Językoznawstwo ogólne
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. K. Polańskiego,
J. Bobrowski, Zaproszenie do językoznawstwa:
gramatyka generatywna,
A. Furdal, Językoznawstwo otwarte, Wrocław 2002 r.,
funkcje społeczne języka,
A. Heinz, Dzieje językoznawstwa w zarysie, Historia językoznawstwa,
M. Jurkowski, Od wieży Babel do języka kosmitów,
języki obrazkowe, komputerowe,
A.F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie,
klasyfikowanie typologiczne.
W. Mańczak, Wieża Babel,
języki indoeuropejskie,
T. Milewski, Językoznawstwo,
definicje języka (r.1),
E. Tabakowska, Gramatyka i obrazowanie,
G. Helbig, Dzieje językoznawstwa nowożytnego,
R. Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa,
E. Łuczyński, J. Maćkiewicz, Językoznawstwo ogólne,
Językoznawstwo:
język głównym przedmiotem badań (inne nauki: logika)
nauka humanistyczna - w centrum zainteresowania jest człowiek posługujący się językiem,
poznanie języka samego w sobie aby poznać człowieka,
W starożytności:
język - dar bogów, człowiek zostaje wyróżniony,
siła człowieka,
Ferdinand de Saussure:
język definiuje się jako język znaków,
semiotyka i semiologia,
Zainteresowanie językiem sięgają starożytności:
Indie - ważna nauka,
początkowo diachronia, od XX - synchronia - funkcjonowanie języka w danym okresie,
Przedmiotem językoznawstwa jest język naturalny a nie sztuczny (np. esperanto, symbole chemiczne, komputerowe). Języki powstają spontanicznie, mają luźne reguły. Języki sztuczne powstają świadomie.
Język
system znaków prymarnie dźwiękowych, wtórnie również graficznych.
Służy do porozumiewania się ludzi.
Język naturalny
Język powstały na drodze rozwoju historycznego, zróżnicowany geograficznie i społecznie.
Jest on lub był używany jako rodzimy przez członków jakiejś grupy etnicznej.
Synonimem języka naturalnego jest język etniczny.
Przeciwstawia się językom sztucznym (esperanto) i językom formalnym (np. język logiki).
Język sztuczny
Język pomocniczy.
Utworzony w celu porozumiewanie się w określonej dziedzinie wiedzy (np. języki programowania) lub porozumiewania się międzynarodowego.
Cechy odróżniające język naturalny od sztucznego:
Polisemia znaczeń
W swoim rozwoju podlega powolnym, ale ciągłym zmianom
Języki żywe
Języki używane przez daną społeczność
Przekazywane w sposób naturalny z pokolenia a pokolenie
Języki martwe
Przestały być używane jako rodzime na co dzień
Język może wyjść z użycia ze względu na wyparcie go przez inny język
Może być martwy ze względu na zróżnicowanie dialektów (które dadzą początek innym językom)
Niektóre języki martwe są nadal używane (łacina)
Język martwy może zostać „wskrzeszony” jeśli nie wyjdzie zupełnie z użycia (hebrajski)
Działy językoznawstwa:
opisowe - charakter empiryczny, bada język na wszelkich poziomach budowy,
ogólne - teoretyczne - bada wszystkie języki aby stworzyć ogólną teorię,
synchroniczne - bada system językowy w określonym historycznym momencie,
diachroniczne - dynamiczne, obserwuje proces przechodzenia języka od pierwszej fazy do drugiej,
porównawcze - porównuje różne języki - podobieństwa i różnice na tle rozwoju i przemian,
kontrastywne - ma charakter synchroniczny porównuje języki takie jakie są w danym czasie momencie historycznym,
wewnętrzne - skupia się na badaniu samej budowy języka,
zewnętrzne - stosunek języka do innych zjawisk kulturowych i społecznych,
Socjolingwistyka (socjologia języka)
rozwarstwienie społeczeństwa powoduje powstawanie socjolektów,
bada związek między językiem a społeczeństwem,
język miast,
Profesjolekty
język grup zawodowych,
profesjonalizmy, np. lekarze,
Biolekty
język mężczyzn/język kobiet,
Gwara
terytorialna odmiana języka, mowa ludności (zwłaszcza wiejskiej) na określonym terytorium, wyodrębniona z języka ogólnego i gwar sąsiadujących poprzez odrębności fonetyczne i leksykalne. Podrzędna w stosunku do dialektu. Czasem wyodrębnia się również podrzędne w stosunku do dialektu zespoły gwarowe. Granice gwar, podobnie jak granice dialektów, wyodrębniane są w badaniach językoznawczych poprzez zestawianie językowych cech dystynktywnych (cech odróżniających) na określonych terytoriach i niejednokrotnie mają charakter umowny.
Język literacki
odmiana danego języka używana przez wykształcone grupy społeczeństwa, instytucje publiczne i państwowe oraz szkoły (szczególnie ponadpodstawowe) i uczelnie. W takim rozumieniu język literacki utożsamia się z językiem ogólnym jako "kulturalną" odmianą języka narodowego przeciwstawiają się jego odmianom środowiskowym i terytorialnym. W innym znaczeniu język literacki to jedna z dwóch odmian języka ogólnego, obejmująca przede wszystkim język ogólny pisany, bardziej staranny; drugą jest język potoczny rozumiany jako język mniej staranny, przede wszystkim mówiony.
Język literacki rozumie się czasem jeszcze wężej niż jako "język pisany", utożsamiając go z z językiem literatury pięknej lub stylem artystycznym, pewną odmianą funkcjonalną języka. Wyróżniać można także odmiany szeroko rozumianego języka literackiego, kształtujące się ze względu na cele i okoliczności jego użycia.
Na gruncie językoznawstwa polskiego język literacki od języka potocznego odróżniał przede wszystkim Zenon Klemensiewicz. Język literacki (pisany) od języka potocznego (mówionego) różni się przede wszystkim słownictwem i składnią. W zakresie słownictwa język literacki od potocznego odróżnia z jednej strony specyficzna tylko dla niego leksyka (tzw. "wyrazy książkowe", jak rzec, bowiem), z drugiej nasycenie wyrazami abstrakcyjnymi, większy stopień nominalności (większy udział rzeczowników w stosunku do czasowników) oraz większa precyzyjność znaczeniowa. W zakresie składni język literacki odznacza się w stosunku do potocznego większym bogactwem środków, częstszym występowaniem zdań wielokrotnie złożonych oraz odmiennym (bardziej logicznym i starannym) tokiem zdania.
Psycholingwistyka
Psychologia języka.
Zjawiska zachodzące podczas używania języka przez ludzi.
Procesy uczenia się języków obcych.
Uczenie się języka przez dziecko.
Etnolingwistyka
Lingwistyka antropologiczna/kulturowa.
Bada język w stosunku do kultury.
Bada językowy obraz świata.
Językoznawstwo teoretyczne
Stosowane - teoretyczna wiedza o języku, zastosowania praktyczne:
logopedia - o kształtowaniu poprawnej mowy i usuwaniu wad,
glottodydaktyka,
metoda nauczania języka obcego,
badania nad udoskonaleniem systemu informacji,
Działy językoznawstwa:
fonetyka - bada i analizuje dźwięki języka:
artykulacyjna - powstawanie głosek,
audytywna - odbieranie dźwięków,
akustyczna - dział fizyki, fizyczna strona dźwięku,
fonologia - fonologiczne cechy dystynktywne,
morfonologia - oboczności, alternacje w obrębie morfemu,
morfologia - budowa wyrazów/leksemów,
fleksja - odmiana wyrazów,
słowotwórstwo,
słowotwórstwo,
składnia,
semantyka - znaczenie,
leksykalna,
zdaniowa,
Językoznawstwo zewnętrzne - to co poza językiem, jest z nim związane, rozwój - XX w.
2