RODZINA
Biblia Stary Testament
Rodzina Adama i Ewy, czyli prarodziców, daje początek całemu rodzajowi ludzkiemu. Ich synami są: Abel, Kain i Set. Dwaj ostatni są protoplastami plemion Kaintów (wyklętych przez Boga) i Setytów (błogosławionych przez Boga).
Rodzina Noego (jako jedyni ludzie uratowani z potopu) ma za zadanie odbudować na nowo ludzkość i ocalić świat przed całkowitą zagładą (w tym celu zabierają na arkę po parze z każdego gatunku zwierząt).
Księga Hioba - Jedną z klęsk, które dotknęły Hioba, była utrata całego potomstwa; ponieważ jednak zniósł on cierpienie z godnością i zwątpił w sprawiedliwość Stwórcy, Bóg obdarzył go nowym potomstwem.
Biblia Nowy Testament
Rodzina Święta - Jezus, Maryja i Józef - to prototyp rodziny chrześcijańskiej, znany głównie ze średniowiecznych apokryfów (motyw niezwykle popularny w tej epoce). Dla niej najwyższą wartością i dobrem jest wiara w Boga; religii podporządkowuje się całe życie. Tradycja katolicka podaje, że Jezus był jedynym synem Maryi, natomiast protestanci uważają, iż miał on braci.
W naukach i przypowieściach Chrystusa ludzkość traktowana jest jak wielka rodzina, której ojcem jest Bóg.
Mitologia
Rodzina bogów, której głową jest Zeus, przypomina swoje odpowiedniki w ludzkim świecie. Jakkolwiek zawiera się tu małżeństwa, znamy przykłady licznych zdrad i sprzeniewierzeń, a bogowie chętnie obcują ze zwykłymi śmiertelniczkami (potomstwo z takich związków nie wchodzi do rodziny bogów). Uczucia, jakie żywią do siebie bogowie, przypominają te z rodzin ludzkich.
Mit tebański - Ród Labdakidów, do którego należy Jokasta (żona Lajosa, a potem Edypa - swojego syn), obciążony jest klątwą bogów. Tragiczna wyprawa siedmiu przeciw Tebom czyli historia Antygony to konsekwencje popełnionego zła.
Mit trojański - Przedstawiona tu rodzina Priama ma charakter poligamiczny (wielożeństwo). Priam, król Troi, był ojcem 50 synów i 50 córek, owoców związku z Hekabe, innymi żonami i nałożnicami. Najbardziej znanymi wśród jego potomstwa to: Kasandra, Parys i Hektor.
J. Kochanowski "Pieśń świętojańska o Sobótce"
Autor przedstawia wyidealizowany obraz rodziny ziemiańskiej. Ojciec spełnia tu rolę gospodarza, jedynie doglądającego dobytku. Jego żona, skrzętna gospodyni, pomaga mu w prowadzeniu gospodarstwa i winna być wzorem dla wszystkich kobiet. Rodzina wspólnie uczestniczy nie tylko w pracy, ale i w zabawie. Wnukowie, wzorem dziadków, zwykli poprzestawać na małym i nade wszystko cenić cnotę.
W. Szekspir "Hamlet"
W rodzinie królewskiej nad więzy krwi przedkłada się własne namiętności i pragnienia. Klaudiusz zabija brata, by objąć po nim tron. Zaślepiona miłością Gertruda poślubia uzurpatora zaledwie w dwa miesiące po śmierci męża. Jedynym pamiętającym o swych powinnościach względem Hamleta-ojca jest Hamlet-syn, na którym spoczywa obowiązek zemsty.
J.U. Niemcewicz "Powrót posła"
Rodzina Podkomorzego, który jest wzorem sarmaty oświeconego, podporządkowuje swe życie sprawom ojczyzny. Podkomorzyna to doskonała gospodyni, gospodyni i matka. Walery, ich syn, jest posłem na Sejm Wielki.
Rodzina starosty Gadulskiego to konglomerat różnych postaw. Sam Gadulski, pieniacz i konserwatywny szlachciura, żeni się dla majątku. Starościna, zaczytująca się w zachodnich romansach sentymentalnych, to satyrycznie przedstawiona postać przypominająca często wówczas spotykane młode damy hołdujące modzie na cudzoziemszczyznę. Jedynie córka starosty zdaje się prezentować zdroworozsądkowe myślenie i nie ulega presji macochy ani ojca, gdy chcą ją wydać za Szarmanckiego.
A. Mickiewicz "Pan Tadeusz"
Ród Horeszków, szlachecki, z tradycjami, kończy się wraz ze śmiercią stolnika Horeszki. Ostatnimi potomkami rodu są Zosia i Hrabia. Gerwazy, skarbnica wiedzy o rodzinie, dawny klucznik Horeszków, będzie namawiał Hrabiego, by ten zemścił się na rodzinie Sopliców.
Głową rodziny Sopliców jest Sędzia, brat Jacka, opiekun Tadeusza. Więzi rodzinne mają tu charakter tradycjonalny, choć oparte są na uczuciu i zaufaniu, a przede wszystkim na szacunku dla starszych. Jacek Soplica (później ksiądz Robak) nie uczestniczy w życiu rodzinnym, rezygnując z niego na rzecz działalności politycznej.
Z. Krasiński "Nie-Boska komedia"
Mąż (hrabia Henryk), opętany przez widmo Dziewicy, opuszcza swoją rodzinę. Jest to początkiem tragedii: jego żona, Maria, traci zmysły i ogłasza, że jest poetką; jego syn , Orcio, ślepnie w dzieciństwie, a w wyniku tego żyje we własnym, odizolowanym świecie. Matka nadała mu na chrzcie imię: "Poeta", naznaczając go w ten sposób. Tragedia rodzinna kończy się śmiercią oszalałej Marii, a potem przedwczesną śmiercią Orcia.
B. Prus "Lalka"
Rodzina Łęckich, zubożałych arystokratów, opiera relacje interpersonalne na konwenansach i poczuciu własnej wyjątkowości. Zamknięta na ludzi spoza arystokracji, dba o zachowanie swej pozycji społecznej. Małżeństwo Izabeli z Wokulskim byłoby mezaliansem, ale jednocześnie poreparowałoby sytuację finansową Łęckich, dlatego też panna Łęcka godzi się na nie.
W.S. Reymont "Chłopi"
Rodzina Macieja Boryny ma charakter patriarchalny (mężczyzna głową rodziny). Stary Boryna decyduje o przyszłości swych dzieci, utrzymuje je i nie zgadza się przypisać na nie majątku. Więzy rodzinne ustępują racjom majątkowym (np. po śmierci ojca Antek prowadzi spór ze starszą siostrą o majątek). Powodem waśni rodzinnych staje się małżeństwo Macieja z młodszą od niego i urodziwą Jagną, dla której będzie on bardziej hojny niż dla własnych dzieci.
W rodzinie Antka do pewnego momentu tylko on decyduje o wszystkim. Nie kocha swej żony i nie szanuje jej. Hanka stopniowo zdobywa zaufanie męża, a gdy ten jest w więzieniu, ona zajmuje się całym gospodarstwem i opiekuje się starym Boryną. Prawdziwe życie rodzinne Hanki i Antka rozpoczyna się po jego wyjściu z więzienia i objęciu ojcowizny.
S. Żeromski "Ludzie bezdomni"
Rodzina Wiktora Judyma, działacza robotniczego, skazana jest na tułaczkę w poszukiwaniu nowego miejsca pobytu. Judymowa z dziećmi jedzie do Szwajcarii, by potem wraz z mężem wyemigrować do Ameryki.
Z. Nałkowska "Granica"
Życie rodziców Zenona Ziembiewicza oparte było na zakłamaniu. Romansujący z chłopkami ojciec i przymykająca na to oczy matka budzili w synu prawdziwe obrzydzenie. Piętnował on w swych myślach ich ograniczoność, schematyczność i niewiedzę. W pewnym momencie przestał zauważać, jak wiele od nich otrzymał (wychowanie, miłość, pieniądze na kształcenie się). Potępiając schemat boleborzański, nieświadomie sam zaczyna naśladować swego ojca. Nawiązuje romans z Justyną i kontynuuje go, pomimo związku z Elżbietą. Od własnej żony oczekuje postawy właściwej jego matce, a więc akceptacji jego stylu życia.
W. Gombrowicz "Ferdydurke"
Rodzina Młodziaków jest na pozór antytezą rodziny drobnomieszczańskiej. Programowo nowoczesna, wyzwolona z norm obyczajowych i moralnych, przypomina swój amerykański odpowiednik. Niekonwencjonalność i odrzucenie wszystkich zasad prowadzą jednak Młodziaków do uwięzienia w innej formie.
M. Kuncewiczowa "Cudzoziemka"
Przedstawiona w powieści rodzina Żabczyńskich nie należy do najszczęśliwszych. Róża zdominował swoją niezwykle silną osobowością zarówno męża, jak i dzieci. Wszystko w domu musi toczyć się tak, jak ona tego sobie życzy. Krótkie chwile jej nieobecności stają się dla dzieci czasem nieograniczonej wolności. Całą sytuację pogarsza jeszcze to, że Róża swoją rodzinę traktuje jako obiekt, na którym może wywrzeć zemstę za nieudane życie i nie zrealizowane marzenia.
Zobacz również motyw: dom, konflikt pokoleń, matka, ojciec.