WSTĘP

W literaturze od zawsze występował motyw homo viator. W poszczególnych epokach różnie opisywano podróż, jednak wszystko sprowadza się do tego, że wędrowanie jest nierozerwalną częścią życia człowieka. Istnieje wiele rodzajów wędrówki. Podejmujący ją ludzie kierują się różnymi czynnikami. Ogólnymi celami podróży mogą być: pragnienie poznania świata, zwiedzanie nowych miejsc, poszukiwanie jakichś wartości lub zdobycie przyjaciół. Zdarza się, że człowiek od czegoś ucieka. Jednak nie wszyscy decydują się na ucieczkę dobrowolnie. Niektórzy z nich nie mają wyboru, gdyż jest ona dla nich koniecznością. Często autorzy używający tego właśnie motywu, chcą przelać na papier swoją własną wędrówkę. Istnieje duża ilość dzieł odnoszących się do prawdziwych wydarzeń z życia pisarzy. Trafne więc będzie spostrzeżenie, że wędrówka pełni w literaturze wiele funkcji, dlatego nie można jej rozumieć tylko jako przemieszczanie się w przestrzeni. Kwintesencją wędrowania jest przebywanie drogi życiowej oraz poszukiwanie sensu istnienia.

BOSKA KOMEDIA

Pierwszym i bardzo istotnym w tej kwestii dziełem, które chciałabym przedstawić jest Boska Komedia Dantego, będąca ważnym utworem średniowiecznym, obrazującym podróż niezwykłą przez zaświaty. Zaczyna się od słów:

"W życia wędrówce, na połowie czasu,
Straciwszy z oczu szlak nie mylnej drogi,
W głębi ciemnego znalazłem się lasu."

Poznajemy więc bohatera jako człowieka w wieku uznawanym za półmetek życia, który czuje się zagubiony. Właśnie w tym momencie spotyka ducha swojego mistrza Wergiliusza, który proponuje mu wędrówkę. I tak zaczyna się podróż Dantego przez piekło, miejsce smutku i męki, czyściec, oraz niebo, w którym panuje spokój i szczęście. Prowadzony przez Wergiliusza zwiedza Piekło, ukazane jako stożek, składający się z 9 kręgów, w którym widoczna jest hierarchizacja znajdujących się w środku osób, gdzie na samym dole znajdowali się najwięksi grzesznicy. Przechodząc przez czyściec spotyka ludzi pokutujących za takie słabości jak pycha, lenistwo czy chciwość. Końcowym etapem wędrówki jest niebo, do którego sam Wergiliusz nie ma już wstępu, więc rolę przewodnika po tej części zaświatów obejmuje Beatrycze. Cała wędrówka bohatera symbolizuje przejście przez kolejne etapy życia. Przemierzając zaświaty bohater spotyka wielu ludzi, którzy udzielają mu odpowiedzi na pytania, wzbogacając w ten sposób jego doświadczenie, co pomaga mu odnaleźć istotę człowieczeństwa. Droga przebyta przez Dantego może symbolizować dążenie do ideału, do Boga. Można ją odczytywać jako duchową wędrówkę, od upadku, poprzez oczyszczenie, aż do zbawienia.

OPOWIEŚĆ WIGILIJNA

Podróż duchowa poruszona jest także w Opowieści Wigilijnej Dickensa. Ją również możemy nazwać podróżą niezwykłą. Główny bohater Scrooge, w swoim życiu nie posiadał przyjaciół, innych ludzi traktował z góry. W ciągu swojego długiego życia nikomu nie pomógł, nie ofiarował swojej miłości i przywiązania. Jednak za sprawą swojego nieżyjącego już współpracownika dostał szansę by naprawić swoje błędy. Został więc ostrzeżony przed czekającym go losem i powiadomiony o nadejściu innych duchów. W Święta Bożego Narodzenia w domu bohatera pojawiły się trzy duchy świąt, przeszłych, teraźniejszych i przyszłych, kolejno zabierając mężczyznę w podróż. Pierwsza z nich pokazała święta, jakie kiedyś obchodził bohater. Przywołała miłe wspomnienia z dzieciństwa i lat młodości, wywołując wzruszenie. Tu już widać skutki tej podróży, bohater zaczyna zastanawiać się, co się stało, dlaczego jego życie tak bardzo się różni od tego co widzi we wspomnieniach. Stara się analizować swoją przeszłość. Kolejna podróż pokazywała co dzieje się w domach ludzi, których zna bohater, a których losem zupełnie się nie przejmuje. Dzięki niej mógł zobaczyć, co znaczy żyć w biedzie, a jednocześnie być szczęśliwym w gronie bliskich. Ludziom, których widział wystarczała obecność drugiego człowieka, nie liczyło się dla nich bogactwo. Ostatnia wędrówka była najgorszą. Ukazała smutną przyszłość, jaką była śmierć bohatera, która nikogo nie obchodzi. Była nawet ulgą dla jego dłużników. Nikt nie powiedział o nim nawet jednego dobrego słowa. Bohater widząc to, postanowił zmienić swoje życie, w nadziei, że może jeszcze coś zdziałać. Podróż ta sprawiła, że zrozumiał, że miał w życiu wiele ale zatracił to w szczególności dla pieniędzy, dała mu możliwość poprawy. Uświadomił sobie także, że posiada się tym więcej, im więcej się z siebie daje innym. Jest to przykład wędrówki, która wskazuje nam wartości w życiu, którymi należy się kierować, by umieć odróżniać dobro od zła, gdyż często zbaczamy z właściwej drogi.

MAŁY KSIĄŻE

Innym rodzajem zastosowania motywu podróży jest odkrywanie świata. Ten wątek pojawia się w Małym Księciu. Przyczyną podjęcia wędrówki była próba odnalezienia przyjaciela, gdyż bohater czuł się samotny. Szukał także wartości i prawd w które mógłby wierzyć. Na swojej drodze bohater napotykał różnych ludzi, lecz nie nadawali się oni na jego przyjaciół. Nastomiast postępowanie tych ludzi było niezrozumiałe dla bohatera, a czasem nawet potrafiło go zasmucić. Z polecenia poznanego na swojej drodze geografa wylądował na ziemi. Znalazł się na Saharze. Poznał tam lisa, który wiele go nauczył, przekazał mu bardzo ważną wartość, a mianowicie powiedział mu, że

„(...) dobrze widzi się tylko sercem. Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu''.

Dzięki lisowi dowiedział się jak istotne jest posiadanie przyjaciela. Stał się mu naprawdę bliski. Oswoił go, wobec tego był za niego odpowiedzialny. Zrozumiał także, że oswoił również swoją różę, którą przecież zostawił bezbronną na odległej planecie. Na Ziemi znalazł także drugiego przyjaciela, jakim był lotnik. Uświadomił sobie także, że choć na świecie jest dużo kwiatów róży, to jego róża jest jedyna w swoim rodzaju. Nie doceniał wcześniej jej obecności tak jak powinien. Wrócić do niej mógł tylko poprzez śmierć. Mały Książę poprzez swoją wędrówkę międzyplanetarną zrozumiał, jak niedoskonałymi istotami są ludzie. Popradają w nałogi, nie cenią dobroci oraz nie mają wyobraźni. Jednak należy cenić odmienność każdego człowieka. Wynikiem jego chęci poznania, było odnalezienie sensu życia i zrozumienie swoich uczuć. W tej symbolicznej wędrówce możemy się odszukać znacznie więcej. Jednak najważniejsze wydaje się być to jak istotna w życiu człowieka jest miłość i przyjaźń, którą często mamy na wyciągnięcie ręki, lecz jej nie dostrzegamy.

JĄDRO CIEMNOŚCI

Zupełnie inne spojrzenie na omawiany motyw możemy dostrzec w Jądrze Ciemności. Bohaterem tego utworu jest Marlow, o którym dowiadujemy się, że

„Był marynarzem, ale był również wędrowcem (…)”.

Podróżowanie sprawiało mu przyjemność i było dla niego czymś naturalnym. Bohater sam opowiada o swojej podróży, konkretnie o wyprawie w głąb kontynentu afrykańskiego do Konga. Tu ukazuje się już pierwsze spojrzenie na jego wędrówkę. Jest to bowiem dla niego forma pracy. Dzięki swojej wyprawie mógł się również poszczycić poznaniem egzotycznego kraju. Spotkał tam ludzi odmiennych do tych, których do tej pory znał bohater. Afrykańczycy żyli z dala od technologii, zupełnie jak w czasach prehistorycznych. Poznanie ich trybu życia, było zupełnie jak cofnięcie się w czasie. Pobyt w tym miejscu pozwolił stwierdzić, ze sytuacja w której ta ludności się znajduje trwa od bardzo dawna. Chodzi tu w szczególności o ich cierpienie spowodowane dążeniem do zysku przez kolonizatorów. To wszystko stało się dla Marlowa również nauką. Nie tylko nabył umiejętności odczytywania znaków wskazujących na zagrożenie. Zrozumiał, że natura człowieka jest nieodgadniona i ciężko poznać prawdę. To chyba najważniejszy aspekt całej wędrówki. Wędrówka bohatera jednak nie przypominała przyjemnej podróży krajoznawczej. Wręcz przeciwnie, można ją porównać do wstępowania do piekła. Na swojej drodze spotykał ludzi cierpiących, niektóre widziane przez niego obrazy były przeniknięte okrucieństwem. Afryka była miejscem, która potrafiła diametralnie zmienić życie przebywającego tam człowieka. Tak jak to było w przypadku Kurtza, którym Marlow był zafascynowany. Bez panujących reguł i ograniczeń zmienił się w kogoś bezwzględnego. Podróż Marlowa była próbą zrozumienia istoty człowieczeństwa i poznaniem jej złej strony. Pokazuje jak ludzie zmieniają się pod wpływem okoliczności ich otaczających. Wielu z nich dąży przez to do złego, oddala się od światła i pogrąża w ciemności. Sytuacja w jakiej znalazł się bohater mogła zweryfikować jego poglądy o świecie i ludziach, gdyż przeżył wyprawę do głębi świata i siebie samego, nie tylko do Afryki. Powieść ta ukazuje więc spojrzenie na ciemną naturę ludzi, która nadal jest zagadką, stanowiącą istotę wszystkiego, stanowiącą jądro ciemności.

PIELGRZYM

W romantyzmie po raz pierwszy zaczął się pojawiać motyw pielgrzyma, emigranta. Działo się tak ponieważ wydarzenia historyczne zmuszały wielu Polaków do podjęcia tułaczki, ucieczki z kraju. Adam Mickiewicz odbywa swoją podróż na Krym, do czego odwołują się napisane przez niego Sonety Krymskie. Szczególną uwagę należy zwrócić na utwór "Pielgrzym". Podmiot liryczny choć dostrzegający piękno przyrody, wciąż tęskni za krajem ojczystym. Nie potrafi zapomnieć o dawnych latach. Choć bohater wykazuje wielkie zainteresowanie kulturą Wschodu, wciąż nie może mu to zastąpić Litwy. Przyrodę swojego kraju w stosunku do przyrody miejsca w krótym przebywa ukazuje jako niezbyt bogatą, jednak mimo to własnie ją woli. Na pewno miała ona dla niego urok i nic nie mogło się z tym równać. Z Ojczyzną wiąże się również wiele wspomnień, tam przeżył swoją młodość i brakuje mu tego miejsca.Wspomina o dawnej miłości, która jst symbolem utraconej ojczyzny. Przeżywa także smutek z powodu niepewności czy nadal się o nim pamięta. Nie dowie się jednak, gdyż nie może wrócić.

Jego typowo romantyczna wędrówka na Bliski Wschód, która nabiera charakteru tułaczki i męki.

SMUTNO MI BOŻE...

Podobne, również pochodzące z romantyzmu ujęcie motywu wędrówki pojawia się w hymnie Smutno mi Boże. Utwór ten jest pewnego rodzaju skargą do Boga, przed którym odkrywa swoją bezradność i samotność. Powodem tego jest sytuacja w jakiej znajduje się autor. Przebywa on poza krajem ojczystym za którym bardzo tęskni. Jest on zmuszony do emigracji, stąd też jego wędrówka może być pojmowana jako przekleństwo. Wydaje się, że tak właśnie widzi swój los podmiot liryczny, mimo piękna otaczającej go przyrody. Przebywanie za granicą przepełnia go smutkiem, obserwacje przyrody nasuwają mu skojarzenia z tym, co kiedyś widywał w Polsce. Autor przebywając daleko od rodzinnego domu pojmuje jak ważna jest dla niego ojczyzna. Los tułacza był dla niego trudny do zaakceptowania. Dodatkowo Słowacki niepokoił się swoim losem po śmierci. Chciałby spoczywać w rodzinnej mogile. Jednak w jego sytuacji nie było pewne czy tak się stanie. Nie był przecież typowym wędrowcem, który podróżuje z wyboru. Dla niego przymusem było opuszczenie kraju, a powrót nie był przewidywany. Bohater znajdował się więc w sytuacji bez wyjścia. Podróżowanie, które na pierwszy rzut oka kojarzy się z czymś przyjemnym, nie zawsze takie musi być, a hymn Słowackiego jest idealnym przykładem jak tęsknota potrafi przyprawić o wielkie cierpienie.

ZAKOŃCZENIE

Idealnym podsumowaniem mojej wypowiedzi będzie cytat z wiersza Edwarda Stachury:

„Wędrówką jedną życie jest człowieka”.

Od urodzin nieustannie trwa nasza podróż, która zakończy się w dniu śmierci. Literatura dodatkowo nam uświadamia jak jest to wa

żne. W zależności od tematyki danego dzieła nakierowuje nas na co należy w życiu zwracać uwagę. Dzięki wędrowaniu przez życie możemy się nauczyć, co jest dla nas najważniejsze. Czy jest to rodzina, przyjaźń a może ojczyzna. Jest to sposób poznania siebie i świata. Przynosi nam to nowe doświadczenia i dostarcza wrażeń, wpływa na kształtowanie się charakteru. Kroczymy różnymi drogami, jak Mały Książę, nie wiedząc co i kogo spotkamy na swojej drodze.

---