WYBORY

PREZYDENT

SEJM

SENAT

podstawa

ustawa z 1998 o wyborze Prezydenta RP

ustawa z 2001 Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i Senatu RP

przymiotniki

powszechność, równość, bezpośredniość, głosowanie tajne

powszechność, bezpośredniość, równość, proporcjonalność, głosowanie tajne

powszechność, bezpośredniość, głosowanie tajne

bierne prawo

35 lat + obywatelstwo + pełnia praw publicznych + pełna zdolność do czynności prawnych

21 lat

30 lat

kadencja

5 lat, możliwość 1 reelekcji

4 lata

4 lata

początek i koniec kadencji

po złożeniu przysięgi przed ZN, ostatniego dnia kadencji poprzedniego

pierwsze zebranie Sejmu, do dnia poprzedzającego zebranie się Sejmu następnej kadencji, po skróceniu kadencji przez Prezydenta zwołuje on pierwsze posiedzenie nie później niż na 15 dzień po wyborach

kto zarządza?

Marszałek Sejmu

Prezydent w drodze postanowienia

kiedy zarządzane?

przy opróżnieniu stanowiska w ciągu 14 dni

nie później niż 90 dni przed upływem 4-letniej kadencji

kiedy przeprowadzane?

między 100 a 75 przed upływem kadencji, w przypadku opróżnienia 60 dni od dnia zarządzenia; 90 dni po zakończeniu stanu nadzwyczajnego

w ciągu 30 dni przed końcem kadencji; w przypadku skrócenia kadencji nie później niż 45 dni od zarządzenia o skróceniu

kto zgłasza kandydatów?

15 obywateli zawiązuje komitet (zgoda kandydata + oświadczenie), uzyskuje 1000 głosów, PKW go rejestruje; zbierają 100 tys. podpisów i formalne zgłaszają kandydata (na tym i poprzednim etapie spory rozstrzyga SN); PKW sporządza i ogłasza listę - początek kampanii, sąd lustracyjny sprawdza oświadczenia

tylko listy kandydatów przez partie polityczne lub wyborców tworzących komitet wyborczy (min. 15); kandydaci: zgoda + oświadczenie; lista musi uzyskać 5 tys. podpisów wyborców stale zamieszkujących z okręgu (nie dot. komitetów, które zarejestrowały listy w m.in. połowie okręgów); liczba kandydatów na liście nie większa niż 2x liczba mandatów; rejestruje okręgowa komisja, spory rozstrzyga PKW

partie polityczne i komitety wyborców (zgoda kandydata + oświadczenie); zbierają 3 tys. podpisów osób stale zamieszkujących w okręgu; rejestruje okręgowa komisja, spory rozstrzyga PKW; można kandydować tylko w jednym okręgu i nie można równocześnie do Sejmu

skrócenie kadencji

uchwała ZN 2/3 ustawowej liczby o trwałej niezdolności

uchwała podjęta przez 2/3 ustawowej liczby posłów; rozporządzenie Prezydenta po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Senatu

ważność

SN, na weryfikacje ma 30 dni

SN

protest wyborczy

jeśli protest skuteczny - nowe wybory w trybie jakby opróżniono urząd

skierowany do SN wniosek wyborcy wskazujący na uchybienie w przeprowadzeniu wyborów w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyników

odpowie-dzialność

konstruktywne wotum nieufności (odpowiedzialność polityczna)

indywidualna odpowiedzialność (nie dotyczy premiera)

odpowiedzialność konstytucyjna premiera i członków RM

odpowiedzialność ministrów przed premierem

odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta

wniosek

▫ 46 posłów, raz złożony podpis czy wniosek nie może być wycofany ▫ zawiera imienne wskazanie nowego premiera ▫ powtórny wniosek po 3 miesiącach albo złożony przez 115 posłów

69 posłów

▫ Prezydent ▫ 115 posłów ▫ sąd właściwy to TS

Premier, może wystąpić z wnioskiem do Prezydenta

▫ 140 członków ZN ▫ rozpatrywany przez Komisję odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu, która przedstawia ZN stosowny wniosek ▫ sąd właściwy to TS

głosowanie

▫ najwcześniej po 7 dniach od złożenia ▫ ustawowa większość (231)

▫ najwcześniej po 7 dniach od złożenia ▫ ustawowa większość (231)

Sejm: 3/5 ustawowej (276)

ZN: 2/3 ustawowej (374)

czego dotyczy

nie musi być umotywowany

▫ sprawy należące do kompetencji ministrów lub powierzone im przez premiera ▫ powinien być zaopiniowany przez komisję

tylko przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem

w każdym momencie i z każdego powodu (odpowiedzialność polityczna)

▫ czynów, którymi w zakresie urzędowania lub w związku z urzędem naruszył K lub inną ustawę (tzw. delikt konstytucyjny) ▫ przestępstw i przestepstw skarbowych

funkcja

odwołanie RM i powołanie nowej

odwołanie ministra

raczej karanie, a nie odwoływanie ze stanowiska, bo to drugie łatwiej konstruktywnym wotum

odwołanie ministra

▫ zawieszenie sprawowania urzędu przez Prezydenta i postawienie przed TS ▫ zastępowany przez MSejmu ▫ jeśli TS stwierdzi winę to złożenie Prezydenta z urzędu

	Trybunał Konstytucyjny	Trybunał Stanu
			skład	15 sędziów powoływanych przez Sejm indywidualnie spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą, osoby mające kwalifikacje to bycia sędzią SN lub NSA (czyli 10 lat praktyki) oraz profesorowie i doktorzy habilitowani	▫ przewodniczący = PP SN, 2 zastępców i 16 członków ▫ połowa członków oraz zastępcy powinni być sędziami; reszta: niekarany, obywatel polski, posiadający pełnię praw obywatelskich, niezatrudniony w administracji rządowej
			powoływanie członków	▫ na wniosek Prezydium Sejmu lub 50 posłów; wybór bezwzględna większość przy połowie obecnych ▫ Prezes i Wice powoływani przez Prezydenta na wniosek ZO	▫ kandydatury zgłaszają M.Sejmu albo grupa 35 posłów ▫ wybierani przez Sejm na okres jego kadencji na pierwszym posiedzeniu ▫ proporcjonalnie do ilości mandatów partiom przyznaje się możliwość wskazywania kandydatów
			pozycja sędziego	niezawisłość, nieusuwalność (prawomocny wyrok, wyrok dyscyplinarny, śmierć, zrzeczenie, orzeczenie komisji lekarskiej), zakaz reelekcji, immunitet, incompaibilitas, nakaz apolityczności	niezawisłość, podlegają ustawom i konstytucji, nietykalność, immunitet, odwołanie możliwe: zrzeczenie się, trwała niezdolność, prawomocny wyrok sądu
			podmioty upoważnione do złożenia wniosku	1. generalnie: ▫ Prezydent, Prezes RM ▫ M.Sejmu, M.Senatu, 50 posłów, 30 senatorów ▫ Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Prezes NIK ▫ Prokurator Generalny, RPO 2. szczegółowo (jeśli akt dot. spraw objętych ich zakresem działania): ▫ organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego ▫ ogólnokrajowe: organy związków zawodowych, władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych ▫ Kościół i inne związki wyznaniowe 3. indywidualnie: Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie aktów dot. niezależności sądów i niezawisłości sędziów	w zależności od osoby oskarżanej: ▫ Prezydent (i Marszałkowie go zastępujący) - 140 członków ZN, by postawić w stan oskarżenia: uchwała - 2/3 ustawowej liczby ZN ▫ Prezes i członkowie RM - Prezydent lub 115 posłów, by postawić w stan oskarżenia: uchwałą - 3/5 ustawowej liczby Sejmu ▫ posłowie/senatorowie (za działalność gosp. przynoszącą korzyści ze Skarbu Państwa albo samorządu) - Marszałek Izby, uchwała bezwzględną większością w jednej z izb; jako jedynych nie zawiesza się ich w sprawowaniu urzędu ▫ pozostałe podmioty (P NIK, P NBP, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych; osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem) - Prezydent, 115 posłów komisja śledcza (uchwała 2/3 przy połowie obecnych)
			organy	▫ Zgromadzenie Ogólne (wszyscy sędziowie) ▫ Prezes TK i Wiceprezes TK
			funkcje	▫ kontrola norm (orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami wyższego rzędu: ustawy a K i Umru; UM a K; przepisy organów centralnych a ustawy, UM i K ▫ orzekanie o skargach konstytucyjnych ▫ rozstrzyganie sporów kompetencyjnych ▫ orzekanie o zgodności z K celów i działalności partii rozstrzyganie o istnieniu tymczasowej niezdolności Prezydenta w sprawowaniu urzędu *orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej *rozstrzyganie spraw dot. ważności wyborów i referendów *ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw	orzekanie czy dany czyn stanowi naruszenie prawa postaci: ▫ deliktu konstytucyjnego - 2 przesłanki: - naruszenie K lub ustaw - popełnienie czynu związane z wykonywaniem urzędu: *popełniony w zakresie urzędowania - w ramach kompetencji, ale naruszając przepisy *popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem, działania poza kompetencjami, ale możliwe do wykonania ze względu na stanowisko ▫ przestępstwa - TS działa jako sąd karny: - Prezydent odpowiada tylko przed TS i za wszystkie rodzaje przestępstw - członkowie RM tylko za przestępstwa popełnione w związku ze stanowiskiem, a za inne przed sądami powszechnymi (pozbawia mandatu lub nie)
			postępowanie	▫ 3 sędziów - gdy dot. aktu podustawowego ▫ 5 sędziów - gdy dot. ustawy lub UM ▫ 9 sędziów - zawiła sprawa, spowodowanie nakładów nieprzewidzianych w budżecie, odstąpienie od poglądów wyrażonego w orzeczeniu innego pełnego składu	dwie instancje: ▫ I instancja: przewodniczący + 4 członków (składy ustalane losowo) ▫ II instancja: przewodniczący + 6 członków (bez tych 4, którzy orzekali w I instancji) 1. wniosek 2. postępowanie dowodowe KOK 3. stan oskarżenia 4. rozpoznanie w I i II instancji postępowanie nie ulega dyskonstynuacji, jest jawne (ew. bezpieczeństwo państwa lub ochrona tajemnicy państwowej), prawo do obrony
			skutki orzeczenia	▫ moc powszechnie obowiązująca, ostateczne bez odwołania ▫ akt uznany za zgodny to res iudicata ▫ niezgodny traci moc ex nunc, wcześniej wydane decyzje/orzeczenia/rozstrzygnięcia są wzruszalne, ale domniemuje się ich ważność ▫ obowiązuje od dnia orzeczenia; możliwy inny termin (>18 mies. dla ustawy, >12 dla innego aktu)	możliwe kary: ▫ utrata czynnego i biernego prawa wyborczego ▫ zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych ▫ utrata wszystkich albo niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolności ich uzyskiwania ▫ pozbawienie mandatu poselskiego (jedyna kara dla posłów i senatorów) ▫ utrata zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu (zawsze za delikt) ▫ za przestępstwa i przestępstwa skarbowe - kary przewidziane w kodeksie karnym i kodeksie skarbowym ▫ z uwagi na szczególne okoliczności może odstąpić od karania i poprzestać na stwierdzeniu winy

	NBP	NIK	RPO	KRRiT
					zasady działania	centralny bank państwa	najwyższy organ kontroli państwowej, podlega Sejmowi, oddzielony od rządu, działa na zasadzie kolegialności	niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem	wydaje rozporządzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały
					kompetencje	▫ wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalanie i realizowanie polityki pieniężnej ▫ odpowiada za wartość polskiego pieniądza	kontrola działalności pod kątem: ▫ legalności, gospodarności, celowości i rzetelności: - organów administracji rządowej - NBP - państwowych osób prawnych - innych państwowych jednostek organizacyjnych (Kancelaria Prezydenta, Sejmu i Senatu, TK, RPO, KRRiT, SN, NSA, GIODO w ramach wykonywania budżetu i gosp. finansowej; Kancelarie, KRRiT i GIODO na wniosek Sejmu pod innymi kątem też) ▫ legalności, gospodarności i rzetelności: - organów samorządu terytorialnego - komunalnych osób prawnych - innych komunalnych jednostek organizacyjnych ▫ legalności i gospodarności - innych jednostek organizacyjnych - podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa	▫ stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych ▫ badanie działania lub zaniechania organów, organizacji lub instytucji obowiązanych do przestrzegania praw i wolności pod kątem naruszenia prawa, współżycia społecznego i sprawiedliwości społecznej ▫ wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych ▫ wystąpienia, inicjatywy i wnioski dot. ogólnych problemów ochrony praw i wolności (wnioski o podjęcie inicjatywy ws. zmiany/wydania aktów; zmierzające do ulepszenia ochrony, usprawnienia trybu załatwiania spraw) ▫ wystąpienie do TK ▫ wystąpienie do SN ws. wyjaśnienia przepisów budzących wątpliwości	▫ stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji; ochrona samodzielności nadawców oraz otwartego i pluralistycznego charakteru R i TV ▫ projektowanie kierunków polityki państwa w dziedzinie R i TV ▫ powoływanie składu rad nadzorczych w spółkach publicznych R i TV ▫ udzielanie i cofanie koncesji ▫ kontrola działalności nadawców (następcza) ▫ określanie warunków prowadzenia działalności przez nadawców ▫ okr. opłat abonamentowych
					obowiązki	▫ gospodarowanie rezerwami dewizowymi ▫ obsługa budżetu państwa ▫ reguluje płynność banków i ich refinansowanie ▫ gromadzi rezerwy obowiązkowe banków ▫ sporządza bilanse płatnicze oraz należności i zobowiązania państwa - współdziała z Sejmem, RM i MF	przedłożenie Sejmowi: ▫ corocznie analizy wykonania budżetu i założeń polityki pieniężnej ▫ opinię dot. absolutorium dla RM ▫ inf. na temat wyników kontroli, wnioski w spr. rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów i wystąpienia (dot. zarzutów wynik. z kontroli dot. członków rządu, kierowników urzędów centr. i P.NBP) ▫ coroczne sprawozdanie ze swojej działalności ▫ obowiązek podejmowania i przeprowadzania kontroli na zlecenie Sejmu lub jego organów ▫ może też przeprowadzić kontrolę na wniosek premiera lub prezydenta	corocznie informuje Sejm i Senat o: ▫ swojej działalności ▫ stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela ▫ przedstawianie inf lub podejmowanie działalności na wniosek M.Sejmu ▫ może przedkładać Sejmowi i Senatowi sprawy wynikające z jego działalności ▫ najlepiej zwracać się do środków masowego przekazu
					organy/ członkowie	Prezes NBP: ▫ powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta (bez kontrasygnaty) na 6 lat, 1 reelekcja ▫ nie do odwołania, wyj.: zrzeknie się, nie wypełnia obowiązków na skutek długotrwałej choroby, skazany przez sąd za przestępstwo lub przez TS ▫ przewodniczy Komisji Nadzoru Bankowego	Prezes NIK: ▫ powoływany przez Sejm (bezwzględną na wniosek M.Sejmu lub 35 posłów) za zgodą Senatu (30 dni) na 6 lat, 1 reelekcja ▫ odwołanie tak samo jak Prezesa NBP	RPO: ▫ powoływany przez Sejm (bezwzględną na wniosek M.Sejmu lub 35 posłów) za zgodą Senatu (30 dni, milczenie = zgoda), na 5 lat, 1 reelekcja ▫ odwołanie: zrzeczenie, trwała niezdolność, sprzeniewierzenie się ślubowaniu, nie podlega TS, decyduje Sejm (3/5 na wniosek M.Sejmu lub 35 posłów)	▫ członkowie powoływani przez Sejm (4), Senat (2) i Prezydenta (3), na 6 lat, co 2 lata 1/3 składu, brak reelekcji ▫ odwołanie poszczególnych członków jak przy prezesie NBP ▫ odwołanie całej rady, gdy Sejm i Senat odrzuci sprawozdanie z rocznej działalności, a prezydent potwierdzi wygaśnięcie (brak kontrasygnaty)
			-		▫ nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych		-
		▫ nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu
		-	▫ nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności ▫ nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania ▫ o zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie		-
			Rada Polityki Pieniężnej: ▫ Prezes NBP jako przewodniczący ▫ osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat ▫ ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez RM projektu ustawy budżetowej, ▫ a w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej Zarząd NBP	Kolegium NIK: ▫ Prezes + wiceprezesi + 14 członków (powoływani przez M.Sejmu na wniosek Prezesa: 7 przedstawicieli nauki + 7 wyższych rangą pracowników) ▫ kadencja 3 lata, odwołanie tylko w przypadkach wymienionych w ustawie, są niezawiśli ▫ szeroki zakres działania - zatwierdza, opiniuje lub uchwala większość istotnych aktów zw. z organizacją i funkcjonowaniem Wiceprezesi powoływani przez M.Sejmu na wniosek Prezesa		-	-

	stan wojenny	stan wyjątkowy	stan klęski żywiołowej
				kiedy	▫ zewnętrzne zagrożenie państwa ▫ zbrojna napaść na terytorium RP ▫ gdy z UM wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji	▫ zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, ▫ bezpieczeństwa obywateli lub ▫ porządku publicznego	▫ w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz ▫ w celu ich usunięcia
	jak	▫ Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów ▫ w ciągu 48godzin od podpisania przedstawia rozporządzenie Sejmowi ▫ Sejm rozpatruje je niezwłocznie, może uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów		wprowadza go RM
	na jak długo	nieokreślony	na 90 dni, możliwością jednokrotnego przedłużenia o 60 dni za zgodą Sejmu	na 30 dni, możliwość przedłużenia za zgodą Sejmu
	gdzie	na części albo na całym terytorium państwa

---