- Adolescencja - okres dorastania. *stadium rozpadu tożsamości. Nie ma zaangażowania w żadną ideologię. *stadium moratorium (tożsamościowego) to przygotowanie do podjęcia zadań dorosłości.

*stadium osiągniętej tożsamości. Jednostka przeżyła kryzys i zaangażowała się w realizację dobrze zdefiniowanego zadania.

*stadium tożsamości tymczasowej (zamknięcie). Jednostka nie podjęła własnych poszukiwań, przywiązanie do wartości z dzieciństwa. Wybiera się coś co jest wygodne.

*Podokresy(1) wczesna adolescencja wiek dorastania od 11/12 do 15/16 r. ż. ;(2) późna adolescencja wiek młodzieńczy od 16/17 do 20/23 r. ż.

- Agetyzm - negatywne postawy wobec starszych.

- Akomodacja -proces dzięki któremu jednostka modyfikuje schematy tak by pasowały do nowych doświadczeń.

- Asymilacja - proces umysłowy dzięki któremu jednostka włącza nowe doświadczenie do już istniejącego schematu.

- Bandura - modelowanie, uczenie nie zawsze wymaga bezpośredniego wzmocnienia.

- Bowlby - teoria rozwoju przywiązania.

- BÓL - do 30 tyg. nie czuje , w 30 tygodniu powstają połączenia między korą a wzgórzem.

- Cykliczno fazowy model zmiany - rozwój polega na transformacji doświadczenia, zmiany są ilościowe i jakościowe, charakter - cykliczny, źródło - relacja z otoczeniem, wyznacznik - aktywność własna,

- Czynnik rozwoju - przyczyna, wszystko co wywiera określony wpływ na zjawisko rozwoju. zadatki (genotyp, dziedziczność, środowisko, wychowanie, aktywność własna.

- Dojrzałość szkolna - dziecko powinno mieć 120cm wzrostu, ważyć powyżej 23 kg., koordynacja ruchów, skupiać uwagę przez około 30min., powinno umieć sterować procesem zapamiętywania. Zmniejsza się dziecięcy egocentryzm na rzecz motywów prospołecznych, uczą się współżycia z innymi, zdolne do porównywania się z innymi.

- Dwuczynnikowa teoria to inaczej teoria interaktywna. William Stern - odziedziczone dyspozycje są zawiązkiem cech przekształcającymi się w trwałe właściwości pod wpływem środowiska

- ERIKSON - *I Etap. Wiek niemowlęcy 0-1 r. ż. - podstawowa ufność, osiągnięcie zaufania do opiekuna, nadzieja.

*II Etap. Dzieciństwo 2-3 r. ż. - Autonomia a wstyd i zwątpienie. Osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności. Wola.

*III Etap. Wiek zabawy 4-5 r. ż. - Inicjatywa a poczucie winy. Ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywność w działaniu. Zdecydowanie / Przedsiębiorczość.

*IV Etap. Wiek szkolny 6-12 r. ż. - Produktywność (przedsiębiorczość) a poczucie niższości. Osiągnięcie poczucia własnej kompetencji. Kompetencja.

*V Etap. Wiek adolescencji 13-18 r. ż. - Tożsamość grupowa a alienacja. Tożsamość indywidualna a niepewność (dyfuzja) roli. Osiągnięcie odpowiedzi na pytanie kim jestem i kim mogę być. Wierność sobie.

*VI Etap. Wczesna dorosłość 23-34 r. ż. - Intymność a izolacja. Osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty poczucia własnej tożsamości. Miłość.

*VII Etap. Średnia dorosłość 35-60 r. ż. - kreatywność (produktywność) a zainteresowanie sobą i stagnacja. Potrzeba opiekowania się i troska o los młodszych generacji. Opiekuńczość.

*VIII Etap. Późna dorosłość pow. 65 r. ż. - Integralność EGO (samoakceptacja) a desperacja i rozpacz (beznadzieja). Osiągnięcie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia. Mądrość.

- Faza jaja płodowego 2 tygodnie wędrówka trwa około 3 dni. Proces implantacji 7-10 dni. Komórka zaczyna się dzielić od 24-36 godziny po zapłodnieniu.

*Omoczna to część sznura pępowinowego.

*W 3 tygodniu wyodrębniają się 3 listki zarodkowe. (1)endoderma - gruczoły, usta, odbyt, jelita i inne gruczoły wewnętrzne; (2)ektoderma - zewnętrzne zmysły, skóra, gruczoły potowe, łojowe, układ nerwowy, (3)mezoderma - mięśnie, kości, serce, narządy płciowe. W 8 tygodniu ciało wrażliwe na dotyk.

- Faza płodowa zaczyna się w 3 miesiącu,

*3m - potrafi się krzywić i uśmiechać, zakończyła się organogeneza.

*4m - matka może zacząć odczuwać ruchy jako delikatne muśnięcia.

*5m - rosną brwi, włosy i rzęst, są fazy czuwania i snu, ćwiczy odruchy ssania, matka może powiedzieć co dziecko robi.

*6m - proporcje dziecka są zbliżone do noworodkowych, maź płodowa, szkielet kostnieje, magazynuje substancje, rosną włosy i paznokcie. *

Pod koniec 6 mies. Otwiera się szpara powiekowa.

*7m - szybki rozwój tkanki tłuszczowej, pije 1 l , jest już odruch ssania, możliwość przeżycia poza organizmem. *8m - przeciwciała, coraz częściej pozycja główką w dół, dojrzewa układ oddechowy.

*9m - dwa tygodnie przed urodzeniem przestaje rosnąć.

- Freud: - ID to źródło całej energii popędowej, kieruje się zasadą przyjemności i natychmiastowości, jest pierwotne, - EGO wyraża i zaspokaja nasze potrzeby, kieruje się zasadą rzeczywistości, zaczyna się rozwijać w wieku 2-4,5 lat, mediator władza wykonawcza. - SUPEREGO nakazy i zakazy, to moralna strona naszej osobowości, tworzy się około 4,6 r. ż.

*stadium oralne 1 r. ż. *stadium analne 2-3 r. ż. trening czystości. *stadium falliczne 4-5 r. ż. kompleks Edypa. *faza latencji 6-12 r. ż. , *stadium genitalne okres dojrzewania.

- Funkcje filogenetyczne - wspólne dla całego gatunku ludzkiego.

- Funkcje ontogenetyczne - indywidualne; pod wpływem uczenia się.

- Geriatria - dział gerontologii zajmujący się profilaktyką i leczeniem chorób wieku podeszłego.

- Gerontologia - nauka o starzeniu się organizmu. *Gerontolodzy wyróżniają młodszych starszych 60-75 lat, starszych starszych 75-85 lat, najstarszych starszych pow. 85 lat.

- Hall - badał myślenie dzieci wstępujących do szkoły. Ojciec psych. rozwojowej.

- Jednoczynnikowa teoria rozwoju *biologiczne/ natywistyczne - najważniejsza jest rola dziedziczonych i wrodzonych dyspozycji, *empiryczne - dziecko jest wytworem środowiska w którym wzrasta.

- Kary: *Kary pierwotne - to co stanowi przeszkodę w zasp. potrzeb biologicznych.

*Kary wtórne społeczne - okaz niechęci, antypatii.

*Kary wtórne wyzwalające - nudę bezczynność, brak wrażeń,

*Kary wtórne uogólnione - to co zapowiada bodźce awersyjne, co oznacza pozbawienie przyjemności.

- Kierunkowość - zmiany prowadzą konsekwentnie do określonego stanu końcowego.

- Kohorta - przynależność pokoleniowa, generacyjna.

- Komenski - odradzał traktowanie dzieci jako zarodków na dorosłych i postulował koncepcję na poznaniu ich dziecięcej natury.

- Kryzys - moment przełomu, faza przejściowa kończąca poprzedni i rozpoczynająca następny cykl rozwoju.

- Kultura konfiguratywna - dziadkowie strzegą tradycji, schodzą na dalszy plan, rodzice zachowują zew. formę tradycji, są autorytetem, dzieci wychowane przed telewizorem, mają niejasność norm i wartości.

- Kultura postfiguratywna - dziadkowie to autorytety, rodzice podążają za starszymi, dzieci nie mają głosu.

- Kultura prefiguratywna - starsi uczą się od młodszych, ale którzy gubią się w świecie norm i wartości.

- Liniowy model zmiany - rozwój polega na nabywaniu doświadczenia, ma charakter ciągły, zmiany są ilościowe,

- Locke - empiryzm, tabula rasa.

- Maturacjonizm - Gessell - gotowość uwarunkowana dojrzewaniem.

- Metody badań (empiryczne) - *Diahroniczne obserwujemy zmiany rozwojowe w wyróżnionym obszarze, bada się tępo, dynamikę i rytm rozwoju.

*Synchroniczne - funkcjonalne zmiany ujawniające się równocześnie w kilku obszarach, można badać kierunek i cel zachowania.

- Moralność wg Piageta - * I ANOMII pierwsze 2-4 r. ż. -amoralizm poznawczy czyli brak jakichkolwiek motywacji moralnego zachowania, dziecko zdobywa elementarną wiedzę ale nie potrafi się tą wiedzą posługiwać.

*II HETERONOMII MORALNEJ 5-7/9/10 r. ż. - traktowanie norm moralnych jako narzuconych przez starszych i gdy się jest pod ich kontrolą. Faza egocentryzmu. Faza konformizmu. Dobro określa się przez posłuszeństwo. Istotne jest przestrzeganie litery a nie ducha prawa. Obiektywistyczna koncepcja świadomości. Poczucie immanentnej sprawiedliwości.

*III SOCJONOMIA 9-13/14 r. ż. - konwencjonalizm moralny dążenie do zgodności własnego postępowania z tym co ogólnie przyjęte i oczekiwane. Jest to moralność partykularystyczna, grupowa.

*IV AUTONOMII MORALNEJ od 14 (15) do 21 (22) r. ż. -Interioryzacja (uwewnętrznienie ) norm moralnych, Faza pryncypializmu czyli normy uznawane za własne są traktowane jako jedynie słuszne i niepodważalne. Czasem pojawia się relatywizm moralny albo racjonalizm. Faza idealizmu.

- Nagrody: *Nagrody pierwotne - to co potrzebne do utrzymania organizmu przy życiu i zapewnienia ciągłości gatunku. *Nagrody wtórne społeczne - adresowane do potrzeb społecznych i osobistych.

*Nagrody wtórne stymulujące - to co dostarcza nowych wrażeń, do potrzeb estetycznych, poznawczych. *Nagrody wtórne uogólnione - to co samo w sobie jest użyteczne stanowi ekwiwalent tego czego się pragnie.

- ODRUCHY: *odruch Rottinga czyli odruch poszukiwania piersi zanika około 3-4 mieś;

*odruch szermierza czyli toniczno szyjny zanika około 3-4 miesięcy;

*odruch pływania zanika w 6 miesiącu;

*odruch chodu automatycznego 2-3 miesiące;

*odruch moro czyli odruch obejmowania utrzymuje się do 6-7 miesięcy;

*odruch Babińskiego zanika pod koniec 1 roku ż. czyli unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy.

- Okres niemowlęcy 1r. ż. (1) Rozwój postawy *6m - podciągane siada, siedzi z oparciem, *8m - siedzi prawie bez oparcia, samodzielnie siada, próbuje wstać, *9m - stoi przy barierce, *11m - stoi bez trzymania.

(2)Rozwój lokomocji *6m - przewraca się we wszystkie strony, * 7m - podtrzymywane pod pachy żywo podskakuje (sprężynuje) pełza w tył. * 8m - pełza do przodu, *9m - raczkuje, * 12m - chodzi trzymane za jedną rękę, stawia pierwsze samodzielne kroki. (3)Rozwój chwytu * 4-5 m - sięga po zabawki oburącz, pojawia się chwyt dowolny pod kontrolą wzroku, całą dłonią od góry, palce owijają przedmiot (chwyt prosty) bez udziału stawu łokciowego. * 6m - przekłada zabawki z ręki do ręki, sięga jedną ręką, chwyt prosty dłoniowo łokciowy. Nie umie upuszczać ani rzucać. * 7-8m - trzyma po jednym przedmiocie w każdej ręce, przekłada, stuka nimi. Pojawia się chwyt nożycowy. *9m - pojawia się chwyt pęsetowy. *12m - próbuje budować wieżę z 2 klocków.

- Okres poniemowlęcy od ukończenia 12 do 36 miesięcy.

- Okres sensytywny to okres szczególnej wrażliwości.

- PIAGET: *Faza I Myślenie sensoryczno-motoryczne od urodzenia do 2 r. ż. - następuje rozwój wrodzonych schematów. - Reakcje okrężne pierwotne do 4 m aktywność odruchowa. - Reakcje okrężne wtórne 4-8 m związane z przedmiotami, odtwarzanie interesujących zdarzeń. - Zachowania intencjonalne 8-12 m oddziela środki od celów by powstała jedna czynność. - Reakcje okrężne III rzędu 12-18 m zaczyna eksperymentować metodą prób i błędów. - Interioryzacja 18-24 m doprowadza do powstania reprezentacji umysłowych. Pojawia się myślenie symboliczne reprezentacjami umysłowymi. Pojęcie stałości przedmiotu (przedmiot istnieje), pojęcie przyczynowości (jedno zdarzenie wiąże się z drugim).

*II Faza Myślenia konkretnego - przedoperacyjne , prelogiczne 2-7 r. ż.- zaczyna się kontaktować z reprezentacjami umysłowymi z otoczenia. Przyśpieszone tępo myślenia. Myślenia ma charakter transdukcyjny. W myśleniu ma miejsce cent racja. - Myślenie jest egocentryczne. - Faza realizmu absolutnego (istnieją tylko rzeczy) Wszystko jest realne. - Faza realizmu bezpośredniego (nazwy są odróżnione od rzeczy ale są w nich umieszczone). - Animizm przypisuje żywotność lalkom i innym przedmiotom. *III Faza Myślenie operacyjne okres operacji konkretnych 7- 11/12 r. ż. - myślenie staje się w pełni symboliczne. 6-7 lat pojęcie stałości liczby, 7-8 lat pojęcie stałości masy, 9-10 lat pojęcie stałości ciężaru, 12 lat pojęcie stałości objętości.

*Faza IV Operacji formalnych - myślenia abstrakcyjnego 11/12 r - Rozumowanie dedukcyjne, rozumowanie na symbolach, rozumowanie kombinatoryczne, pojęcie prawdopodobieństwa.

- Plateu - porządkowanie i wstępna integracjia doświadczenia,

- Pokwitanie - skok pokwiteniowy . podwzgórze przekazuje sygnały przysadce, co powoduje wydzielanie hormonów gonadotropowych. Rozwój gruczołów jąder i jajników. Wydzielanie testosteronu (poziom wzrasta 20-18 razy) , estrogenu zwanej estradiolem (wzrasta 8-6 razy).

*Fazy pokwitania u dziewcząt. (1)Faza przedpokwiteniowa do 12 r. ż. - Roz. piersi, początek owłosienia, zmiany proporcji ciała. (2)Faza pokwitania właściwa do 14 r. ż. - jak wyżej, wystąpienie miesiączki, sylwetka kobieca, trądzik. (3)Faza młodzieńcza do 16 r.ż.- jak wyżej , subtelnienie rysów twarzy.

*Fazy pokwitania u chłopców(1) Faza przedpokwiteniowa do 13 r ż. - powiększenie jąder, początek owłosienia, zmiany proporcji ciała, sylwetka wyrostka. (2)Faza pokwitania właściwa do 15 r. ż. - jak wyżej, mutacja, zmiany rysów twarzy, trądzik. (3)Faza młodzieńcza do 17r. ż. - głos męski, jabłko Adama, początki owłosienia na twarzy.

- Późna dorosłość pow. 65 r. ż. - zjawisko siwienia społeczeństw - efekt baby boom.

- Późne dzieciństwo wiek szkolny 6-12 r. ż. *Motoryka - gry ruchowe, skoki, jazda na rowerze, nartach, taniec. *Manipulacja 10-11 latek powinien pisać w zeszycie w linię, pomagać w pracach domowych, majsterkować. *Uwaga koncentracja do 45-60 min.

- Proces rozwoju - uporządkowany w czasie ciąg zmian i stanów zachodzących po sobie.

- Progres - przyswojenie nowych informacji, różnicowanie doświadczenia,

- Przywiązanie matek i dzieci : *autonomiczni (bezpieczne przywiązanie), *odrzucający (lękowe przywiązanie) odcinają wspomnienia, *zaabsorbowani (ambiwalentne) nadmierne zaangażowanie we wspomnienia, przytłoczone, opowiadają w sposób niespójny.

- Przywiązanie rodzaje: *unikające - brak reakcji na wchodzenie i wychodzenie matki, arbitralność reakcji, unikanie kontaktu cielesnego, ignorowanie lub odtrącanie dziecka, niezdolność przyjmowania perspektywy dziecka, *ambiwalentne - brak stałości przewidywalności zachowań matki, pragnienie i unikanie matki. *dezorganizacja przywiązania - objawy choroby sierocej, zachowania patologiczne, otwarta wrogość wobec dziecka.

- Psychogeriatria -psychologia ludzi starszych.

- Regres - konflikt nowego ze starym, dezintegracja doświadczenia uprzedniego.

- Rousseau - natywizm (biologizm). Najważniejsze są cechy wrodzone.

- Rysunek: *Okres Bazgrania - I Stadium Bazgrot 1,6-7,0 lat linie są przypadkowe skłębione, 2-3 zaczynają się wyodrębniać linie proste, 3-3,6 pojawiają się głowonogi,

II Stadium Schematu prostego 3,6-4,6 bazgroty figularne, posługiwanie się konturem, 4,6-6 schemat ubogi dojrzała graficzne komunikacja. Głowotułowie 4-5r.

III Stad schematu wzbogaconego 6-7 okres przejściowy.

*Okres Schematu do 11/12 r.ż.

- Skinner -koncepcja warunkowania sprawczego (instrumentalnego).

- Skok pokwiteniowy. - U chłopców 12-15 r. ż. przyrost około 20cm i 20kg, - U dziewcząt 10/12 r. ż. mniej silny przyrost. Szybsze dojrzewanie dziewcząt. Konsekwencje nieterminowego rozwoju płciowego.

- Stadialny model zmiany - rozwój polega na kumulowaniu doświadczenia, ma charakter skokowy, zmiany są ilościowe i jakościowe, źródło organizm, wyznacznik dojrzewanie,

- Starość: *Erikson inteligencja EGO rozpacz. Poczucie harmonii i sensu.

*Butler wspomnienia i bilans życia (przegląd życia).

*Buhler dwa etapy pierwszy etap od 65-80 r. ż. samspełnienie. Drugi etap regres i koncentracja na zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych. Integralność spójność.

- Stern - teoria dwuczynnikowa.

- Thorndike - prawo efektu i prawo ćwiczenia.

- Uśmiech - uśmiech fizjologiczny; *uśmiech społeczny 3-4 tygodnie; *reakcja witania połączona z gruchaniem ożywieniem 2-3 miesiące; *uśmiech selektywny jako reakcja na znane osoby, pojawia się lęk przed obcymi 5-6 miesięcy.

- Wczesna dorosłość 20/23 - 35/40 r. ż. - odchodzenie od myślenia formalnego, pojawia się myślenie postformalne, kreatywność.

- Zmiany ilościowe - wzrastanie możliwości w sferze fizycznej.

- Zmiany jakościowe - wzrastanie możliwości w sferze psychicznej; kontaktu z otoczeniem.

- Żebrowska - teoria czteroczynnikowa: wrodzone zadatki anatomiczno-fizyczne, własna działalność jednostki, środowisko i wychowanie.

---