Zasady nauczania - są to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzegania pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.
ZASADY:
poglądowości;
przystępności (stopniowania trudności);
systematyczności;
wiązania teorii z praktyką;
świadomego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się
operatywności wiedzy ucznia
trwałości wiedzy
indywidualizacji i zespołowości
ustawiczności kształcenia
REGÓŁY DYDAKTYCZNE - inaczej zalecenia praktyczne dla nauczyciela; Jak kształcić dzieci?
przechodzić od tego, co bliskie do tego, co dalekie;
przechodzić od znanego do nieznanego;
przechodzić od łatwego do trudnego.
Świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się wywiera decydujący wpływ na wynik kształcenia i ma odniesienie do wszystkich ogniw procesu dydaktycznego. Aby wyzwolić aktywność ucznia należy przedstawić mu cel, jakiemu służyć mają nabywane wiadomości i umiejętności, w jakich momentach życia będą one potrzebne. Należy pobudzić jego motywację by wyzwolić w nim aktywność poznawczą a także aktywność fizyczną w przypadku wykonywania ćwiczeń fizycznych. Wynik aktywności powinien być przez nauczyciela ukierunkowywany i wykorzystywany.
Herbartyzm pozbawił uczniów inicjatywy, zmuszał do myślenia za nauczycielem, narzucał gotowe już wzory i sposoby postępowania hamując aktywność i samodzielność uczniów. Progresywizm zapewniał wiele swobody i samodzielności pod względem doboru jak i opracowywania poszczególnych zagadnień, lecz zmuszał jednocześnie do częstego uczenia się metodą prób i błędów, co utrudniało usystematyzowanie opanowanej wiedzy. Nauczyciel powinien poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je w taki sposób, aby coraz bardziej uwzględniały obiektywne potrzeby społeczeństw. Uczniów należy stawiać w sytuacjach wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności pomiędzy obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą. Uczniów należy wdrażać do zespołowych form pracy. Pracy uczniów nie należy zastępować pracą własną (nauczyciela). Chodzi o to, aby zadania stawiane uczniom obejmowały nie tylko zadania dydaktyczne, lecz i wychowawcze.
Systematyczność odnosi się do treści programowych jak i ich realizacji, do pracy dydaktycznej nauczyciela jak i czynności uczniów. W ramach poszczególnych przedmiotów materiał jest powiązany z występowaniem związków logicznych ułatwiających jego przyswajanie. Systematyczność to także planowanie procesu dydaktycznego przez nauczyciela pozwalający na równomierny rozkład materiału nauczania w czasie. W odniesieniu do pracy ucznia warunkiem koniecznym jest rytmiczność, sumienność i obowiązkowość w toku pracy lekcyjnej.
Proces nauczania - uczenia się przebiega tym płynniej i zapewnia tym lepsze wyniki im mniej występuje w nim przerw i dezorganizujących czynników. Istotnym warunkiem skutecznego zaznajomienia uczniów z nowym materiałem jest uprzednie określenie ich stanu wiedzy oraz systematyczne nawiązywanie do niej. Bardzo ważną sprawą jest ustalenie tzw. środka ciężkości lekcji oraz powiązanie z nim pochodnych wobec niego wiadomości i umiejętności. Nowy materiał należy podzielić na punkty i podpunkty, które należy kolejno omawiać. Streszczenie i synteza powinny być stosowane na początku lekcji (materiał zrealizowany) oraz na końcu lekcji (jako utrwalenie materiału nowego) oraz po zakończeniu poszczególnych tematów cząstkowych. Od najmłodszych lat należy wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz umożliwiać im rozwiązywanie zadań wymagających dłuższego systematycznego wysiłku.
Zasada indywidualizacji i zespołowości kieruje uwagę na indywidualne możliwości kształcących się a jednocześnie podkreśla też znaczenie zespołowości w nauczaniu.
Zasada ustawiczności kształcenia - wskazuje na istotę i potrzebę zachowania ciągłości i systematyczności oraz aktualizowania zdobytej wiedzy, podnoszenia kwalifikacji i nadążania za rozwojem nauki i techniki, a przede wszystkim zapewnienia stałego rozwoju i wzbogacania osobowości ucznia.
Zasada poglądowości mówi, że powinno być realizowane w oparciu o kontakt ucznia z poznawaną rzeczywistością z jednoczesnym oddziaływaniem na nią. Funkcje zasady poglądowości można sprowadzić do dostarczania odpowiednich faktów niezbędnych do prawidłowego rozumienia rzeczywistości, ułatwienia przyswajania materiału w wyniku wykonywania pewnych czynności, usprawniania nauczania i zwiększania jego tempa. Przestrzeganie tej zasady pozwala na usunięcie z procesu nauczania wszelkiego rozwoju werbalizmu i zastępowania przedmiotów przez oznaczające je, ale często nieznane wyrazy. Korzystając z niej można wytworzyć skojarzenia odpowiednich rzeczy i słów, bądź słów i rzeczy. Im więcej analizatorów uczestniczy w wytwarzaniu tych skojarzeń, tym pełniejsze staje się zarazem realizacja poglądowości. Bezpośrednie poznawanie rzeczywistości (oparte na obserwacji, pomiarze i różnych czynnościach praktycznych) powinno być punktem wyjścia pracy dydaktycznej z uczniami w tych warunkach gdy nie dysponują oni jeszcze zasobami spostrzeżeń i wyobrażeń niezbędnych do zrozumienia przerabianego tematu lekcji. Uczniowi należy dostarczyć odpowiednich wskazówek i zwracać jego uwagę na istotne cechy poznawanego przedmiotu aby mógł zdobyć rzetelną, trwałą operatywną wiedzę.
Zasada trwałości wiedzy uczniów - prawidłowo realizowany proces nauczania - uczenia się pozwala na odtworzenie wiedzy i umiejętności w różnych sytuacjach. Istotne w nauczaniu jest nie tylko zrozumienie materiału ale także jego emocjonalne i intelektualne przeżycie. Utrwalenie wiedzy może następować w sposób mechaniczny przez jej wielokrotne powtarzanie, aż do możliwości jego dosłownego odtwarzania, bądź też w sposób logiczny, gdy powiązując pewne akty węzłowe możemy odtworzyć przez odpowiednie rozumowanie.
Zapamiętywanie i reprodukcja zależą nie tylko od obiektywnych związków materiału ale i od stosunku ucznia do tego materiału. Wpływ mają zainteresowania i znaczenia jaki przyswajany materiał ma dla ucznia. Aby zapamiętywana wiedza miała trwały charakter należy: odpowiednio ukierunkować zainteresowania uczniów i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się; uczniowie powinny brać aktywny udział w procesie dydaktycznym; ćwiczenia utrwalając materiał stosować dopiero po sprawdzeniu czy wszyscy dobrze zrozumieli ów materiał; odpowiednio dobierać liczbę powtórzeń; systematyzować wiadomości w połączeniu z samodzielnym powtarzaniu go przez ucznia; przerabiany materiał eksponować w formie spoistych struktur logicznych; akcentować aktywność uczniów w procesie utrwalania przyswojonej wiedzy.
Zasada operatywności wiedzy uczniów - w szkoleniu zawodowym a zwłaszcza w trakcie ćwiczeń istnieje możliwość stworzenia takich sytuacji by uczeń był zmuszony do samodzielnego myślenia i działania. Wiedza operatywna to taka, którą możemy posłużyć się w różnych nowych sytuacjach w pracy szkolnej i pozaszkolnej. Tę wiedzę uczniowie powinni wykorzystywać w sposób planowy i świadomy co wymaga od nich samodzielności myślenia i działania dzięki temu wiedzę zdobywa się dla życia a nie dla szkoły - co nazywamy wiedzą operatywną. Dzięki niej uczniowie dostrzegają i formułują i samodzielnie rozwiązują określone problemy.
Zasada wiązania teorii z praktyką - wiedza teoretyczna jest podstawą każdego działania praktycznego lub też inaczej praktyka jest sprawdzianem wiedzy teoretycznej. Każda czynność praktyczna ucznia musi mieć wartości kształcące musi umożliwiać działanie elastyczne dostosowane do zmiennych warunków.
Duży wpływ na wiązanie teorii z praktyką mają czynności poznawcze uczniów jak: uczenie się pamięciowe; rozpoznawanie przykładów ilustrujących dane pojęcie; rozpoznawanie poprawnych i niepoprawnych zastosowań określonej zasady w praktyce; przewidywanie poprawnych zastosowań zasady w praktyce; zastosowanie właściwej zasady; dostrzeganie, sformułowanie i rozwiązanie określonego problemu; wskazanie nowego twórczego rozwiązania danego problemu.