TRZODA CHLEWNA
Celem chowu świń jest produkcja zwierząt od których pozyskuje się surowce rzeźne. O wartości zwierzęcia decyduje wartość rzeźna - ilość i jakość mięsa, w mniejszym stopniu - surowca tłuszczowego.
Podstawowe rasy:
polskie:
wbp - wielka biała polska (35%),
pbz - polska biała zwisłoucha (55%),
puławska (5%),
złotnickie (biała, pstra);
światowe:
andrace, wba, duroc, pietrain, hampshire, niemiecka krajowa, duńska krajowa, szwedzka krajowa.
Świnie mięsne - długi tułów (wyjątek rasa pietrain) o niezbyt głębokiej klatce piersiowej, obwód klatki piersiowej jest mniejszy od długości tułowia!
Świnie słoninowo-mięsne - są szersze od mięsnych, krótki tułów i krótkie nogi;
Świnie słoninowe - (w zaniku) silny, ciężki przód, głęboka klatka piersiowa, słaby zad.
Wielka biała polska
35% pogłowia, wba x biała ostroucha, duże, późno dojrzewające, dobre szynki, łopatki, dąży się przez krzyżowanie z Pietrain, Duroc w celu zwiększenia mięsności.
Polska biała zwisłoucha
55% pogłowia, głównie holenderskie x miejscowa świnia długoucha, duże, długie, lekka łopatka, duże szynki, podobna do szwedzkiej krajowej uszlachetnionej.
Puławska
5% pogłowia, berskshire x prymitywna świnia miejscowa, okolice lubelszczyzny, średniej wielkości, szynki szerokie, umaszczenie łaciate (czarno-biało-rude), owłosienie gęste i długie, mniej wymagające, zbyt otłuszczone.
Złotnicka biała
nazwa pochodzi od Stacji Hodowli „Złotniki” AR Poznań, prymitywna, początkowo krzyżowano z landrace szwedzką w celu poprawy mięsności, mniej mięsa od wbp, grubsza słonina, produkcja mięsa ekologicznego (produkt tradycyjny).
Złotnicka pstra
umaszczenie łaciate, gęściejsza szczecina, gruba słonina, mniej potomstwa, krzyżowanie z Pietrain.
Wielka biała angielska
krzyżówka leicaster x świnia chińska x mała biała yorkshire, biała szczecina i skóra, długi grzbiet, prostokątny szeroki tułów, duża masa knury 300-400kg, lochy 250-300kg, szybko rosną 90kg - 6 mies.) czołowe miejsce wśród ras szlachetnych na całym świecie, krzyżowano je z większością ras w Europie i Ameryce.
Duńska krajowa uszlachetniona - (landrace)
wba x miejscowa świnia długoucha, wielkość podobna do wba, biała skóra i szczecina, dobre przyrosty, jest wybitnie mięsna.
Szwedzka krajowa uszlachetniona - (landrace)
wba x miejscowa świnia długoucha x uszlachetniona duńska krajowa, podobna do duńskiej, biała, dobre przyrosty, dobre umięśnienie.
Zwisłoucha niemiecka krajowa - (landrace)
wba x prymitywna miejscowa świnia długoucha, później dolew krwi świni szwedzkiej i holenderskiej, biała, dobrze umięśniona.
Duroc
USA - czerwone świnie gwinejskie x czerwone hiszpańskie x rudawe berkshire; umaszczenie czerwone (rudawe), występują w wielu krajach Europy, najmniejsze zużycie paszy na 1kg przyrostu, lepsza żywotność prosiąt, szybsze tempo wzrostu, dobra smakowitość mięsa.
Pietrain
Belgia - prawdopodobnie mutacja berkshire (ang.) lub francuskiej bayeux z lokalnymi belgijskimi, świnie krótsze, za to bardziej mięsne - szynka, łopatka, schab, nogi krótkie, szarobiałe z czarnymi plamami lub czerwono-burymi, wada - wodniste, mniej wodochłonne od innych ras, duża podatność na stres (PSE, DFD).
Hampshire
USA - umaszczenie czarne z białym pasem za łopatkami, średnie rozmiary ciała, niska płodność loch, krzyżowanie z podobnymi rasami jest zadowalające.
CHARAKTERYSTYKA BIOLOGICZNO - HODOWLANA
Knury:
dojrzałość hodowlana - 140kg,
okres użytkowania - 2 lata
obsada: 1/15 loch (f. hod.), 1/40 loch (f. tow.), 1/500 loch (insem.);
krycie - w kojcu lub na maneżu,
ubój - 1 miesiąc po kastracji;
Lochy:
- okres ciąży - 114 dni,
- dojrzałość hodowlana - 95kg,
- okres użytkowania - 3-4 lata,
- plenność -liczba prosiąt w miocie (10-11);
- płodność liczba prosiąt odchowanych w roku (18),
- mleczność - masa miotu (w kg) w 3 tyg. życia x 4;
- ruja - 6-12 dni po odsadzeniu prosiąt.
Prosięta:
- masa ciała - przy urodzeniu 1,0-1,5kg,
- w wieku 3 tyg. 5kg,
- w wieku 8 tyg. 15-25kg;
- podgrzewane stanowiska do 3 tyg. życia;
dokarmianie od 3 tyg. życia; kastracja knurków do 7 dnia (po 7 dniu
życia ze znieczuleniem);
- odsadzanie w wieku 8 tyg.
(fermy zarodowe),
> 29 dnia (fermy towarowe).
Warchlaki:
- od wieku 4 miesięcy (masa ciała 30-45kg),
- przyrosty - 300-400g dziennie,
chowane w grupie (utrzymywanie w miocie lub
łączenie).
Knurki hodowlane:
- samce nie kastrowane do wieku 8 miesięcy (do 140kg);
- z dodatnim indeksem (indeks - ocena na podstawie użytkowości własnej: standaryzowany na 210 dzień życia lub 110kg masy ciała; cechy brane pod uwagę - przyrosty dzienne, ocena pokroju, średnia grubość słoniny z pomiaru w 4 miejscach),
- w selekcji stosuje się test halotanowy.
Loszki hodowlane:
- samice nieprośne,
- uzyskują licencję w wieku dojrzałości hodowlanej (6-7 mies.),
- minimum 14 sutek (dopuszczalna astmetria 1 pary sutek),
- ocena pokroju - >75 pkt.
Tuczniki:
- wieprzki (kastraty) i loszki w wieku > 4 miesięcy,
chowane w dowolnej liczbie w kojcu (wymiary kojca - decyduje
długość koryta /50cm na szt./)
- maksymalnie tuczone do masy 120kg;
- przyrosty w okresie tuczu 600-1000 g/dzień.
Pokrój świń (wygląd zewnętrzny)
Pokrój - zespół charakterystycznych dla danego gatunku (rasy lub odmiany) cech morfologicznych decydujących o zewnętrznym wyglądzie (in. eksterier) zwierzęcia.
Prowadzenie hodowli świń tylko pod względem produkcyjności (płodność, mleczność, szybkość wzrostu i wykorzystanie paszy) oraz tempa wzrostu i jakości tusz potomstwa mogłoby prowadzić do osłabienia zdrowia i odporności zwierząt, na skutek czego produkcyjność mogłaby się znacznie obniżyć. Dlatego zwierzęta selekcjonuje się na podstawie pokroju.
OCENA POKROJU
Maksymalna 100 punktów:
głowa i szyja - 5, grzbiet: lędźwie i krzyż - 15; łopatka - 5; klatka piersiowa - 10; długość boku - 15; głębokość boku - 5; szynka - 20; nogi i chód - 10; ogólny wygląd - 15;
>80 pkt -b. dobry;
75-80 -dobry;
70-75 - dst;
<70 - nd.
OCENA KNURA NA PODSTAWIE POTOMSTWA
Prowadzona w stacjach kontroli użytkowości rzeźnej (kilka w Polsce):
10 loszek - warchlaków z pięciu kojarzeń,
tuczone od masy ciała 30kg do masy ciała 80kg,
ubój przy masie ciała 80kg,
po uboju oceniana wartość rzeźna: powierzchnia „oka” schabu
(polędwicy); grubość słoniny z 5 pomiarów, ilość mięsa w szynce,
- indeks: brane pod uwagę - przyrost masy ciała i wykorzystanie paszy w okresie tuczu oraz wyniki z oceny wartości rzeźnej, wartości są odnoszone do średniej turnusu; indeks może być dodatni lub ujemny.
Cechy użytkowe trzody chlewnej:
- płodność - ilość potomstwa w 1 miocie (10-11 szt.);
- plenność - ilość potomstwa w roku (18 szt.);
- dojrzałość płciowa - 5-6 miesięcy;
- dojrzałość somatyczna (fizyczna) - 6-7 miesięcy;
- wszystkożerność.
Żywienie trzody chlewnej:
- pasze treściwe i objętościowe;
- pasze pochodzenia roślinnego (zboża, strączkowe, śruty poekstrakcyjne, czyste preparaty (gluten zbożowy, gluten kukurydziany, białka ziemniaka));
- pasze pochodzenia zwierzęcego (mączka z krwi, serwatka, preparaty aminokwasów);
- sposoby podawania paszy (do woli, dozowany);
konsystencja pasz.
Cechy użytkowe wieprzowiny:
- wzajemny stosunek głównych składników: mięsa, tłuszczu, kości;
barwa - gł. mioglobina, preferowana czerwono-różowa, zależy od
sposobu żywienia (brak żelaza w paszy - nie syntezowana mioglobina,
zależy od zmęczenia przed ubojem, zależy od rasy świń;
zapach (smak) - zależy od paszy, różnorodność wpływa korzystnie;
- kruchość - zależy od ilości tk. łącznej (kolagenu), zależy od stanu
fizykochemicznego miozyny;
- soczystość - jest to ilość wody, którą otrzymujemy podczas wyciskania mięsa;
- wodochłonność - jest to zdolność wiązania wody własnej i dodanej do mięsa, ma b. duże znaczenie w przetwórstwie mięsa, zależy od stanu fizykochemicznego białka i pH mięsa, mięso o niskiej wodochłonności nie utrzymuje własnego soku, jest wilgotne na powierzchni, jest mniej smaczne i mało przydatne dla przetwórstwa;
- wartość pH - w 24h po uboju m. normalne, PSE 5,0-5,2, DFD 6,1-6,3.
Czynniki wpływające na jakość tuszy wieprzowej:
- wiek - w czasie wzrostu świń zwiększa się w ich ciele zaw. mięsa, tłuszczu i kości jednakże z różnym nasileniem w różnych okresach życia, najpierw najszybciej rozwija się układ kostny, wzrost mięśni jest jak gdyby opóźniony w stosunku do szkieletu, z kolei najpóźniej rozpoczyna się intensywny przyrost tłuszczu;
- rasa - u świń słoninowych (puławska) już przy ok. 40-50 kg wagi żywej zwierzęcia następuje intensywniejsze odkładanie tłuszczu niż mięsa (wcześnie dojrzewające), z kolei u ras duńskich lub wbp dopiero przy ok. 100 kg masy zwierzęcia szybciej odkłada się tłuszcz niż mięso (późno dojrzewające), przejście z intensywnego przyrostu mięsa w intensywny przyrost tłuszczu jest podstawowym kryterium wczesności dojrzewania świń;
- żywienie - intensywne żywienie - krótki okres tuczu - więcej tłuszczu (mniej mięsa); ekstensywne żywienie - długi okres tuczu - mniej tłuszczu (więcej mięsa) - nieekonomiczne; umiarkowane przez cały okres tuczu - gorsze przyrosty ale proporcjonalnie dużo mięsa;
- płeć i warunki utrzymania - kastrowanie (trzebienie), późniejsze w 3-4 mies. życia powoduje gorsze przyrosty masy ciała, knurki - loszki - wieprzki, u loszek czasem na kilka dni przed rują występuje przekrwienie tk. gruczołowej wymienia (ruja - stadium cyklu płciowego, występujące u samic ssaków, w czasie ruji ma miejsce owulacja, wzmożenie popędu płciowego demonstrowane za pomocą subst. zapachowych, akceptacja samca, w efekcie kopulacja i zapłodnienie, wyst. co kilka - kilkanaście dni lub 2 do 1 raz w roku);
Rozród
Dojrzałość rozpłodowa - loszki 6-7 miesięcy, knurki - 8 miesięcy;
Ruja: cykl co 21 dni, trwa 2-3 dni;
Krycie loch: naturalne - knur, ilość ejakulatu ok. 200-250 ml,
sztuczne - inseminacja;
Ciąża trwa 3 miesiące 3 tygodnie 3dni = 114 dni;
Dobę przed porodem ukazuje się siara;
Poród 2-3 godz., wydalenie łożyska;
Rodzi się 10-12 prosiąt, czasem 16-18 (1,2-1,5kg);
- zagniecenia, choroby;
- po 7-8 dniach masa ciała prosięcia podwaja się;
- temperatura 25-32ºC mierzona na podłodze przy urodzeniu,
powyżej 2 tyg. 18-20°C,
później poniżej 15°C;
- postępowanie po urodzeniu, klatki;
- dokarmianie: mleko lochy wystarczy prosiętom wyłącznie jako pokarm do 3 tyg. życia, później dokarmianie paszami;
- kastrowanie knurków;
- odsadzanie prosiąt.
Pomieszczenia dla trzody:
Knury - osobno, kojce solidne, powinny znajdować się w pobliżu pomieszczeń do krycia loch;
Lochy - w zależności od tego czy są:
- luźne - czekają na następne krycie;
- prośne - osobno - większe klatki;
Loszki - razem po 4 miesiącach;
Knurki - osobno po 4 miesiącach;
Tuczniki razem grupowo;
Warchlaki - 2-4 miesięcy razem.
Klasyfikacja poubojowa wg systemu EUROP
Masę tuszy ciepłej określa się dla sztuk wykrwawionych, wytrzewionych, całych lub podzielonych, bez języka, szczeciny, racic, narządów rodnych, sadła, nerek i przepony.
Masa tusz 60-120 kg.
Klasa S zawiera co najmniej 60% chudego mięsa w tuszy
- Klasa E od 55%, ale mniej niż 60%
- Klasa U od 50%, ale mniej niż 55%,
- Klasa R od 45%, ale mniej niż 50%,
- Klasa O od 40%, ale mniej niż 45% ,
- Klasa P zawiera mniej niż 40 % mięsa.
DRÓB
Podstawowe gatunki ptactwa domowego (drobiu) to: kury, kaczki, gęsi, indyki.
Z wyjątkiem kur, pozostałe gatunki drobiu użytkowane są głównie w kierunku mięsnym.
Typy użytkowe kur: nieśny, mięsny i ogólno-użytkowy.
W 2005r. udział poszczególnych rodzajów mięs drobiowych stanowił: brojlery kurze - 40%, kury - 30%, kaczki - 15%, gęsi - 10%, indyki - 5%.
UŻYTKOWOŚĆ NIEŚNA KUR:
- lekka budowa ciała, przebudowanie tylnej partii tułowia, kształt tuszki trójkątny;
- masa ciała: koguta - 2,0-2,8kg, kury - 1,5-2,0kg;
- dojrzewanie kur wczesne; rozpoczęcie nieśności w wieku 20-22 tygodni; okres użytkowania 1 rok, kury wybrakowane stanowią surowiec utylizacyjny (mączki paszowe);
- nieśność - 250-300 jaj; średnia masa jaja - 57g;
- okres wylęgu zarodków z jaj w inkubatorze (37°C) - 21 dni; koguciki po wylęgu poddawane są ubojowi (mączka mięsno - kostna, pasza dla zwierząt futerkowych);
- rasy: Leghorn, linie syntetyczne z krzyżówek międzyrasowych.
UŻYTKOWOŚĆ MIĘSNA KUR:
- duża masa ciała, szeroka wypukła pierś, silnie obłożenie mostka mięśniami, kształt tuszki prostokątny lub kwadratowy;
- masa ciała: kogut - 4,75kg, kura - 3,8-4,0kg;
- szybki początkowy rozwój kurcząt, w wieku 6 tyg. masa ciała: koguty - 1,9kg, kury - 1,6kg;
- nieśność niewielka: 80-100 jaj, rozpoczęcie nieśności w wieku 24-26 tygodni;
- rasy: Cornish, linie syntetyczne z krzyżówek miedzyrasowych.
RASY OGÓLNOUŻYTKOWE KUR:
- charakteryzuje wysoka nieśność i dobre cechy mięsności;
- użytkowane w kierunku nieśnym 1 rok, nieśność mniejsza niż u ras jednostronnie nieśnych;
- po zaprzestaniu nieśności (przed zmianą opierzenia)dotuczane przez 7-10 dni, dotuczanie ma korzystny wpływ na obłożenie tłuszczem tkanki łącznej podskórnej - skóra staje się jaśniejsza (wybielenie tuszki);
- rasy: Rhode Iland, Sussex, White Rock, New Hampshire
PRODUKCJA BROJLERÓW:
- brojlery: kurki i koguciki typu mięsnego tuczone do masy ciała 1,8-2,3kg;
- ubojową masę ciała uzyskują w wieku 6-8 tygodni;
- pisklęta - koguciki stanowiące materiał do tuczu to hybrydy uzyskiwane z krzyżowania syntetycznych linii i - - - rodzin mięsnych - najczęściej wyprowadzone z ras: Cornish i White Rock;
- najważniejsze cechy: szybkie tempo wzrostu i b. dobre wykorzystanie paszy (2,2-2,5kg paszy/kg przyrostu masy ciała);
- tucz prowadzony jest w pomieszczeniach zamkniętych, przy użyciu kilku mieszanek pełnoporcjowych o różnej wartości odżywczej (prestarter, starter, finisher);
- tuszki przeznaczone są do pieczenia na ruszcie.
WŁAŚCIWOŚCI MIĘSA DROBIOWEGO:
(w porównaniu z innymi rodzajami mięs)
- duża strawność, mniej kolagenu i elastyny;
- większa kruchość, delikatna tekstura;
- wysoka zawartość białka, mała zawartość tłuszczu;
- wyższa zawartość niektórych niezbędnych aminokwasów (arginina, cystyna, tryptofan, tyrozyna);
- tłuszcz drobiowy: zawiera dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych, ma niższą temperaturę topnienia, większą wartość dietetyczną, mniejszą ilość cholesterolu, decyduje o specyficznej smakowitości bulionu.
1