SŁOWACJA
Wydarzenia tzw. „aksamitnej rewolucji” i związany z tym podział Czechosłowacji na dwa odrębne państwa sprawiły, że zrębów powstania słowackiego systemu partyjnego doszukiwać się można w latach 1989-1992. Partie, które wówczas powstały podzielić można na cztery grupy:
Szeroki ruch opozycji antykomunistycznej, który przybrał nazwę Społeczeństwo przeciw Przemocy
Grupa postkomunistyczna - Komunistyczna Partia Słowacji (później przekształcona w Partię Lewicy
Demokratycznej)
Partie „historyczne” - Słowacka Partia Narodowa, Słowacka Partia Socjaldemokratyczna
Partie nowe - Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny, partie mniejszości węgierskiej oraz partie powstałe w latach kolejnych (np Smer, Słowacka Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna)
Ugrupowania te dość często się rozpadły, tworzyły bloki, zmieniały nazwy itd dlatego wygodniej będzie przedstawić je wg czterech ww. grup.
Społeczeństwo Przeciw Przemocy było apartyjną organizacją , która powstała w listopadzie 1989 r. w Bratysławie. Organizacja ta skupiała różne środowiska, zrozumiałem więc, że w końcu doszło do dekompozycji. Jej początkiem było założenie przez dotychczasowego przywódcę Vladimira Meĉiara Ruchu na rzecz Demokratycznej Słowacji (od czerwca 2003 r. Partia Ludowa - Ruch na rzecz Demokratycznej Słowacji). Od początku swego istnienia partia ta reprezentowała równie szerokie spectrum jak SPP, wg samego Meciara można było wyróżnić trzy nurty: liberalno-demokratyczny, społeczno-reformatorski i narodowo-demokratyczny. RRDS określić można mianem ugrupowania centrolewicowego. Partia ta wykazywała tendencje nacjonalistyczne i populistyczne. Meciar był krytykowany za niechętny stosunek do akcesji Słowacji do NATO i UE. O obliczu tej partii decydował charyzmatyczny Meciar, dzięki któremu RRDS stał się główną partią Słowacji - jako jedyny uzyskiwał w wyborach ponad 25% głosów: w 1992 37%, w 1994 33,5%, w 1998 27%. Począwszy od wyborów z 2002 r partia traci na znaczeniu - 19,5%, a w 2006 doszło do zupełnej marginalizacji - RRDS uzyskał zaledwie 8,79% poparcia. Wpływ na to miały rozłamy wewnątrz partii - w 1994 część członków RRDS utworzyła Demokratyczną Unię Słowacji, a w 2002 powstał Ruch za Demokrację. W okresie rządów RRDS oskarżano o tendencje do paternalizmu oraz autorytarny styl rządzenia czego przykładem było tzw „nocne posiedzenie” po wygranych wyborach w 1994 r kiedy to RRDS wraz z koalicjantami obsadził swoimi członkami pozycje kierownicze większości komisji parlamentarnych, nie licząc się z innymi siłami politycznymi i zasadami parytetu. Obecnie partia wchodzi w skład koalicji rządzącej ale posiadając zaledwie 15 mandatów nie odgrywa wielkiej roli.
Komunistyczna Partia Słowacji wcześniej była częścią Komunistycznej Partii Czechosłowacji. W 1990 r. ugrupowanie zmieniło nazwę na Partię Lewicy Demokratycznej i zadeklarowało przejście na stronę socjaldemokracji. Mimo swego rodowodu PLD nie była izolowane na słowackiej scenie politycznej i wchodziła w skład koalicji rządzącej przed 1994 i w latach 1998-2002 kiedy zyskała prawie 15% poparcie. Wybory z 2002 r. przyniosły jednak klęskę PLD, na którą oddano zaledwie 1,4% głosów. Osoby, które nie poparły utworzenia PLD utworzyły własną partią pod starą nazwą czyli KPS. Na czele stanął Josef Sevc. KPS okazała się „czarnym koniem” wyborów z 2002 r. kiedy uzyskała 6,3% głosów co przełożyło się na 11 mandatów. W 2006 r sukcesu nie udało się powtórzyć i partia ta obecnie jest poza parlamentem.
Słowacka Partia Socjaldemokratyczna nawiązywała do tradycji sięgających 1918r. Swoje związki z przeszłością dodatkowo podkreślała przez osobę swego honorowego przewodniczącego - Aleksandra Dubceka. Próbowała rywalizować o elektorat socjaldemokratyczny z PLD. Do 1994 r pozostawała jednak poza parlamentem. Po wspomnianych wyborach ugrupowanie zyskało 4 mandaty i weszło w skład opozycji antymeciarowskiej utworzonej wokół PLD - Słowackiej Koalicji Demokratycznej. Jej rozpad oraz radykalizacja elektoratu doprowadziły do eliminacji SPS z życia politycznego Słowacji.
Słowacka Partia Narodowa została reaktywowana w 1990 r. Stara się być utożsamiania z SPN, która powstała w 1871 r. faktycznie jednak niewiele ma z nią wspólnego. Na czele stoi Jan Slota, który obecnie pełni funkcję wicepremiera. Początkowo partia starała się zyskać popularność hasłami o niepodległości Słowacji, następnie akcentowała nacjonalizm i skupiła się na atakowaniu mniejszości węgierskiej. W kwestiach gospodarczych popiera interwencjonizm państwowy. Jednym z ciekawszych aspektów działalności tej partii jest fakt, że w 1994 ustalono, że jej członkami mogą być tylko etniczni Słowacy. W latach 1994-98 SPN współtworzyła rząd Meciara posiadając jednak zaledwie 9 mandatów. Kolejne wybory zwiększyły udział nacjonalistów w parlamencie - posiadali oni 14 posłów. 2002 r to jednak klęska tego ugrupowania - z poparcie rzędu 3% nie weszli do parlamentu. Od dna SPN odbiła się w 2006 r kiedy odniosła największy sukces od czasu niepodległości Słowacji. Partie poparło 11,7% Słowaków, co przełożyło się na 20 mandatów w Radzie Narodowej. Od 28 czerwca 2006 r. wraz ze Smer Roberta Fico i RRDS tworzy koalicję rządową.
Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny - partia związana z legendarnym dysydentem Janem Carnogurskym. reprezentuje umiarkowaną prawicę, cieszy się poparciem rzędu 8-10%. Obecnie na czele RCh-D stoi Pavel Hruszovski.
Słowacka Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna - Partia Demokratyczna - ugrupowanie to powstało w 2006 r. z połączenia Słowackiej Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej i Partii Demokratycznej. Określić ją można mianem partii liberalnej i centroprawicowej. Początków tego ugrupowania szukać można w Słowackiej Koalicji Demokratycznej, która skupiała przeciwników rządu Meciara. Była to koalicja partii, które prawdopodobnie nigdy by ze sobą nie współpracowały gdyby nie antydemokratyczne zakusy Meciara. Dość duże poparcie udało się przełożyć na sukces w wyborach z 1998 kiedy to władzę objęła koalicja SKD, PDL, Partii Porozumienia Obywatelskiego i Partia Koalicji Węgierskiej, a premierem został obecny przewodniczący SUChD-PD Mikuláš Dzurinda. W wyniku podziałów w SKD, w 2000r powstała SUChD. Podczas swej kadencji Dzurinda przywrócił politykę kraju na proeuropejskie tory m.in. sfinalizował rozmowy dotyczące akcesji do UE. W 2002 r. Dzurinda ponownie stanął na czele koalicyjnego rządu SUChD, PKW i RChD mimo, że jego ugrupowanie zajęło drugie miejsce, za partią Meciara. Pod jego rządami Słowacja weszła do UE i NATO oraz przeżyła rozkwit gospodarczy będący wynikiem liberalnych reform. Mimo tych sukcesów partii nie udało sie trzeci raz utworzyć rządu i w 2006 z 18% poparcia przeszła do opozycji wobec rządu Fico.
Smer - Kierunek - Trzecia Droga jest obecnie partią rządzącą. Powstała w 1999r w wyniku secesji z PDL. Partia zdobyła popularność dzięki populistycznym hasłom odsunięcia od władzy skompromitowanych elit, obietnicom socjalnym itp. W kwestii akcesji do UE była nastawiona dość sceptycznie, ostatecznie jednak poparła ten kierunek działań. W 2002r. ugrupowanie Roberta Fico zdobyło 13,5% głosów i stanowiło opozycję do rządu Dzurindy. W 2006r. dzięki 30% głosów utworzyła koalicję z SPN i RRDS Meciara.
Reprezentantem 10% mniejszości węgierskiej na Słowacji jest Partia Węgierskiej Koalicji. Powstała ona w 1998r. z formalnego połączenia trzech partii mniejszości węgierskiej, które już w 1994 utworzyły koalicję wyborczą. Partia ta była ważnym ogniwem koalicyjnych rządów Dziurindy jak i opozycji antymeciarowskiej. W ostatnich wyborach zyskała poparcie 11% wyborców
Koalicje rządzące:
1994: RRDS + SRS + SPN
1998: SDK + PLD + PWK + PPO
2002: SUChD + PWK + RCh-D + SNO (do 2005)
2006: Smer + SPN + RRDS
Liderzy ważniejszych partii politycznych Słowacji:
Smer: Robert Fico
RRDS: Vladimír Mečiar
SUChD-PD: Mikuláš Dzurinda
SPN: Ján Slota
KPS: Jozef Ševc
RCh-D: Pavol Hrušovský
PWK: Pál Csáky
Słowacja jest państwem, której ustrój możemy określić jako demokrację, a reżim - parlamentarno-gabinetowy. Występuje trójpodział władzy: władzę ustawodawczą posiada jednoizbowy parlament - Rada Narodowa, władzę wykonawczą - prezydent oraz rząd, władzę sądowniczą zaś - niezawisłe sądy.
W skład Rady Narodowej wchodzi 150 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, proporcjonalnych na czteroletnią kadencję. Można powiedzieć, że jej pozycja jest w systemie politycznym Słowacji dominująca, przy czym można wyróżnić tutaj uprawnienia takie jak: stanowienie najwyższych aktów prawnych; prawo odwołania z funkcji prezydenta; wyrażanie zgody na ratyfikację umów międzynarodowych, których wykonanie wymaga podjęcia ustawy; uchwalanie budżetu państwa; wybieranie sędziów; rozpatrywanie wniosków o wotum zaufania dla rządu lub jego członków, itp.
Prezydenta Słowacji wybiera się w wyborach powszechnych na 5 lat (z możliwością jednokrotnej reelekcji). Jego kompetencje są mocno ograniczone, pełni on raczej funkcję swoistego czynnika stabilizującego system. Do roku 1999, kiedy zmieniono konstytucję, prezydent wybierany był przez Zgromadzenie Narodowe, które mogło go też odwołać. Obecnie do odwołania prezydenta Zgromadzenie potrzebuje decyzji uchwalonej większością 3/5 głosów, przy czym wymagana jest tu zgoda społeczeństwa wyrażona w referendum. Prezydent nie posiada inicjatywy ustawodawczej, ale dysponuje prawem weta w stosunku do ustaw uchwalanych przez parlament. Ważną kompetencją jest możliwość rozwiązania Rady, jeśli w przeciągu 6 miesięcy od wyborów parlamentarnych nie przyjmie ona deklaracji programowej rządu. Prezydent mianuje premiera, na jego wniosek także ministrów. Nie ma obowiązku kontrasygnaty przez premiera aktów wydawanych przez prezydenta.
System partyjny Słowacji ulega ciągłej ewolucji. Ekstremalnej wielopartyjności nie eliminują nawet progi zaporowe, które w 1990 roku wynosiły 3% w skali kraju, w 1992 i 1994 5% dla jednej partii, 7% dla koalicji dwóch lub trzech partii, 10% dla koalicji złożonej z większej ilości partii niż 3. Z kolei w 1998 znowelizowano ordynację - 5% próg obowiązywał też koalicje, w takim rozumieniu, że każda z partii wchodząca w ich skład musiała osobno uzyskać co najmniej 5% głosów w skali kraju (posunięcie przeciwko SDK).
Do 1998 ugrupowaniem dominującym było RRDS, niektórzy mówią wręcz o „przejściowym systemie partii hegemonicznej”. W wyniku wyborów z 1998 ukształtował się system ekstremalnie wielopartyjny z dwiema głównymi partiami (RRDS i SDK). Z kolei po wyborach z 2002 mieliśmy do czynienia z systemem, gdzie istnieje względna równowaga między partiami: RRDS, SUChD, Smer, PWK. W 2006 jednak RRDS stracił dominującą pozycję, uzyskując tylko 8,8% głosów i tylko 15 mandatów do Rady Narodowej.
PIOTR HÄUSER
MARCIN JANOWCZYK