System podatkowy w Polsce.

Prawne podstawy nakładania obowiązków podatkowych stanowi obowiązująca od dnia 17 października 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483). W art. 217 ustawodawca postanowił, że nakładanie podatków i innych danin publicznych oraz określanie

podmiotów opodatkowania, przedmiotów opodatkowania, stawek podatkowych, kategorii podmiotów zwolnionych od podatków, zasad przyznawania ulg i umorzeń podatkowych może następować wyłącznie w drodze ustawy.

Na polski system podatkowy składa się jedenaście tytułów podatkowych, objętych materialnym szczególnym prawem podatkowym. Pojęcie podatku zostało zdefiniowane w art. 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) jako publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej. Przepisy Ordynacji podatkowej stosuje się również do opłat i innych niepodatkowych należności budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, do których ustalania lub określania uprawnione są organy podatkowe, oraz opłat, o których mowa w przepisach o podatkach i opłatach lokalnych.

PODSTAWOWE RODZAJE PODATKÓW I KLASYFIKACJE PODATKOWE

Podział ze względu na kryterium przedmiotowe:

• podatki majątkowe

• od posiadanego majątku

podmiotem tego podatku może być:

• całość lub część posiadanego majątku (stan majątkowy)

• zmiana praw majątkowych (nabycie lub zbycie praw majątkowych)

• przyrost majątku nie związany ze zmianą właściciela majątku

przychód - KUP = dochód

do podatków tych zaliczamy:

• podatek od nieruchomości

• podatek od spadków i darowizn

• podatki przychodowe od przychodu; przychód podatkowy jest to tzw. dochód brutto tzn. dochód bez potrącenia kosztów jego uzyskania. Podatnicy zobowiązani są do zapłaty podatku nawet wówczas, gdy ponoszą straty.

• podatek od towarów i usług

• podatki dochodowe obciążają dochody podatników, stanowią różnicę pomiędzy przychodami a kosztami ich uzyskania

• podatek dochodowy od osób fizycznych

• podatek dochodowy od osób prawnych

• podatki konsumpcyjne podatki pośrednie; podatki te są podatkami cenotwórczymi, ponieważ wzrost stawki podatku powoduje wzrost cen.

• akcyza

Podział ze względu na budżet uprawniony do otrzymania podatku

• podatki budżetu państwa

• podatki budżetów samorządowych

Podatki budżetu państwa (centralne) są to podatki zasilające budżet państwa tzw. podatki państwowe:

• podatek dochodowy od osób fizycznych

• podatek dochodowy od osób prawnych

• VAT

• akcyza

Podatki jednostek samorządu terytorialnego są to podatki lokalne zasilające budżet

• podatek rolny

• podatek leśny

• podatek od nieruchomości

• podatek od środków transportu

• podatek od działalności gospodarczej osób fizycznych opłacanych w formie karty podatkowej

• podatek od czynności cywilnoprawnych

• podatek od spadków i darowizn

• podatek od posiadania psów

Ze względu na przerzucalność wyróżnia się następujące podziały podatków:

• podatki bezpośrednie zalicza się podatki dochodowe i niektóre podatki przychodowe. Z punktu widzenia przerzucalności podatków, bezpośrednie to te, które nie powinny być przerzucane na inne podmioty

• podatek dochodowy od osób fizycznych

• podatek od nieruchomości

• podatek rolny, itd.

• podatki pośrednie podatki przerzucalne charakteryzujące się tym, że opodatkowany jest tylko formalnie podatnikiem, natomiast ciężar podatku przesunięty jest na inne osoby.

• VAT

• akcyza

Zasadniczą funkcją podatku jest funkcja fiskalna, czyli dostarczenie budżetowi takich dochodów, by państwo lub gmina miały środki na sfinansowanie potrzeb wspólnych. Niestety podatek może spełniać funkcje pozafiskalne, czyli służyć osiąganiu określonych celów gospodarczych, społecznych czy politycznych, na przykład może faworyzować takie a nie inne poczynania gospodarcze lub przyznawać przywileje niektórym osobom. Funkcje pozafiskalne podatków realizuje się, przyznając niektórym podatnikom zwolnienia i ulgi podatkowe; rzadziej stosuje się zwyżki podatkowe.

Polski system podatkowy jest stosunkowo przebudowywany i dostosowywany do standardów europejskich. Niekiedy jest to powrót do rodzimych rozwiązań podatkowych obowiązujących w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Ordynacja podatkowa z 1997 r. jest pewnym odwzorowaniem polskiej ordynacji podatkowej z 1934 r., ustawa z 1991 r. o podatku od osób fizycznych opiera się na konstrukcjach polskiej ustawy z 1920 r. o podatku dochodowym.

Podatek od towarów i usług (VAT)

Polski podatek od towarów i usług jest odpowiednikiem powszechnie stosowanego w państwach o gospodarce wolnorynkowej podatku od wartości dodatniej (VAT). Powszechny charakter tego podatku oznacza, iż obciążona nim jest każda sprzedaż towaru czy świadczona usługa na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Podatkiem tym jest również obciążony import towarów i usług z zagranicy. Eksport towarów i usług jest faktycznie zwolniony od opodatkowania z uwagi na zastosowanie 0% stawki podatkowej, a ponadto przy sprzedaży eksportowanej przysługuje zwrot podatku zapłaconego wcześniej w kraju. Przy sprzedaży towarów i usług podstawą opodatkowania jest kwota należna sprzedawcy. Kwota ta nie obejmuje podatku od towarów i usług. Znaczy to, że stawkę podatku 22% albo 7% odnosi się do ceny sprzedaży towaru bez podatku. Istotą podatku od towarów i usług - w takiej postaci, w jakiej wprowadzono go w Polsce - jest to, że podatek należny obliczany jest od podstawy opodatkowania, ale do zapłaty przypada nie cała kwota w ten sposób obliczona, lecz pomniejszona o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług. Kwota podatku naliczonego zapłaconego we wcześniejszych fazach obrotu, może być odliczona od podatku należnego, wtedy gdy wynika on z faktur wystawionych przez dostawców podatnika. Podatnicy są obowiązani do samodzielnego obliczania i wpłacania tego podatku za okresy miesięczna na rachunek bankowy odpowiedniego urzędu skarbowego. Dochody z tego podatku zasilają wyłącznie budżet państwa.

Podatek akcyzowy

Podatek akcyzowy, wprowadzony w Polsce w lipcu 1993 r., obciąża sprzedaż tylko określonych, wybranych towarów. Ma wiec charakter selektywny. Wprowadzenie tego podatku uzasadniano chęcią ograniczenia konsumpcji artykułów szkodliwych dla zdrowia, dodatkowego opodatkowania dóbr luksusowych i osób o wysokich dochodach oraz uzyskania dodatkowych wpływów do budżetu państwa. Akcyzą zatem są objęte między innymi sprzedaż lub import paliw i olejów smarownych, broń, samochody osobowe i jachty pełnomorskie, wyroby perfumeryjne, alkohol, sól czy guma do żucia. Stawki podatku akcyzowego sięgać mogą do 1900% w stosunku do ceny sprzedaży (importu).
Podatek akcyzowy, w przeciwieństwie do podatku od towarów i usług, jest podatkiem jednokrotnym, występującym wyłącznie w fazie produkcji i importu. Oba wymienione podatki nie wykluczają się wzajemnie, lecz nakładają się na siebie.

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Powszechny podatek dochodowy od osób fizycznych wprowadzono z początkiem 1992 r. Podatnikami tego podatku są zarówno pracownicy, jak i renciści oraz emeryci, osoby wykonujące prace zlecone oraz umowy o dzieło czy też prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą na własny rachunek, osoby osiągające dochody z kapitałów itd. W ustawie wyliczone są zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe od podatku. I tak na przykład zwolnieni od tego podatku są dyplomaci państw obcych, działalność państwowa w rolnictwie, wygrane w niektórych grach losowych . Podstawą opodatkowania w tym podatku jest dochód, rozumiany jako wpływy brutto osiągane przez osobę fizyczną po ewentualnym potrąceniu kosztów związanych z funkcjonowaniem źródeł przychodów. W ciągu okresu począwszy od chwili wprowadzenia PIT do chwili obecnej w praktyce funkcjonowało szereg ulg podatkowych polegających między innymi na możliwości odliczenia od podstawy opodatkowania albo podatku wydatków na cele społecznie użyteczne, wydatków na cele mieszkaniowe podatnika, na odpłatne dokształcanie się podatnika, pokrycie kosztów czesnego dzieci podatnika czy też wydatków na cele rehabilitacyjne lub jak wprowadzona w bieżącym roku ulga na dziecko. Wysokość należnego podatku oparta jest na progresywnej skali podatkowej. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest z założenia podatkiem od dochodów osobistych każdego podatnika. Jednakże małżonkowie oraz osoby samotnie wychowujące dzieci mogą zgłosić wniosek o łączne opodatkowanie, co pozwala w niektórych sytuacjach na zmniejszenie obciążenie podatkowego. Podatnicy tego podatku są w ciągu roku podatkowego obowiązani do uiszczenia zaliczek na tenże podatek od osiągniętych dochodów, a następnie do złożenia w organie podatkowym rocznego zeznania podatkowego (wyliczenia należnego za cały rok podatku i wpłacenia brakującej kwoty podatku). Urząd skarbowy wydaje decyzje o wymiarze podatku dochodowego tylko wtedy, gdy osoba fizyczna nieprawidłowo wyliczy podatek w rocznym zeznaniu podatkowym albo gdy w ogóle nie złoży takiego zeznania podatkowego. Podatek ten stanowi dochód budżetu państwa, natomiast samorząd terytorialny ma udziały we wpływach z tego podziału.

Podatek dochodowy osób prawnych

Spółki prawa handlowego posiadające osobowość prawną opłacają podatek dochodowy od osób prawnych, który w innych krajach nazywany jest podatkiem od spółek albo podatkiem od korporacji. Obowiązki podatkowe są zróżnicowane w zależności od tego, czy osoba prawna ma swoją siedzibę na terytorium Polski, czy też poza nim. Przedmiotem opodatkowania jest dochód osiągnięty w roku podatkowym. Nie podlegają między innymi opodatkowaniu tym podatkiem podmioty prowadzące działalność rolniczą i gospodarkę leśną. Od podstawy opodatkowania osoby prawne mogą odliczyć np. kwoty wydatkowane na cele społeczne użyteczne czy część poniesionych wydatków inwestycyjnych. Podatek ten osoby prawne są obowiązane obliczyć samodzielnie. Dochody z tego podatku zasilają budżet państwa, natomiast samorząd terytorialny ma udziały we wpływach z tego podatku.

Podatki komunalne

W systemie polskich podatków komunalnych największe znaczenie dla gmin mają podatek od nieruchomości oraz podatek rolny. Mało wydajne dla gmin są natomiast wpływy z podatku od spadków i darowizn, z podatku leśnego, podatku od środków transportowych, podatku od psów, opłaty miejscowej (dawna opłata uzdrowiskowa) i opłaty targowej (od sprzedaży na targowiskach).

Do ustalenia i poboru podatków państwowych powołano specjalne organy - urzędy skarbowe - podporządkowane Ministrowi Finansów. Natomiast poborem podatków gminnych zajmują się zasadniczo wójtowie czy burmistrzowie. W terenie działa tzw. policja skarbowa (urzędy kontroli skarbowej), która ma również prawo wydawać decyzje w sprawach podatków państwowych. Podatnicy, którzy są niezadowoleni z ustaleń organów podatkowych i instancji, mogą w ciągu 14 dni złożyć odwołanie do Izby Skarbowej lub do samorządowego kolegium odwoławczego w danym województwie. Od ostatecznych rozstrzygnięć organów podatkowych stronie przysługuje w terminie 30 dni prawo wniesienia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który bada legalność rozstrzygnięć m.in. organów administracji finansowej.

Dochody budżetu Państwa a podatki w Polsce w roku 2008

W projekcie budżetu Państwa na rok 2008 założono jego dochody na poziomie około 247 mld PLN, w tym dochody budżetu z tytułu podatków są prognozowane na poziomie 229 mld PLN co stanowi blisko 93% łącznych dochodów budżetu.

Podatek	Planowane dochody [mld PLN]	Udział w łącznych dochodach budżetu [%]	Udział w dochodach z tytułu podatków [%]
VAT	111,7	45	48
Akcyza	52,2	21	23
PIT	38,0	15	16
CIT	27,1	11	12

Z danych zamieszczonych w powyższej tabeli widać, iż dochody budżetu z tytułu podatków pośrednich stanowią ponad 70% łącznych dochodów podatkowych budżetu Państwa. Natomiast podatki bezpośrednie, w tym w szczególności CIT stanowią dużo mniejszy udział w łącznych dochodach budżetu z tytułu podatków. Taka tendencja rozkładu udziału podatków pośrednich i bezpośrednich w dochodach budżetowych jest powszechnie obserwowana w innych krajach. Wiąże się to z tym, że podatki bezpośrednie są trudniej ściągalne a sam proces ich ściągalności jest dużo bardziej kosztowny niż proces ściągania podatków pośrednich.

Podsumowując system podatkowy w Polsce nie odbiega znacząco od systemów w innych krajach europejskich. Zawiera w sobie rozwiązania spotykane powszechnie w gospodarkach krajów Europy Zachodniej, takie jak podatek VAT, akcyza czy progresywny podatek PIT. W swoim założeniu system ten ma stanowić główne źródło dochodów budżetu Państwa tak więc można stwierdzić, iż innymi słowy ma zapewnić odpowiednią redystrybucję dochodów. Podobnie do typowych rozwiązań podatkowych spotykanych w Europie, system podatkowy istniejący w Polsce cechuje dosyć znaczny stopień komplikacji przepisów, jednakże należy wspomnieć, iż w ciągu ostatnich lat system ten uległ uproszczeniu w skutek likwidacji sporej liczby ulg i wyłączeń. Należy tez pamiętać o tym, iż w ciągu kilkunastu lat istnienia naszego systemu podatkowego zostały podjęte działania mające na celu obniżenie obciążeń podatkowych poprzez zmniejszenie stawek podatku CIT i PIT, aczkolwiek skala tych zmian w porównaniu do tendencji obserwowanych w nowych krajach Unii Europejskiej w niedalekiej przyszłości może okazać się zbyt mała.

podatki budżetów samorządowych

podatki budżetu państwa

pośrednie

bezpośrednie

konsumpcyjne

dochodowe

przychodowe

majątkowe

1

2

3

ze względu na przerzucalność

ze względu na budżet uprawniony do otrzymania podatku

ze względu na kryterium przedmiotowe

Podział podatków

---