Jak motywować do nauki języka rosyjskiego? Elżbieta Łuksza- Palankiewicz, Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 22 im. gen. Stanisława Maczka w Warszawie
Wśród języków obcych wykładanych w naszych szkołach, język rosyjski zajmuje czwarte miejsce. W skali krajowej sytuacja jest różnorodna i w dużej mierze zależy od regionu, środowiska, rodzaju szkół, możliwości kadrowych i stanowiska osób zarządzających oświatą. Rzadko język rosyjski pojawia się w katalogu przedmiotów danej szkoły jako efekt analizy potrzeb i szans wykorzystania nabytych kompetencji językowych w życiu dorosłym.
Ostatnio widoczna jest pewna ewolucja w świadomości osób odpowiedzialnych za oświatę jak również w postawach młodzieży i rodziców. Jest to niewątpliwie spowodowane przemianami w Europie i w Rosji, pozycją geograficzną Polski, predestynowaniem naszego kraju do spełnienia roli pomostu między Wschodem a Zachodem.
Widoczne ponowne otwarcie na język rosyjski jest również wyrazem realizacji polityki edukacyjnej Rady Europy ujętej w "Europejskim Systemie Opisu Kształcenia Językowego".
W mojej szkole powstał projekt intensyfikacji nauczania języka rosyjskiego poprzez stworzenie modułu dwujęzycznego. Jestem jego współautorką. Obecnie znajduje się on w fazie wdrażania. To pierwsze przedsięwzięcie tego typu w Warszawie.
Zanim ten projekt powstał, skoncentrowaliśmy - wraz z dyrekcją szkoły - wysiłki na działaniu, którego celem było kształtowanie odpowiedniego klimatu zapotrzebowania na coraz bardziej rozszerzone nauczanie języka rosyjskiego. Należy przyjąć, że wszelkie projekty mają szanse powodzenia tylko wtedy, kiedy są akceptowane przez bezpośrednich adresatów. Niewątpliwie w tym przypadku, kluczem do sukcesu może być w dużej mierze odpowiednia motywacja do nauki języka rosyjskiego.
Motywacja jest skutkiem działania właściwie stosowanych zachęt. Wyodrębniłam cztery płaszczyzny czy obszary przeznaczone do pretentacji i odbioru argumentacji zachęcającej:
Obszar przeddydaktyczny - działania związane z naborem.
Obszar wychowawczy - działania wychowawcze.
Obszar dydaktyczny - lekcje języka rosyjskiego.
Obszar pozaszkolny - akcje pozaszkolne.
Ad. 1 - Obszar przeddydaktyczny
Każdego roku wraz z dyrekcją szkoły przygotowujemy się z wyjątkową starannością do rekrutacji nowych uczniów do klasy z językiem rosyjskim. Bierzemy udział w targach, wystawach i prezentacjach szkół dla absolwentów gimnazjów. Stoisko nasze wyposażone jest zawsze w akcenty rosyjskie: albumy, zdjęcia z wycieczek o tematyce rosyjskiej, odtwarzamy nagrania audio i video. Ulotki i informatory naszej szkoły zawierają dodatkowe szczegóły o klasach z językiem rosyjskim, o systemie nauczania, o współpracy z placówkami rosyjskimi. Nasi uczniowie pełniący dyżury na prezentacjach przygotowani są do podkreślenia specyfiki szkoły w zakresie języka rosyjskiego i przedstawienia tego jako szczególnie atrakcyjnej oferty, różniącej nas od innych.
Ważnym elementem w przygotowaniu naboru są coroczne zebrania informacyjne (dni otwarte), które odbywają się w naszej szkole.
Podczas tych spotkań przedstawiamy naszą ofertę językową, dodatkowo opisując i podkreślając wyjątkowość oferty nauki języka rosyjskiego w systemie bilingwalnym. Wiążemy to z nowymi perspektywami jakie otwierają się przed znawcami języka, przekonujemy też, że nauka u nas jest lekka, łatwa i przyjemna, jednakże pod warunkiem uporczywej i systematycznej pracy. Informujemy również, że u nas młodzież przygotowywana jest jednocześnie do zdawania egzaminów na certyfikaty językowe z języka rosyjskiego bez konieczności chodzenia na płatne kursy.
Zjawiskiem związanym z naborem jest pojawienie się pewnej liczby kandydatów, którzy usłyszeli o języku rosyjskim w naszej szkole od swoich starszych kolegów. Jest to echo działań opisanych dalej w pozostałych trzech obszarach. Wysoko sobie cenimy to źródło wiedzy o naszej szkole, bowiem widzimy tu bezpośrednie potwierdzenie skuteczności naszej pracy.
Ad. 2 - Obszar wychowawczy
Celem działań wychowawczych w zakresie nauczania języka jest kształtowanie właściwej postawy ucznia wobec trudnego zadania, jakim jest nauka języka obcego. Otrzymuje on szereg pomocnych wskazówek i porad, przyswaja metody pracy z materiałem językowym, wyrabia nawyki pracy systematycznej, uczy się determinacji, uporu i dociekliwości. W tym obszarze motywacyjnym uczniowie otrzymują pewien kanon zasad postępowania i metod zachowania w procesie uczenia się, na którym zbudowana jest cała struktura kompetencji językowych. Można to porównać do uzbrojenia gmachu lub do fundamentów budynku. Im one mocniejsze, tym trwalsze będą zasoby osadzonych na nich umiejętności.
Pierwszą cechą charakterystyczną owego zestawu wskazówek jest jego otwartość. Niektóre składniki mają wartość uniwersalną, inne pojawiają się sporadycznie, wiele zależy od osobowości uczącego się, sporo od inwencji i fachowości nauczyciela.
Drugą cechą motywacji w obszarze wychowawczym jest, moim zdaniem, jej rozciągłość czasowa. Oznacza to, że zabiegi zachęcające przeprowadzane są ciągle, na każdym etapie styczności z językiem. Ich treść może być zmienna w zależności od potrzeb dydaktycznych, od postępu w opanowaniu wiedzy, od konkretnych zadań wykonanych indywidualnie lub w grupie.
I wreszcie trzecią cechą motywacji w obszarze wychowawczym wydaje się być jej mobilność. Wskazówki i porady pojawiają się zawsze i wszędzie, na lekcjach wychowawczych, podczas normalnych zajęć w klasie, podczas wycieczek tematycznych, na zebraniach z rodzicami, w czasie dni otwartych i prezentacji szkoły. Również w domu, w dialogu ucznia ze samym sobą, kiedy dochodzi do poszukiwania najlepszych sposobów opanowania materiału językowego.
Jak wspominałam, zbiór zasad, wskazówek i porad jest otwarty. Oto kilka przykładów zabiegów na płaszczyźnie wychowawczej:
Jeżeli chcesz się nauczyć języka rosyjskiego bądź na niego otwarty, traktuj go, jak traktujesz swoje pasje czy hobby. Uczyć się na pamięć wyników sportowych ulubionych drużyn, znać utwory muzyczne zespołu, którego jesteś fanem, zgłębiać tajniki skomplikowanych programów komputerowych, to wcale nie łatwiejsze od zrozumienia tekstu rosyjskiego ze słuchu ani od zastosowania odpowiednich reguł gramatycznych. Tamte rzeczy przychodzą ci łatwo, bo je lubisz i nikt cię nie zmusza! Nastaw się mentalnie, że odkryłeś dla Siebie nową pasję - naukę pięknego języka obcego.
Myśl o celu: po co mi ten język? Chyba wybrałem go z jakichś powodów? Przecież walczyłem, zabiegałem o przyjęcie do tej klasy?
Nie ucz się mechanicznie! Łatwiej się nauczysz rozumując, kojarząc, analizując, porównując. Łatwiej ci pójdzie, kiedy zrozumiesz, że językiem rządzi pewien porządek określony przez reguły gramatyczne. Wystarczy je zrozumieć, tak jak rozumieć trzeba zasady każdej gry. Pamięć jest zawodna. Materiał wyuczony bez zrozumienia, tylko pamięciowo, znacznie szybciej ulatuje.
Porównywaj reguły języka rosyjskiego z regułami języka polskiego. Uświadom sobie różnice. Zobaczysz wtedy, że łatwiej zapamiętasz zasady rosyjskiego. Ucząc się zwrotów odnoś je do sytuacji z twojego życia, albo wymyśl inne, puść wodze fantazji!
Może czujesz potrzebę urozmaicenia źródła wiedzy językowej? Szukaj więc nowych sposobów uzupełniających, a może nawet według ciebie alternatywnych: czytaj czasopisma rosyjskie, zobacz wiadomości w portalach rosyjskich, powiedz nam, jak tam Spartak Moskwa, weź z MP3 ostatnie koncerty Wysockiego, dowiedz się, jak się ma rubel do dolara na giełdzie w Moskwie. Obejrzyj filmy rosyjskie, napisz listy do nowo poznanych Rosjan, a może przetłumacz na polski teksty kilku rosyjskich piosenek...
Ucz się systematycznie! To najtrudniejsze zadanie. Z innych przedmiotów można nadrobić, można się douczać. Jeżeli chodzi zaś o język, bez systematycznej nauki nastąpi nieuniknione zapominanie.
Ad. 3 - Obszar dydaktyczny
Jednostka lekcyjna jest miejscem, w którym skupione są wszystkie zabiegi motywacyjne. Tutaj można sprawdzić ich skuteczność, uzupełnić, dokonać korekty. Tutaj sprawdzamy jakość naszej pracy.
Każdy z nas szuka sposobów docierania do uczniów. Troska o nich każe poszukiwać coraz to nowszych metod aktywnej pracy na lekcji. Niezwykle istotne dla klimatu zajęć są warunki pracy. Rzecz to być może banalna, ale zwracam uwagę, czy sala jest dobrze wietrzona, czy oświetlenie jest właściwe, czy ilość miejsc jest wystarczająca i czy nasz sprzęt audio - wideo jest dobrej jakości. Nie bez znaczenia jest ustawienie ławek. Stosujemy formułę elastyczną: od ustawienia klasycznego, do podkowy i półkola, czyli do ustawień, które zapewniają kontakt wzrokowy ze wszystkimi uczniami.
Istotny jest też system pracy. W zależności od aktualnej tematyki pracuję albo z całą klasą, albo dzielę uczniów na małe kilkuosobowe a nawet dwuosobowe grupy. Podział na grupy nie może być przypadkowy, uczniów słabszych trzeba przydzielić do lepszych. Inaczej słabsi, po pewnym czasie mogą stracić motywację do nauki.
Zawsze proszę uczniów o przygotowanie do zajęć sprzętu, pomocy dydaktycznych, tablic projekcyjnych, słowników, potrzebnej literatury.
Od samego początku uświadamiam uczniom, jakie cele realizuję na każdej lekcji, czemu mają służyć moje decyzje oraz wykonywane czynności dydaktyczne. Kiedy zachęca się uczniów do samodzielnej pracy, mogą się pojawiać u nich obawy co do prawidłowości wybranych rozwiązań. Źródłami samodzielnej pracy mogą być słowniki, encyklopedie w wersji książkowej i na CD - romach, kasety wideo i audio, tabele gramatyczne, zbiory testów, fragmenty dzieł literackich, czasopisma sportowe i młodzieżowe, programy komputerowe do nauki języka, internet, przedstawienia teatralne, filmy, muzyka, telewizja rosyjska...
Żeby pomóc uczniom, przyjęłam w ramach systemu pracy zasadę, że spróbujemy w klasie rozwiązywać pewne typowe sytuacje, z którymi stykają się podczas pracy samodzielnej. Również praca domowa właściwie zaplanowana, każde ćwiczenie wykonane samodzielnie na lekcji, skontrolowane i skomentowane, uzbraja ich i motywuje do zmierzenia się z coraz ambitniejszymi zadaniami.
Oprócz warunków i systemu, niezwykle ważne w nauczaniu języka są metody pracy. Często odnoszą się one do naszych umiejętności socjotechnicznych a nawet aktorskich. Uczniowie patrzą i oceniają stopień zaangażowania nauczyciela w lekcję, sposób operowania głosem, czytelność gestów, mimikę, język ciała. Żeby argumentacja miała siłę, żeby unikać monotonii, trzeba być jednocześnie reżyserem i aktorem. Język ciała jest znakomitym zasobem mimiki i ruchów, które pozwalają uatrakcyjnić lekcję, nadając jej właściwe tempo. Ważne jest, aby powstał pewien kod ruchów ciała czy wyrazów mimicznych zrozumiałych dla uczniów. Ułatwi to komunikację podczas zajęć.
Oto kilka przykładów: klaskanie = pochwała; liczenie na palcach = wyliczenie; pstrykanie palcami = przyciąganie uwagi; kręcenie głową = sygnalizacja błędu; milczenie i bezruch = uciszanie; wskazywanie poszczególnych uczniów = wezwanie do odpowiedzi; mimika twarzy = wyrażenie stanów uczuciowych.
Nie ma lekcji bez języka ciała! Gesty, ruchy spełniają nie tylko rolę dydaktyczna, ale również rozładują napięcia, przywraca właściwy rytm pracy.
Często, dla zwiększenia atrakcyjności lekcji poruszam tematy interesujące uczniów, sytuacje z ich życia: sport, moda, miłość, muzyka, przyjaźń. Wtedy łatwiej zapamiętają konstrukcje językowe, nowe wyrazy i zwroty.
Formy urozmaicania lekcji są proste i łatwo dostępne. Mają też wielką skuteczność. Gwarantują stworzenie dobrej atmosfery podczas zajęć, które stają się w ten sposób bardziej ciekawe i efektywne.
Ad. 4 - Obszar pozaszkolny
Czas po zajęciach lekcyjnych jest znakomitym polem dla zabiegów motywacyjnych. Obecnie język rosyjski, na skutek pewnych zaszłości, ma trudniejszą drogę, niż pozostałe języki wykładane w szkole. Dlatego dodatkowo, a może przede wszystkim, trzeba rozbudzić w uczniach ciekawość wobec tego ogromnego i pięknego kraju, wobec jego ludzi i ich obyczajów, wobec tak wielowątkowej historii i znacznego dziedzictwa kultury, sztuki i nauki. Wybór przedstawień teatralnych, filmów czy tras wycieczek nie jest przypadkowy.
Rosję trzeba rozumieć. Rosja musi intrygować! To może wyzwolić dodatkową motywacje do opanowania języka, to może pomóc w wyrównaniu szans języka rosyjskiego w polskiej szkole. Oto kilka przykładów ułatwiających zrozumienie owej "rosyjskości":
Filmy - "Cyrulik syberyjski", "Moskwa nie wierzy łzom", "Powrót", "Spaleni w słońcu".
Przedstawienia muzyczne - koncerty zespołu Aleksandrowa, piosenki Okudżawy, opera "Eugeniusz Oniegin".
Przedstawienia teatralne - "Rewizor", "Świdrygajłow", "Ożenek".
Spośród zwiedzanych obiektów turystycznych związanych z Rosją wymieniam Cerkiew prawosławną na Pradze i rozmowę z władyką w świątyni, zwiedzanie cmentarza żołnierzy rosyjskich w Warszawie w Dniu Zwycięstwa (z oglądaniem protokołu dyplomatycznego i złożeniem przez nas kwiatów), zwiedzanie miejsc związanych z Powstaniem Listopadowym (Olszynka Grochowska, Łazienki Królewskie i Belweder, Cytadela).
Każda akcja pozaszkolna kończy się sesją pytań i odpowiedzi. Z reguły jest ich bardzo dużo, są spontaniczne, co bezsprzecznie świadczy właśnie o wzmożonym zainteresowaniu Rosją. Do tematyki przedstawień, występów, wycieczek wracamy później wielokrotnie, przekazuję wtedy dodatkowe informacje o autorach, o wykonawcach, o wydarzeniach historycznych. A potem proszę uczniów, żeby sami wyszukali w dostępnych źródłach nowe szczegóły...
Powyższe rozważania na temat motywacji do nauki języka rosyjskiego, rzecz jasna, nie wyczerpują tematu. Każdy z nas ma swoje doświadczenia i przemyślenia. Jedno jest pewne: bez właściwie dobranych narzędzi motywujących, bez klucza do zrozumienia Rosji i rosyjskości nie sposób się nauczyć skutecznie tego pięknego, słowiańskiego języka.