Temat; Komunikacja w relacji fizjoterapeuta- pacjent.
Książka H. Sęk "Społeczna psychologia kliniczna" Warszawa PWN strony 128-158.
Żeby rozpocząć rozpatrywać powyższy temat, musimy sobie wyjaśnić co oznacza termin „, komunikować się”. Definicji jest wiele, lecz we wszystkich oznacza proces przekazywania informacji. Komunikowanie się jest podstawą interakcji, która polega na wzajemnej wymianie informacji jej partnerów. Ma to charakter sprzężenia zwrotnego, jest to pewien proces, więc trwa w czasie i ma określoną ciągłość.
K. Deaux i L. S. Wrigstman twierdzą że są 4 aspekty procesu komunikacji: 1) jest to wspólny system społeczny co oznacza że biorą w niej udział 2 lub więcej osób, z których każda z nich wnosi do tego procesu swe oczekiwania i intencje, 2) jest to ciągle dziejący się dynamiczny system, 3) komunikacja werbalna i niewerbalna są częścią tego samego systemu przekazywania informacji, 4) relacyjny komponent informacji więc nie tylko to co jest przekazywane lecz w jaki sposób.
R. B. Adler i G. Rodman mówią że termin komunikacja odnosi się przede wszystkim do porozumiewania się ludzi między sobą, mimo że porozumiewają się również zwierzęta. Idąc dalej podkreślają że komunikowanie się powinno odbywać się twarzą w twarz. Ażeby proces komunikacji był interakcją, odbiorca komuniku musi podjąć wymianę informacji. Ta rekcja ma na celu zorientowanie się czy odbiorca odebrał nadany komunikat i zrozumiał go zgodnie z intencja nadawcy, czy zrozumiał go inaczej. Adler i Rodman twierdzą że komunikowanie się jest naturalna potrzebą fizyczną człowieka, oraz że jest niezbędne dla zdrowia fizycznego. Społeczna izolacja powoduje, że ludzi umierają przedwcześnie. Izolacji takiej zapobiega małżeństwo, związki przyjacielskie itp. W dalszej teorii wspominają także o potrzebach ego. Komunikacja z innymi ludźmi pozwala nam określić kim jesteśmy, poczucie tożsamości oraz odpowiedź na szereg pytań dotyczących cech np. atrakcyjność, zręczność itp.. Dalej, potrzeby społeczne, poprzez komunikowanie się wiążemy się społecznie z innymi ludźmi. I ostatnie potrzeby praktyczne, komunikacja pozwala przekazywać oraz uzyskiwać informacje istotna dla sprawnego komunikowania się np. informacja przekazywana w szkole o tym jak jest zbudowany człowiek .
C. Cherry stwierdza że „komunikacja jest z natury wydarzenie społecznym:” ponieważ człowiek wprowadził wiele różnych systemów komunikowania się, a najbardziej wyraziste to: język i ludzka mowa które nie ograniczają się tylko o systemów znaków, lecz służą przede wszystkim wyrażaniu myśli. Słowo „komunikować się” znaczy naprawdę „podzielić”, więc komunikując się stajemy się w danym momencie stajemy się jednością np: „jesteśmy tej same myśli”, „rozumiemy się wzajemnie”.
Sharon i Weaver sformułowali podstawowy wzorzec komunikacji interpersonalnej, w którego ramach wyodrębnili 5 podstawowych elementów: 1)źródło informacji- człowiek, wszystko to co znajduje się w jego głowie jak i całokształt jego zachowań, 2) przekaźnik, 3)kanał- informacja jest w określony sposób zakodowana co tu oznacza drogę (kanał) przekazu informacji, np. język lub komunikacja niewerbalna, 4) odbiornik- np. któryś ze zmysłów człowieka, 5) odbiorcę- głowa osoby uczestniczącej w interakcji, gdzie nasteruje odkodowanie informacji. Model ten ma szersze zastosowanie niż tylko do opisu komunikacji między ludźmi. Przekazowi informacji często towarzyszy tzw. szum, stanowiący zakłócenia na drodze przekazywania. Znacznie bardziej rozbudowany model komunikowania przedstawili Adler i Rodman, bazujący jednak na podstawowym wzorzec. Najważniejsze z nich to: 1)dwukierunkowość przebiegu schematu, 2)ich wzajemne powiązanie poprzez system sprzężeń zwrotnych (komunikaty są od siebie uzależnione) co powoduje że nadawca staje się jednocześnie odbiorcą, 3) uwzględnienie środowiska członków interakcji (im więcej wspólnych cech środowiska tym bardziej rozwinięta interakcja). Różnicują oni także szum na tzw. fizyczny: głośne dźwięki, mgła silne zadymienie, oraz psychiczny: czynniki tkwiące w nadawcy, zmniejszona sprawność narządów, choroby psychiczne itp.
Komunikacja niewerbalna mówiąc krótko to: Gestykulacja- ruchy rąk, dłoni palców, nóg, głowy, stóp, korpusu ciała, Mimika- wyraz twarzy Dotyk, kontakt fizyczny - dla wyrażenia bliskości lub dystansu psychicznego, kulturowe normy określają dość dokładnie, które obszary wolno, a których nie wolno dotykać. I tu mamy cztery strefy kontaktów: intymna- bezpośredni kontakt do odległości 0,5m, osobista, społeczna i publiczna odległość od 3,5 do 7,5. odległość w wielu przypadkach jest zależna od stosunków personalnych, płci, wieku, miejsca interakcji. Spojrzenia - wzajemne i spoglądanie jednostronne, Kontakt wzrokowy pozwala ocenić czy osoba uczestnicząca w interakcji nas słucha czy też nie. Dystans fizyczny między rozmówcami - zbliżanie się oznacza również zbliżanie się psychologiczne, natomiast oddalanie - również utratę kontaktu, Pozycja ciała - wyraża napięcia wewnętrzne lub rozluźnienie Wygląd fizyczny i ubranie - jest to zależne częściowo od budowy ciała, częściowo od obyczajów kulturowych, a częściowo od osobowości i indywidualności osoby, staranność w ubraniu się - sygnalizuje przywiązanie uwagi do spotkania, nadanie mu szczególnego znaczenia, Dźwięki paralingwistyczne (parajęzykowe) - tworzą wielką gamę znaków komunikacyjnych i sposobów ekspresji uczuć. Są to takie wokalizacje jak : śmiech, płacz, ziewanie, mruczenie, mlaskanie wargami, posapywanie, gwizdanie, westchnienia, Jakość wypowiedzi (sposób wokalizacji) - jest ona związana z intonacją głosu, można mówić zimno albo ciepło, ostro albo łagodnie, monotonnie albo dynamicznie, spokojnie albo nerwowo, Elementy środowiska fizycznego - jest to sposób aranżowania miejsca spotkania, elementy środowiska takie jak : rodzaj mebli, charakter wnętrza, oświetlenie, dźwięki, a nawet zapachy tworzą korzystne lub niekorzystne tło spotkania. Zmiany wielkości źrenic są komunikatem niewerbalnym których funkcja informacyjna jest bardzo rzadko uświadamiana przez nadawcę i odbiorcę. Pozytywne emocje wobec obiektu będącego przedmiotem zainteresowań powodują powierzenie źrenic, natomiast negatywne emocje powodują ich zmniejszenie. Źrenice mężczyzn rozszerzają się na widok kobiet bardziej niż w przypadku mężczyzn czy dzieci, natomiast kobiety reagują w ten sposób na mężczyzn i na dzieci (ciekawostka jak rozpoznać geja, rozszerzają mu się żrecie na widok mężczyzny).
Funkcje komunikacji niewerbalnej, mam ona trzy podstawowe zadania. Pierwsza to wspomaganie komunikacji językowej, uzupełnia jej znaczenie poprzez gesty, mimikę czy elementy paralingwistyczne. Wzbogacenie to nie zawsze oznacza zgodność z danym komunikatem, potrafi przekazać treści niezgodne z nim. Po drugie umożliwiają również zsynchronizowanie w toku konwersacji i bezkonfliktowy jej przebieg. Trzecie zadnie to pozwalają realizować sprzężenie zwrotne, niezbędne w interakcji, dostarcza partnerom informacji na temat czy są słuchani i rozumiani, czy ich wypowiedzi wzbudzają zaufanie, czy po prostu nudzą bądź wywołują sprzeciw. No i ostatnie to że w przypadku kiedy kontakt słowny jest utrudniony zastępuje mowę(np. w sytuacji hałasu, odległości. pływania pod wodą). Niektóre teorie mówią iż komunikacja niewerbalna stanowi, między 65 a 70% relacji interpersonalnej. Wyróżniamy dwa style komunikacji niewerbalnej: 1) Styl afiliatywny jest przyjacielski, ciepły, na który w ramach komunikatów niewerbalnych składają się m.in. utrzymanie bliskiego dystansu w czasie interakcji, pewne formy kontaktu dotykowego, wzrokowego, uśmiech, przyjacielski ton głosu itp. 2) styl dominacji charakteryzuje się głośnym, szybkim i trwającym większą część interakcji mówieniem, uwarzy wyraz twarzy bez uśmiechu z wyprostowaną postawą. Trzeba mieć tez odpowiednie umiejętności pozwalające tak stosować powyższe komunikaty, ażeby partner podjął interakcję w określony sposób, a nie ją zerwał. Jest to kwestia nagradzania pożądanych zachowań partnera np. uśmiechem, kontaktem wzrokowym itp., i karania zachowa niepożądanych, poważa mina, nieciągły kontakt wzrokowy, patrzenie na zegarek .
Analiza transakcyjna powstała dla potrzeb psychoterapii grupowej. Punktem wyjścia tej teorii są stany ego. Każdy stan zawiera określony wzorzec psychiki którego wyrazem są określone zachowania. Pojawiają się na zasadzie swoistego automatyzmu. Każda jednostka może przechodzi mniej lub bardziej swobodnie z jednego stan do drugiego. Berne twórca tej teorii umownie nazywa owe trzy stany ego rodzicem, dorosłym i dzieckiem. Rodzic zawiera wszystkie te stany psychiczne, które w dzieciństwie zostały przejęte od rodziców. Dorosły zawiera się wszystko to co jest związane z obiektywną oceną rzeczywistości. Dziecko zaś tkwią stany emocjonalne związane z okresem wczesnego dzieciństwa. Jest to jak widać dość wierne odwzorowanie psychoanalitycznego podziału jaźni na id, ego, superego. W każdej sytuacji, a zwłaszcza w relacjach interpersonalnych, owe trzy stan mogą się ujawnić i uruchamiać zróżnicowane wzorce zachowań. Każdy z nas nosi w sobie wzory zachowań naszych rodziców, nasze własne stany ego z okresu dzieciństwa oraz stany ego odzwierciedlające naszą zdolność do obiektywnego spostrzegania i odpowiednie reagowania. Określenie „dziecko” nie jest używane w celu stwierdzenia że ktoś zachowuje się dziecinni. Zarówno rodzic jak i dziecko może pojawić się w dwóch formach. Rodzica są to formy: bezpośrednia- człowiek reaguje w danej sytuacji tak jak rzeczywiście reagowali jego rodzice, pośrednia- reakcja taka jakiej wymagali d niego rodzice. Formy dziecka to: forma dziecka przystosowanego- jest o zachowanie jakiego oczekiwali od niego rodzice np. bądź grzeczny, może się również zaadoptować poprzez płacz lub wycofanie, dziecko naturalne- spontaniczne ekspresje jego popędów, intuicji, działań twórczych.
Te trzy osobowości są jednakowo ważne dla właściwego funkcjonowania człowieka każdy z nich pełni odpowiednie funkcje. Dziecko stanowi żywiołowy rezerwuar sił napędowych, dorosły jest niezbędny by adekwatnie i efektywnie radzić sobie ze świtem zewnętrznym, rodzic pozwala realizować funkcje rodzicielskie wobec własnych dzieci.
Transakcja jest takim rodzajem kontaktów międzyludzkich, w ramach których jej uczestnicy są na przemian nadawcami i odbiorcami, a wiec tworzą zarówno transakcyjne bodźce jak i transakcyjne reakcje. Bodźcem jak i rekcja mogą być wypowiadane słowa jak i zachowania świadczące o tym że inni ludzie są spostrzegani. Istotne dla analizy transakcyjnej jest to który ze sanów ego ujawnia się w danym momencie transakcji w której na ogół uczestniczą dwie strony, gdzie zachowanie jednego uczestnika powoduje rekcję transakcyjną drugiego uczestnika. Wyróżniamy dwie podstawowe transakcje równoległe, inaczej komplementarne i skrzyżowane. Najprostszym przykładem transakcji komplementarnej, czyli te same reakcje generowane przez te same stany ego, są między rodzicami. Komplementarne są również te transakcje w ramach których kontaktują się ze sobą rodzic i dziecko (lub odwrotnie). Inaczej mówiąc transakcje komplementarne to takie w których reakcja jest właściwa i oczekiwana jako zgodna z naturalnym porządkiem zdrowych ludzkich relacji. Ich odwrotnością są transakcje skrzyżowane, czyli wtedy gdy bodźce i reakcje nie są wymieniane miedzy tymi samymi stanami ego. Wniosek jest taki że tego typu transakcje są najczęstsza przyczyna większości problemów społecznych na świecie.
Komunikacja w relacjach interpersonalnych przebiega w obrębie sytuacji społecznych którą wyznaczają: status społeczny uczestników, pełnione przez nich role ( dostarczają informacji o partnerach interakcji, co pozwala właściwą interpretację przekazów, i odpowiedni przekaz informacji), oraz prawidłowość komunikowania się (regulują ją zasady obiegu informacji których uczymy się w życiu społecznym: szkoła, grupy rówieśnicze i zawodowe itp.). komunikowanie się umożliwia porównywanie własnych wyobrażeń o obiekcie wymiany informacji z wyobrażeniem innych o tej samej rzeczy. Pokrywanie się tych wyobrażeń będzie czynnikiem nagradzającym w przeciwnym razie karzącym. Porównanie te jest możliwe dzięki trzem procesom: rozumienie- możliwość znalezienia satysfakcjonującego wyjaśnienia istniejących różnic, uznawanie- dotyczy reakcji na inicjatywę rozpoczęcia komunikacji, pozytywna wiąże się podjęciem interakcji jest nagradzająca, zaś negatywna odrzuceniem owej inicjatywy co spowoduje frustrację, uzgadnianie- umożliwia znalezienie wspólnego punkt widzenia. Czynnik frustrujący inaczej zaburzenie komunikacji, podczas sprzężenia zwrotnego, może wystąpić wtedy gdy partnerzy nie są do siebie dopasowani w zakresie umiejętności i sposobów posługiwania się językiem, gdy język którym się posługują nie jest wystarczająco efektywny jako środek przekazu. Normalna komunikacja będzie odwrotną sytuacją.
W czasie interakcji, osoby uczestniczące mogą wykazywać pewien styl. Jednym z nich będzie styl partnerski. Osoby zachowujące się w taki sposób w trakcie rozmowy dostarczają partnerowi informacji umożliwiającej mu podejmowanie decyzji, unikają oceniania, formułowania nakazów lub zakazów, bądź prób skłonienia partnera, by porzucił własne przekonania, i narzucenia mu w tym momencie własnego punktu widzenia. W stylu tym komunikaty są w pełni zrozumiałe i zgodne z intencjami osoby przekazującej. Drugim a zarazem dokładnie odwrotnym stylem interakcji będzie styl niepartnerski, przy czym dochodzi tu także przerywanie wypowiedzi. Styl ten wykazują osoby które mają na uwadze tylko własne potrzeby i oczekiwania. Powyższe style mogą kształtować czynniki takie jak: naśladowanie osób znaczących np. rodziców, lub sposób przypisywania określonej wartości sobie i innym ludziom( spostrzeganie własnej osoby na wyższej pozycji w hierarchii wartości stanowi przesłankę do niepartnerskiego stylu komunikacji, spostrzeganie partnera jako równego sobie charakteryzuje styl partnerski).
Jednym z wielu aspektów określającym czy interakcja się powiodła jest stopień otwartości partnera, im więcej uzyskujemy lub udzielamy informacji o sobie tym większa nasza otwartość wobec innych. Określenie „ więcej informacji” jest tu pojęciem względnym, ponieważ w czasie wymiany informacji można podawać ich wiele lecz stosunkowo mało ważne, bądź niewiele lecz istotne. Stopień otwartości może być też różny w odniesieniu do różnych aspektów funkcjonowania jednostki np. relacji zawodowej, towarzyskiej, terapeutycznej, seksualnej itp. Czyli zależnie od rodzaju relacji, informacja dotycząca np. problemów osobistych może być głęboka, podczas gdy inf. związana z pracą będzie bardzo powierzchowna i odwrotnie. Bardzo istotny wpływ na otwartość partnerów interakcji ma stopień znajomości. Jeśli dana osoba jest nam nieznana to ta otwartość będzie ograniczona, i odwrotnie w przypadku osoby znanej.
Podsumowując temat pracy: „Komunikacja w relacji fizjoterapeuta- pacjent”, istotne znaczenie ma wartość wspólnego celu, czyli dążenie do uzyskania maksymalnie satysfakcjonującego stopnia usprawnienia. Pomoże na w tym odpowiednia komunikacja i kontakt z pacjentem. Ogólna znajomość komunikacji niewerbalnej czy mowy ciała pozwoli na określenie czy pacjent coś przed nami ukrywa np. przy wywiadzie który poprzedza proces usprawniania, czy rozumie dlaczego potrzebuje rehabilitacji, czy jest otwarty na współpracę. Krótko mówiąc dla idealnej współpracy która jest gwarancją uzyskania jak najlepszych efektów jest normalna niezaburzona komunikacja, partnerski styl interakcji oraz otwartość obu stron. Szczegółowe wnioski warto wyciągnąć samemu z powyższych informacji zawartych w referacie .