Wstęp do prawoznawstwa, wykład 3.12.2010
7.01.2010 po wykładzie , 11.01.2010 o 16:00 - zerówka, katedra w pokoju 4.57
Zwykły termin - 31.01.2010 godz. 12:00
17.12.2010 ostatni wykład do zerówki
Jeżeli chodzi o zupełność proceduralną, to w kontekście tej zupełności, jeżeli określony organ jest właściwy do rozstrzygnięcia danej sprawy i spełnione zostały wszystkie wymogi formalne dla należytego zainicjowania danej sprawy, to taki organ nie może uchylić się od wydania orzeczenia w danej sprawie. W myśl zupełności proceduralnej systemu prawa obowiązuje bowiem tzw. generalny nakaz rozstrzygnięcia.
Wyróżniamy 3 grupy sądów:
Sądy powszechne (okręgowy, rejonowy, apelacyjny)
Sądy administracyjne (wojewódzki sąd administracyjny, naczelny sąd administracyjny)
Sądy szczególne (sądy wojskowe, sąd najwyższy)
Sądy powszechne są najogólniej mówiąc do rozstrzygania z zakresu spraw cywilnych, karnych oraz z zakresu prawa pracy.
Administracyjne w sprawach administracyjnych.
Właściwość sądów powszechnych.
Wyróżniamy 3 właściwości:
Właściwość miejscowa
Właściwość rzeczowa
Właściwość funkcjonalna
W zakresie spraw o charakterze cywilno-prawnym ogólną zasadą jest, że właściwy miejscowo jest sąd miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego (art. 27 postępowania cywilnego). Pozwany to osoba przeciwko której wytacza się powództwo. Są od tego wyjątki np.. położenie nieruchomości, w sprawach spadkowych będzie to ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (gdyby nie było znane to miejsce położenia masy spadkowej, a gdyby i to zawiodło to sąd miasta stołecznego Warszawy).
Właściwość rzeczowa w sprawach cywilnych uzależniona jest przede wszystkim od tego, czy dochodzone roszczenie ma charakter majątkowy, czy tez niemajątkowy, albowiem w stosunku do roszczeń o charakterze niemajątkowym właściwy będzie sąd okręgowy. Natomiast, gdy chodzi o roszczenia o charakterze majątkowym, o właściwości rzeczowej przesądzać będzie wartość przedmiotu sporu.
Granicą jest kwota 75 tysięcy złotych:
Do 75 tys. Złotych właściwy będzie sąd rejonowy.
Powyżej 75 tys. Sąd okręgowy.
Z kolei w sprawach gospodarczych granicą jest kwota 100 tys. Złotych.
W sprawach karnych właściwość miejscowa uzależniona jest od miejsca popełnienia czynu zabronionego, bądź też od miejsca wykrycia popełnionego przestępstwa.
Uzależnione to jest też od tego, czy jest to występek, czy zbrodnia.
Co do zasady dla występku jest sąd rejonowy.
Dla zbrodni sąd okręgowy
W ramach właściwości funkcjonalnej wyróżnia się w danym sądzie poszczególne wydziały:
Wydział cywilny
Wydział karny
Wydział do spraw rodzinnych i nieletnich
Wydział pracy (w niektórych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych)
Wydział ksiąg wieczystych
Wydział gospodarczy (tylko w niektórych sądach)
Sądy administracyjne właściwe są do rozstrzygania spraw określonych w art. 3 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Sąd rejonowy jest podstawową komórką systemu. Obok niego jest sąd okręgowy.
Sąd okręgowy może być sądem okręgowym wyrokującym w pierwszej instancji lub drugiej instancji.
Jeżeli orzeczenie zostanie wydane przed sąd rejonowy to środek zaskarżenia będzie przysługiwał do sądu okręgowego orzekającego wówczas jako druga instancja.
Natomiast, gdy orzeczenie pierwotne zostanie wydane przez sąd okręgowy (wyrokujący wówczas jako pierwsza instancja), to wówczas środek zaskarżenia przysługuje do sądu apelacyjnego.
Środki zaskarżenia możemy podzielić na 2 grupy:
Gdy sąd orzekający w pierwszej instancji wydał rozstrzygnięcie merytoryczne, a więc co do istoty sprawy, to w takiej sytuacji do sądu drugiej instancji jako środek zaskarżenia składa się apelację. Zaś, gdy wydał rozstrzygnięcie o charakterze incydentalnym (inaczej wpadkowym) np. rozstrzygnął w przedmiocie odrzucenia pozwu, zawieszenia postępowania w sprawie, o wynagrodzeniu dla biegłego, to wówczas przysługuje zażalenie. Jeżeli sąd wydał wyrok lub postanowienie merytoryczne przysługuje apelacja. W innych przypadkach wydaje się zarządzenie od którego przysługuje zażalenie.
Kolejny nadzwyczajny środek zaskarżenia to od sądów drugiej instancji w ściśle określonych ustawowo przypadkach przysługuje nadzwyczajny środek zaskarżenia, jakim jest skarga kasacyjna.
Inaczej jest jeśli chodzi o sądy administracyjne.
Hierarchiczność systemu prawa należy odróżnić od hierarchicznego uporządkowania aktów prawnych.
Hierarchia aktów prawnych daje się przedstawić (przynajmniej w odniesieniu do prawa krajowego, z pewnymi zastrzeżeniami jednak) w formie piramidalnego układu.
Na wierzchołku piramidy mamy konstytucję.
Niżej rozporządzenia z mocą ustawy.
Akty prawa miejscowego, zarządzenia, okólniki, instrukcje.
Mamy pewne zapętlenie w związku z multicentrycznym systemem prawa. Otóż, ta multicentryczność systemu prawa wiąże się z tym, że porządek krajowy jest ściśle powiązany, a niekiedy nawet podporządkowany porządkowi ponadnarodowemu. Głównie będzie chodzi o porządek europejski (związany z faktem, że jesteśmy członkami wspólnot europejskich) i międzynarodowy (jesteśmy sygnatariuszami odpowiednich konwencji).
Ten porządek, quad usum. Mamy porządek krajowy. W ramach tego porządku mamy sądownictwo powszechne, sąd najwyższy, msa. W ramach krajowego mamy do czynienia z multicentrycznością wewnętrzną, która sprowadza się pomiędzy sądami powszechnymi itd. Trybunałem konstytucyjnym. Spór dotyczy tego, kto jest uprawniony do bezpośredniego stosowania przepisów konstytucji.
Zostało uzgodnione między sądami i trybunałem, że bezpośrednie stosowanie konstytucji przez sądy polegać ma na tym, iż w razie pojawienia się wątpliwości, czy dany przepis, bądź akt prawny jest zgodny z konstytucją, sąd powinien zwrócić się do trybunału konstytucyjnego z pytaniem prawnym.
W ramach hierarchicznego zróżnicowania systemu prawa możemy mówić o dwojakiego rodzaju powiązaniach:
Powiązaniach statycznych
Powiązaniach dynamicznych
Statyczne dotyczą powiązań o charakterze treściowym, zaś powiązania dynamiczne są powiązaniami kompetencyjnymi między organami wydającymi poszczególne akty. W związku z hierarchicznym zróżnicowaniem systemu prawa można sformułować następujące zasady:
Norma hierarchicznie wyższa dotyczy z reguły spraw wyższej wagi aniżeli norma hierarchicznie niższa.
Norma hierarchicznie wyższa przesądza o treści normy hierarchicznie niższej.
Norma hierarchicznie wyższa uchyla obowiązywanie normy hierarchicznie niższej.
Norma hierarchicznie wyższa pochodzi z reguły od organu wyżej usytuowanego w hierarchii organów państwowych aniżeli organ, który wydał normę hierarchicznie niższą.
W odniesieniu do systemu prawnego mamy do czynienia z powiązaniem mieszanym (statystyczno-dynamicznym).
Jeżeli chodzi o niesprzeczność, to mamy to sobie omówić na ćwiczeniach.
Możemy wyróżnić dwa typy stosowania prawa:
Kierowniczy
Sądowy
Nas będzie interesować typ sądowy. W jego ramach stosowania prawa możemy wyróżnić klasycznie 4 jego etapy:
Obejmuje ustalenia, jaka norma obowiązuje, jaka jest jej treść w kontekście rozstrzyganego przypadku.
Ustalenie stanu faktycznego
Etap subsumcji, polegający na podporządkowaniu ustalonego (rzeczywistego) stanu faktycznego pod normatywny opis stanu faktycznego, a więc pod stosowaną normę prawną.
Ustalenie konsekwencji prawnych.
Pierwszy etap obejmuje ustalenia o charakterze walidacyjno-interpretacyjnym. Inaczej mówiąc, podczas tego pierwszego etapu ustalamy, czy i jaka norma prawna obowiązuje dla potrzeb rozstrzygnięcia oraz ustalamy treść stosowanej normy. Proces ustalenia obowiązywania normy uzależnione będzie w dużej mierze od tego, czy mamy do czynienia z kulturą prawa stanowionego, czy tę kulturą prawa precedensowego, albowiem w tym pierwszym przypadku podstawowym źródłem prawa będą akty stanowiące wytwór prawodawcy. Natomiast w drugim przypadku będą to wiążące orzeczenia sądowe. Niekiedy źródłem prawa będzie również zwyczaj, choć w dzisiejszych czasach jego rola jest dość marginalna. Ustalenia o charakterze walidacyjnym będą obejmować również zastosowanie reguł inferencyjnych, w szczególności rozumowań prawniczych, z których najważniejsze są trzy:
Per analogia
A contrario
A fortiori