Pedagogika, a socjologia
Obie te nauki możemy porównywać w sposób podobieństwa, różnic w założeniach ontologicznych, metodologicznych, technikach badań, postawie wobec badanej rzeczywistości itp.
Można także zanalizować te dwie nauki po przez prowadzone badania, które określają zakres rzeczywistości badane przez socjologię i pedagogikę, porównywać stosowane założenia, przyjmowane wartości, metody i techniki zbierania oraz analizowania materiałów empirycznych, sposób konstruowania teorii ogólnych oraz wnioski wyprowadzane dla praktyki wychowania. Podstawą analizy porównawczej w tym wypadku jest konkretny przebieg procesu wychowawczego i porównując sposób postępowania socjologów i pedagogów wobec tego procesu możemy wskazywać podobieństwa i różnice w podejściu obu nauk do swoich zadań.
Pedagogowie i socjologowie postawieni wobec wspólnego zadania starają się łączyć swoje wysiłki, wykorzystywać wyniki badań obu nauk dla rozwiązania wspólnego zadania. Przykładem takiej współpracy może być „Raport o stanie oświaty w PRL”, w którym wykorzystano wyniki badań wielu nauk społecznych, w tym także pedagogiki i socjologii.
Obie te nauki pedagogika i socjologia są w jakimś stopniu komplementarne, analizy socjologii wychowania, wskazujące uwagę i rolę czynników społecznych we współwyznaczaniu procesu wychowania mogą być przez pedagoga wykorzystane, jeżeli jest dostatecznie przygotowany umysłowo do ich zrozumienia. Z drugiej strony socjologom nieraz trudno jest zrozumieć, że społeczne aspekty wychowania to nie wszystko, że wychowanie ma swoje właściwości psychologiczne, techniczne, które są niezależne od warunków społecznych, w których przebiegają. Zwłaszcza socjologom trudno jest zrozumieć wagę czynników indywidualności i jej rozwoju poza czynnikami życia zbiorowego i poza tym, co jest podobne lub wspólne wszystkim ludziom w danym społeczeństwie. Socjologowie także unikają z zasady wypowiadania ocen i wobec wartości zachowują postawę opisującą wyjaśniającą, a nie akceptującą. Pedagog, chcący kierować procesem wychowania, musi mieć wyraźnie określony system wartości jako dyrektywy przewodnie.
Pedagogika i socjologia ma różne cele stawiane przez siebie: pedagogika jest w znacznym stopniu praktyczną, nawet normatywną, ustalającą cele i ideały wychowawcze, a następnie dla nich szuka skutecznych metod kształcenia i wychowania, tak by osiągnąć postawione sobie cele. Socjologia natomiast jest nauką starającą się przede wszystkim opisywać badane zjawiska i wyjaśniać ich przebieg, nie troszcząc się o ich aspekty aksjologiczne, co ściąga na nią często ze strony pedagogów zarzut niebezpiecznego relatywizmu stosunki między tymi naukami są także kształtowane przez ludzkie postawy, ambicje lęki, uprzedzenia.
W pedagogice występuje wiele zróżnicowanych teorii wychowania, podkreślających istotne różne zjawiska i prawidłowości procesu wychowania. Podobnie jest także w socjologii wychowania.
Różnica najważniejsza między obu naukami leży w ich zakresie. Pedagogika jest nie tylko teorią wychowania, a jej istotną część składową stanowi także dydaktyka, której socjologia wychowania poświęca znacznie mniej uwagi, badając najwyżej społeczne czynniki środowiskowe stwarzające warunki sprzyjające lub nie sprzyjające nauczaniu i uczeniu się. Socjologia wychowania nie zajmuje się także metodyką wychowania, ani tym bardziej dydaktykami poszczególnych nauk nie ma nic do powiedzenia o technice nauczania i może tylko badać, jaki jest wpływ zmiennych warunków społecznych na efektywność nauczania, na ich prawidłowości techniczne, wynikające z właściwości poszczególnych nauk oraz z właściwości psychicznych procesu zapamiętywania, kojarzenia, rozumienia, myślenia i innych psychologicznych składników nauczania.
Tak więc pedagogika w jej wszystkich postaciach, i socjologia wnoszą istotne składniki, a mianowicie porządnego celu, jakim jest ukształtowanie nowych pokoleń mogących spełniać zadania, jakie na nich nakłada życie w konkretnym społeczeństwie i konkretnej cywilizacji. Bowiem bez określonych działań wychowawcy, dysponującego skutecznymi metodami, nie ma porządnego procesu rozwoju wychowanka i nie ma także wyniku, jakim jest społeczeństwo ludzi sprawnych do pracy, przygotowanych do współdziałania we wszystkich zakresach życia zbiorowego, posiadających kwalifikacje umysłowe, moralne społeczne i inne potrzebne dla utrzymania dziedzictwa społecznego i kulturalnego i jego rozwijania.
Bibliografia:
Jan Szczepański „Encyklopedia pedagogiczna”