• konstytucja wskazuje na podstawowe idee,wartośći-stosowanie jej przez wszystkich

• szczególna waga ze wzgl.szczególnego trybu ustanawiania konstytucji

• ma zmierzać do stabilności

• kontrola konstytucyjności prawnej: -odpowiedzialność polityczna -odpowiedzialność karna -odpowiedzialność konstytucyjna

• najwyższe miejsce w systemie prawa stanowionego

• szczególna forma

rodzaje konstytucji:

*oktrojowana (przez parlament , rząd )

*parlamentarna

*parlamentarno-referendalna ( Polska )

PROCES UCHWALENIA:

• potrzeba uchwalenia nowej konstytucji -zasadnicza zmiana ustroju kraju po1989 r -ogólnikowość dotychczasowej konstytucji z 1952 -niespojność wewnętrzna konstytucji

• określenie podmiotów uprawnionych do uchwalenia Konstytucji -konstytucję ma uchwalić ZN ( sejm + senat ) -idea referendum - 23 IV 1992 ustawa o zasadach uchwalenia konstytucji zmieniona 22 IV 1994 ( wprowadzono inicjatywę obywatelską oraz instytucję referendum cząstkowego )

• treść konstytucji -wiele opcji:chrześcijańska,liberalna (dominuje liberalna koncepcja _)

• oparcie konstytucji -na systemie ogólnohumanistycznych zasad -inne propozycje to m.inn. chrześcijańska

• tryb powstania konstytucji - ZN większością 2/3 -winna być przyjęta przez naród w drodze referendum

inicjatywa:

prezydent

grupa 56 członków ZN

komisja konstytucyjna

500tyś obywateli

CECHY KONSTYTUCJI:

• szczególna treść

• wyższa moc prawna

• formalna-

• nie można uchwalać aktów sprzecznych z konstytucją

• kontrola konstytucyjności

BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI

art. 8 K wyraz oderwania się i polemiki z poprzednim stanem prawnym i praktyką

*jak stosować bezpośrednio konstytucję

-musi być przepis w konstytucji

-musi się nadawć do bezpośredniego stosowania

*stosowanie konstytucji przez sądy

-samoistne

-współstosować konstytucję ( stosowanie ustawy posługując się konstytucją )

Rozdział 12

Konstytucyjność prawa- zmiana konstytucji następuje w trybie ustawy „ustawa o zmianie konstytucji”

USTAWA:

• organiczna-akty uchwalane w sposób szczególny o mocy niższej niż konstytucja, a wyższej niż zwykła ustawa; wskazane w konstytucji

• cechy konstytutywne ustawy -charakter normatywny-źródło prawa powszechnie obowiązujące -abstrakcyjny adresat ( ogólny charakter aktu ) i pewne ogólne wzorce zachowań -uchwalona przez parlament -uchwalona w trybie ustawodawczym

• zakres materialny ustawy -zakres jest nieograniczony -art. 31 -jest tylko w drodze ustaw regulacja tych materii ( + ustrój RP )-pr karne,podatkowe

*art. 31 ogranicza korzystanie z praw..... -podlega opublikowaniu w Dz. U

• akty z mocą ustawy-cechy wspólne z ustawą -zakres materialny -moc prawna cechy różniące akt z mocą ustawy od ustawy: ~~organ uchwalający ~~czas trwania ~~tryb -rozporządzenie prezydenta z mocą ustawy ( art. 234 K -stan wojenny stany nadzwyczajne ) - dekrety z mocą ustawy -Rada Państwa w PRL ( między sesyjne , międzykadencyjne ) - rozporządzenia rządu z mocą ustawy ( z wnioskiem do sejmu )) faktycznie nigdy nie doszło do wydania takich rozporządzeń

UMOWA MIĘDZYNARODOWA

• ratyfikowane umowy międzynarodowe są źródłami prawa powszechnie obowiązującego

• za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i nie wymagające tej zgody /różny status /

• ratyfikowana umowa miedzynarodowa za uprzednią zgodą

↓

ustawa

↓

umowa międzynarodowa ratyfikowana


umowy międzynarodowe




ratyfikowane u.m u.m.





nie wymagające r.u.m. za zgodą

zgody wyrażoną w ustawie

(mała ratyfikacja ) (wielka ratyfikacja )

• r u.m. są stosowane bezpośrednio , chyba ,,,,,,,,ze jej zastosowanie jest uzależnione od wydania ustawy art.91 ust. 1

• r.u.m. w trybie złożonym gdy umowa dotyczy spraw określonych w art. 89 ust. 1 K

-pokoju, sojuszy układów politycznych układów wojskowych -wolności , praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji -członkowstwa RP w organizacji międzynarodowej -znaczne obciążenie państwa pod względem finansowym -spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy (poównaj Mała Konstytucja )(por art. 91 ust.2)

PACTA SUNT SERVANDA - ART. 9 k

• ratyfikacja za zgodą wyrażoną w ustawie :

rząd-wnosi projekt ustawy do parlamentu; następuje postępowanie ustawodawcze ; podpis prezydanta

rząd -stwierdza iż umowa nie wymaga zgody parlamentu ;

zawiadamia P.R.M. o zamiarze przedłożenia prezydentowi umowy art. 89 ust. 2

• ratyfikacja:

-dokonywana przez prezydenta

-prawo skierowania umowy do TK o stwierdzenie zgodności umowy międzynarodowej z konstytucją przed ratyfikacją

• art. 90 -przygotowujący do wejścia do UE

• kolizja aktów międzynarodowych (prawa wsólnotowego z prawem krajowym ) -konstytucja jest najwyższym aktem ( zasada zwierzchnictwa konstytucji )

*pr pierwotne wspólnotowe podlega wstępnej kontroli zgodności z konstytucją i dokonuje się ewentualnie zmian w konstytucji (Francja )

*przed ratyfikacją uprzednią zmiana konstytucji (Niemcy)

*każda umowa m.r. automatycznie zmienia konstytucję (finlandia )

*umowa adhezyjna już zawarta nie może być kontrolowana w ramach pr. Wewnętrznego lecz w ramach pr. Wspólnotowego

Polska- pr.pierwotne jak Francja

pr. Wtórne przeważa nad ustawą

Konstytucja nie rozwiązuje problemu niezgodności z ustawą zasadniczą norm prawa wtórnego

art. 90 -jest tu alternatywa w drodze ustawy ⇔ w dr .referendum

↓ ↓ ↓

wybiera sejm parlament 2/3 w obecności zgodnie z art. 125

bezwzględną conajmniej połowy ↓

większością ustawowej liczby posłow więcej niż połowa to wynik

głosów w obu izbach wiążący

↓ ↓

w sprawie UE raczej ⇔ trudno osiągnąć frekwencję

referendum powyżej 50%

ROZPORZĄDZENIE-ART. 92

• wyraźnie określony charakter

• na podstawie upoważnienia

• zgodne z ustawą

• opublikowane w Dz. U.

• rozporządzenie jest aktem władzy wykonawczej lecz reguluje materię ustawową

• zakaz subdelegacji i delegacji *delegacja - własna kompetencja przekazywana innemu organowi )

• musi zawierać wytyczne dotyczące treści aktu-może być dorozumiana-z ustawy wynika w jakim kierunku ma iść rozporządzenie

ŹRÓDŁA PRAWA WEWNĘTRZNEGO

• ART. 93 k

• jest to pewien modelowy katalog

• przepisy mają określony krąg adresatów zamknięty: czyli jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty

• na podstawie ustawy wydawane są zarządzenia

• nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli,osób prawnych i innych podmiotów *prezes NBP in jego prawo do wydawania rozporządzeń

• kontrola aktów wewnetrznych co do zgodności z powszechnie obowiązującym prawem

ZASADY ZAWARTE W KONSTYTUCJI

Rozdział I „Rzeczpospolita „

Zasady podstawowe-zawarte w normach konstytucji pewne wartości /idea/które tworzą podstawy dla innych wartości wyznaczająreguły zasad prawnych charakteryzują państwo.

Zasady podstawowe tworzą:

*fundament prawny

*fundament systemu politycznego i społecznego

*trwały charakter ( względnie w stosunku do innych )

*tworzą źródło interpretacjyjne innych zasad

*sa punktem odniesienia dla wydawania orzeczeń

-zasada suwerenności narodu

-zasada suwerenności zewnętrznej państwa

-ochrona praw człowieka

-zasada wprowadzania wolności ekonomicznej

-zasada demokratycznych praw wyborczych

RELATYWIZM

zasady podstawowe zawarte w konstytucji zależą od historii,sytuacji wewnętrznej-ustrojowej państwa

*dwuizbowość parlamentu nie jest zasadą podstawową obecnie nie ma ona większego sensu traktowanie tej zasady jako podstawowej zasady ustrojowej

*federalizm (Czechosłowacja )

NP.

1. republikańska forma-rzeczpospolita

2. zasada państwa jako dobra wspólnego

3. zasada demokratycznego państwa prawnego,urzeczywistniającego zasady sprawiedliwośći społecznej

4. zasada konstytucjonalizmu

5. zasada demokracji przedstawicielskiej*art4K

6. zasada suwerenności narodu

7. uznanie zasad wolności i praw człowieka

8. zasada decentralizacji władzy i samorządności

9. zasada pluralizmu (społeczeństwo obywatelskie )

10. zasada społecznej gospodarki rynkowej

11. zasada cywilnej zwierzchności nad armią

zasada pomocniczości-zasada substydiarności

-zawarta we wstępie

-geneza : w antyku- każda społecznośc mniejsza,niższa odwołuje się do społeczności większej,wyższej jeśli sama nie jest w stanie spełnić/zrealizować wszystkich potrzeb swoich członków

*w UE (zasada subsydiarności)

-relacje :jednostka-społeczność-państwo

-tyle wolności ile można,tyle uspołecznienia ile potrzeba

zasada suwerenności narodu

-pojęcie narodu jako pewien abstrakcyjny , polityczny podmiot władzy

SYSTEM RZĄDÓW

3 podstawowe funkcje państwa:

*prawodawcza-stanowienie prawa

*wykonawcza-wykonywanie prawa

*sądownicza-przestrzeganie prawa

Jest to Monteskiuszowski podziałwładzt

*UE -równowaga instytucjonalna ;podział władzy jest sui generis

Władza jest podzielona by wzajemnie się kontrolować,równoważyć i hamować

Relacje między władzami (wykonawcza ustawodawcza)decydują o rodzaju systemu:

-prezydencki

-parlamentarno-gabinetowy

SYSTEM PREZYDENCKI

• jednolita władza wykonawcza skupiona w ręku prezydenta

• ścisłe rozdzielenie władzy wykonawczej i ustawodawczej

• prezydent jest śćiśle polityczny związany ściśle ze swoją partią

SYSTEM PARLAMENTARNY

np. Anglia

parlament -gabinet (rząd) - król /monarcha






ciało ustawodawcze władza wykonawcza jest dualistyczna

• gabinet wyłaniany z parlamentu

• król nie odpowiada przed parlamentem

• rząd z zaufaniem większości parlamentarnej,ma prawo inicjatywy ustawodawczej

SYSTEM KANCLERSKI

• bardzo osłabiony prezydent

• kanclerz organem skupiającym władze wykonawczą

---