terminy, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA, KJP-informatyka, Jezykoznawstwo


[wersja robocza!]

Słowniczek terminów z dziedziny językoznawstwa

(wybór)

apelatyw zob. apelatiwum

apelatiwum jęz. rzeczownik będący nazwą całej klasy desygnatów, np. człowiek, zwierzę, roślina; rzeczownik pospolity <łac. appellativum>

apelatywny jęz. mający charakter rzeczownika pospolitego <od apelatyw>.

eponim - osoba (prawdziwa a. mityczna), której imieniem coś nazwano (miejscowość, kraj, okres czasu, rodzinę itd.); mityczny (zazw.) protoplasta, totemowe zwierzę a. przedmiot, uważane przez jakąś grupę etniczną (np. plemię) za źródło jej nazwy; urzędnik staroż. (np. ateński archont, rz. konsul), którego imieniem oznaczano w chronologii okres jego kadencji. Etym. - gr. epōnymos 'nazwany wg czegoś; dawca imienia (nazwy)'; zob. Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych Władysława Kopalińskiego (PWN, 1996)

eponim m IV, D. -a, Ms. ~mie; lm M. -y 1. «nazwa osoby (także mitycznej), zwierzęcia lub przed­mio­tu, od których nazwano np. miejscowość, grupę etniczną, okres czasu» 2. D.=B.; lm M. -i, DB. -ów hist. «w staro­żytności: urzędnik (np. archont, konsul), którego imieniem oznaczano okres jego kadencji»

eufemizm - eufemizm m IV, D. -u, Ms. ~zmie; lm M. -y «słowo lub zwrot użyte zastępczo w intencji złago­dzenia wyrażeń drastycznych, dosadnych lub nieprzyzwoitych» Posłużyć się eufemizmem.

frazeologia ż I, DCMs. ~gii; lm D. ~gii (~gij) 1. jęz. «zasób wyrażeń i zwrotów właściwych danemu językowi» Fraze­ologia polska, francuska. Frazeologia potoczna. 2. blm «dział językoznawstwa badający wyrażenia i zwroty wystę­pujące w danym języku, charakterystyczne dla danego języka» Frazeologia porównawcza. 3. «pogardliwie o oz­dob­nych wyrażeniach i zwrotach pozbawionych głębszej treści» Błyskotliwa, czcza frazeologia.

frazeologizm m IV, D. -u, Ms. ~zmie; lm M. -y jęz. «ustabilizowany w danym języku związek wyrazowy, zleksykalizowany zwrot» Frazeologizmy języka polskiego, węgierskiego.

głoska ż III, CMs. ~sce; lm D. ~sek 1. jęz. «najmniejsza jednostka fonetyczna języka wymawiana przy określonym stałym układzie narządów mowy; dźwięk mowy» Głoska dźwięczna, bezdźwięczna. Głoska nosowa, ustna. Głoski miękkie, twarde. Wymawiać głoski. 2. przestarz. «znak graficzny głoski; litera» dziś tylko we fraz. Zapisać, wyryć coś, zapisać się złotymi głoskami «upamiętnić, uwiecznić coś, zwykle czyjeś zasługi, chwalebne czyny; zyskać sławę»

hybryda - wyraz pochodzący z dwóch języków, np. cooltura 'kultura' albo składające się z liczby i liter np. 3maj się 'trzymaj się'. Etym. - od łac. hybrida 'potomek Rzymianina i nie-Rzymianki'.

kontaminacja ż I, DCMs ~cji; lm D. ~cji (~cyj) 1. «połączenie, powiązanie, zmieszanie różnorodnych czynni­ków w jedną całość» Kontaminacja pojęć, zagadnień. Kontaminacja wątków literackich. 2. jęz. «skrzyżo­wanie i zespole­nie elementów dwóch form, dwóch wyrazów lub dwóch połączeń wyrazowych; wyraz lub związek wyrazowy, po­wsta­ły w wyniku takiego skrzyżowania» |Kop. kontaminacja zmieszanie, skrzyżowa­nie różnorodnych czynni­ków w nową całość; skrzyżowanie (części) dwóch wyrazów a. wyrażeń, nasuwają­cych się mówcy jednocześnie i połą­czo­nych przez niego omyłkowo w całość; skażenie promieniotwórcze. Etym. - późn.łac. contaminatio 'zetknięcie; splamienie' od łac. contaminare 'zetknąć; zbrukać; zarazić'.

dźwiękonaśladowczy «naśladujący dźwięki, odgłosy natury, taki, w którym zastosowano to naśladowanie; onomatopeiczny»

netografia - wykaz i opis publikacji dostępnych w internecie, por. bibliografia [zob. Roman Anto­szew­ski, Netografia. Polskie zasoby internetowe z zakresu literatury, sztuki, historii i kultury. http://homepages.ihug.co.nz/~antora/NETOGRAF/NETOGRAF.HTM; http://www.netgraf.zapis.net.pl/NETOGRAF/HISTORIA/HISTORIA.HTM]

odmienny - «o wyrazach: taki, którego postać (forma) podlega zmianom fleksyjnym» Odmienne części mowy.

oksymoron - antylogia, epitet sprzeczny, zestawienie wyrazów treściowo sprzecznych (jak np.: "pracowite lenistwo", "spiesz się powoli"); por. łac. contradictio in adiecto. Etym. - gr. oksýmôron 'jw.' z r. nij. od oksýmôros 'wyraźnie głupi' [oksymoron czy antyteza? Czy w kolędzie „Bóg się rodzi, noc truchleje...” występuje oksymo­ron czy antyteza? Odp. Przede wszystkim nie noc, tylko moc - i dopiero po tej poprawce wi­dać, że mamy tu do czynienia z typowym oksymoronem, czyli zestawieniem wyrazów o wyklu­czającym się znaczeniu. Ciąg dalszy tej kolędy zawiera następne oksymorony: „Ogień krzepnie, blask ciemnieje,/ Ma granice Nieskonczony”. Antyteza, w przeciwieństwie do oksymoronu, obejmuje nie pojedyncze wyrazy, lecz całe wyrażenia lub zdania, często o paralelnej budowie. Dobrym przykładem utworu o strukturze antytetycznej jest sonet Do trupa J.A. Morsztyna. MB]

oksyton - wyraz akcentowany na ostatniej sylabie. Etym. - gr. oksýs 'ostry, spiczasty; parzący; kwaśny; jasny; głośny; szybki; ognisty; bystry (umysłowo)'.

onomastyka ż III, CMs. ~yce, blm «dział językoznawstwa, nauka o nazwach geograficznych i osobowych; nazewnictwo»

-ONIM, ONOMA(TO)- w złożeniach: nazwa; imię; wyraz. Etym. - gr. -ônymos od ónyma, ónoma 'imię; wyraz; tytuł; godność; pozór; osoba'; por. anonim; homonimy; kryptonim; metonimia; onomastyka; paronomazja; patronimik; pseudonim.

onomatopeja ż I, DCMs. ~ei; lm D. ~ei (~ej) jęz. lit. «wyraz lub zespół wyrazów naśladujących swym brzmieniem dźwięki naturalne; odtwarzanie środkami językowymi dźwięków naturalnych» <z gr.> mlaskać, siorbać, chlipać

paroksyton - wyraz akcentowany na przedostatniej sylabie

paroksytoneza - akcentowanie na przedostatniej sylabie

paroksytoniczny - charakteryzujący się akcentowaniem wyrazów na przedostatniej sylabie; mający akcent na niej; por. proparoksyton. Etym. - gr. paroksýtonos 'jw.'; zob. par(a)-; oksyton.

par(a) - w złożeniach: przy; obok; poza (czym); mimo; równoległy; dodatkowy, podrzędny; pasożytniczy; niedorozwinięty; wadliwy; nienormalny; prawie, niemal; bardzo przypominający (zwł. w nazwach chorób). Etym. - gr. pará 'poza (czym); (tuż) obok; mimo'.

peryfraza ż IV, CMs. ~zie; lm D. ~az lit. «figura stylistyczna polegająca na zastąpieniu słowa oznaczającego dany przedmiot, czynność lub cechę przez charakterystykę, metaforę; omówienie» <z gr.>

pleonazm m IV, D. -u, Ms. ~zmie; lm M. -y lit. «wyrażenie składające się z wyrazów to samo lub prawie to samo znaczących; zbędne określenie, np. mokra woda» <z gr.> [SJP]

pleo-, plio- - w złożeniach: bardziej, więcej; plioceński. [Kop.]

pleonazm - wyrażenie składające się z dwu a. więcej wyrazów (prawie) to samo znaczących (np. w tym samym rodzaju i gatunku; nadal pozostaje; obaj bliźniacy); por. tautologia. Etym. - gr. pleonasmós 'nadmiar' od pléōn, pleíōn 'więcej' por. plejstocen. [Kop.]

rusycyzm - m IV, D. -u, Ms. ~zmie; lm M. -y «wyraz, jego forma lub znaczenie, zwrot, konstrukcja składniowa przejęte z języka rosyjskiego lub wzorowane na nim»

rutenizacja - ż I, DCMs. ~cji, blm «poddawanie kogoś lub czegoś wpływom kultury ukraińskiej i języka ukraińskiego; poddanie się tym wpływom» Rutenizacja obyczajów.

rutenizm - m IV, D. -u, Ms. ~zmie; lm M. -y jęz. «wyraz, zwrot, konstrukcja składniowa, przejęte z języków ruskich, głównie z języka ukraińskiego, lub wzorowane na tych językach»

slang m III, D. -u, N. ~giem; lm M. -i jęz. «gwara miejska, język jakiejś grupy społecznej, środowiskowej, zwłaszcza w odniesieniu do języka angielskiego i amerykańskiego; żargon» Slang miejski, uczniowski, złodziejski. Slang artystów, marynarzy. Slang przedmieść, knajp. Mówić, posługiwać się slangiem. <z ang.>

synonim m IV, D. -u, Ms. ~mie; lm M. -y «wyraz lub związek frazeologiczny bliski znaczeniowo innemu wyrazowi lub związko­wi, np. obawa, bojaźń, lęk; wyraz bliskoznaczny» przen. Bogactwo jest dla niektórych synonimem szczęś­cia. synonimy - wyrazy o jednakowym lub bardzo bliskim znaczeniu, np. wyraz i słowo. [SJP]

synonimy - wyrazy bliskoznaczne (np. "skłonność" i "upodobanie"; "drapieżny" i "krwiożerczy"; "godzić" i "jednać"); por. antonimy, homonimy. Etym. - gr. synônymos 'równoimienny' zob. syn-; -onim. [Kop.]

termin - «wyraz lub połączenie wyrazowe o specjalnym, konwencjonalnie ustalonym znaczeniu naukowym, technicznym, zawodowym» Termin filozoficzny, gramatyczny, naukowy, prawny, techniczny. Termin z zakresu filozofii, prawa, językoznawstwa.

toponimia, toponomastyka - nazewnictwo geogr.; dział językoznawstwa badający nazwy geogr.

toposy, topy - lit. konwencjonalne motywy i obrazy, elementarne cząstki tematyczno-stylistyczne, składniki literatur europ. o identycznej strukturze; schematy retor.; potoczne, utarte, ogólnie przyjęte sądy itp.; topika - teoria toposów (topów). Etym. - gr. tópos 'miejsce; okolica'; zob. -graf-; -log; log-; -onim; onomastyka; por. biotop; izotopy; stenot(r)opizm; utopia.

słowo - n III, Ms. ~wie; lm D. słów, N. ~wami (podn. ~wy) 1. «znak językowy nazywający jednostkowy przedmiot materialny lub klasę jednorodnych przedmiotów materialnych, treści psychiczne, czynności, stany, cechy, wyrażający relacje między elementami rzeczywistości lub modyfikujący treść znaczeniową innych wyrazów; w lm także: elementy czyjejś wypowiedzi; wyraz» 2. tylko w lp «wypowiadanie się ustne lub pisemne; mowa, język» 3. przestarz. «czasownik» dziś tylko w wyrażeniu: Słowo posiłkowe.

wyraz m IV, D. -u, Ms. ~zie; lm M. -y 1. «znak językowy nazywający jednostkowy przedmiot materialny lub klasę jednorodnych przedmiotów materialnych, treści psychiczne, czynności, stany, cechy, wyrażający relacje między elementami rzeczywistości lub modyfikujący treści znaczeniowe innych wyrazów; słowo; w lm także: elementy czyjejś wypowiedzi»

Wyraz bliskoznaczny «wyraz o znaczeniu bliskim znaczeniu innego wyrazu; bliskoznacznik, synonim»

Wyraz niesamodzielny «wyraz, który wyraża stosunki zachodzące między wyrazami w zdaniu (przyimek i spój­nik) lub nadaje im pewne zabarwienie znaczeniowe czy uczuciowe (partykuła)»

Wyraz samodzielny «wyraz znaczeniowo względnie samodzielny, informujący bezpośrednio o zjawiskach ist­nie­jących w rzeczywistości pozajęzykowej (rzeczownik, zaimek, przymiotnik, liczebnik, czasownik i przy­słówek)»

Wyraz obcy «wyraz zapożyczony z innego języka»

Wyraz pochodny «wyraz utworzony od innego wyrazu (zwanego podstawowym), zwykle za pomocą dodania przedrostka, przyrostka lub odrzucenia części wyrazu; derywat»

Wyraz podstawowy «wyraz będący podstawą słowotwórczą wyrazów od niego utworzonych, czyli pochodnych»

Wyraz rdzenny «wyraz złożony z samego rdzenia (np. kot, dom

W całym znaczeniu tego wyrazu «w ścisłym, właściwym znaczeniu tego wyrazu, zgodnie z tym, co znaczy dany wyraz (wyrażenie kładące nacisk na trafność, dokładność użytego określenia

pojęcie n I 1. rzecz. od pojąć. 2. lm D. ~ęć «myślowe odzwierciedlenie całościowego ujęcia istotnych cech przed­mio­tów czy zjawisk, myślowy odpowiednik nazwy» Pojęcie filozoficzne, fizyczne, literackie, logiczne, moralne. Pojęcie proste, złożone. Pojęcie patriotyzmu. Pojęcie wielkości. 3. blm pot. «wyobrażenie, pogląd, zdanie o czymś; rozumienie, uświadamianie sobie czegoś» Wyrobić sobie pojęcie o kimś, o czymś. Nie miał zbyt dobrego pojęcia o jej talentach. W jej pojęciu książka nie była dobra.

nazwa ż IV, CMs. ~zwie; lm D. nazw «wyraz albo połączenie wyrazowe oznaczające kogoś lub coś; miano, nazwanie, określenie, termin»

źródłosłów m IV, D. ~łowu, Ms. ~łowie; lm M. ~łowy przestarz. «pochodzenie wyrazu; etymologia»



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Terminy'', Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA, K
Terminy', Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA, KJ
Slownik terminow-jezykozn, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-
Wybierz, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA, KJP
rodzaje', Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA, KJ
Skróty-etc, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA,
Nowomowa, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA, KJ
Notatki stare, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYK
rodzaje jezyka, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATY
przymiotniki-cwicz, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFOR
Odmiany jezyka, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATY
słownik Mirnala [2006-01-01], Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 K
Notatki-2001, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA
mitologia-geografia, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFO
Język-polski, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA
hasla, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA, KJP-i
Notatki studenta-2004, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 IN
Pieda, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA, KJP-i
IRC, Edukacja, studia, Semestr VIII, Kultura Języka Polskiego, CD1 - 2006 KJP-1 INFORMATYKA, KJP-inf

więcej podobnych podstron