SŁOWNIK POJEC SOCJOLOGICZNYCH

PROJEKT WŁASNY

Aleksandra Rokita Praca socjalna I rok

Kielce 2009

Anomia- termin socjolo­giczny i psychologiczny używany w charakterysty­kach sytuacji, w których: 1) społeczeństwu lub grupie brak jasnych reguł i norm postępowania, istniejące normy są sprzeczne ze sobą lub nie dają się w danych warunkach stosować; 2) jednostki na­ruszają ustalone reguły i odrzucają przyjęte w spo­łeczeństwie normy na skutek swych wybujałych aspiracji i osłabienia więzi grupowych; 3) dzieci kierują się w sądach i postępowaniu nie normami etycznymi i obyczajowymi, lecz subiektywnym po­czuciem przykrości bądź przyjemności; w naukach społecznych termin "anomia" pojawił się po raz pierwszy w teorii t Durkheima, który użył go do opisu współczesnego sobie społeczeństwa przemy­słowego; twierdził on, iż rozkładowi dawnych form solidarności społecznej nie towarzyszy odpowied­nio szybkie kształtowanie się nowych jej form, w następstwie czego wytwarza się próżnia moral­na, a członkowie społeczeństwa są pozbawieni dro­gowskazów i kontroli; w swoim słynnym studium samobójstw wykazywał, że ich przyczyną bywa co­raz częściej stan anomii, w jakim znalazło się społeczeń­stwo, niezdolne dostarczać jednostce oparcia; późniejsi autorzy opisywali anomię raczej jako stan świa­domości jednostek, które uległy wyobcowaniu ze społeczeństwa, choć niekoniecznie znajdowało się ono w stanie moralnego kryzysu; obecnie popular­ne w socjologii rozumienie terminu anomia pochodzi od R.K. Mertona, który w pracy Teoria socjologiczna i struktura społeczna (1968, wyd. pol. 1982) użył go do wyjaśniania zjawiska dewiacji; w jego ujęciu anomia polega na tym, że społecznie uznane cele działania stają się nieosiągalne za pomocą społecznie uzna­nych .środków, co pociąga za sobą poszukiwanie odbiegających od normy sposobów ich osiągania.

Antropologia kulturowa- dyscyplina zaliczana do zespołu nauk społecznych i/lub nauk kulturoznawczych; jest także jedną z podstawo­wych dziedzin nauk antropologicznych (obok an­tropologii fizycznej, etnolingwistyki, etnohistorii i antropologii stosowanej) zajmującą się kulturo­wymi aspektami ludzkiej egzystencji. Antropologia kulturowa bada rzą­dzące kulturą prawa. Jej organizację, funkcjonowa­nie oraz znaczenie jej poszczególnych elementów, a także zajmuje się historyczną zmiennością form i etniczną różnorodnością kultur. Jej celem zasadni­czym jest interpretacja specyfiki konkretnych kultur, zarówno obcych, jak i własnej, oraz konstru­owanie teoretycznych modeli ułatwiających zrozu­mienie przeszłej i współczesnej kulturowej rzeczy­wistości. Antropologia kulturowa, ukształtowana głównie w USA, stała się odpowiednikiem brytyjskiej antropologii spo­łecznej i europejskiej etnologii. Z czasem termin antropologia kulturowa upowszechnił się także poza USA (m.in. w Pol­sce) i oznacza dziś studia nad kulturą (kulturami) prowadzone w miejsce dawnych badań etnogra­ficznych i etnologicznych. Jako nauka empiryczna antropologia kulturowa preferuje metody jakościowe (obserwację i wywiad podczas intensywnych badań tereno­wych) oraz zw. interpretację humanistyczną uwzględniającą w analizie punkt widzenia badane­go podmiotu. Tradycyjnym przedmiotem badań antropologia kulturowa były kultury małych społeczności względnie izolowanych (plemienne i chłopskie). Obecnie jej zainteresowania obejmują także nowe kulturowe zjawiska typowe dla współczesnych społeczeństw industrialnych i postindustrialnych (kultura maso­wa, popularna, subkultury, życie codzienne itp.). Antropologia kulturowa jest silnie powiązana z socjologią, psychologią, historią społeczną, archeologią, religioznawstwem i językoznawstwem; zachowuje jednak własną spe­cyfikę zarówno poprzez stosowane metody i po­dejścia interpretacyjne, jak i dzięki koncentracji na analizie różnorodnych składników kultury (wzorów, struktur, wartości, norm, idei. symboli. zna­czeń, funkcji. instytucji), które bada w ich wzajem­nym sprzężeniu i ścisłym powiązaniu z innymi sferami rzeczywistości (społecznej, politycznej, ekonomicznej, prawnej, religijnej).

Asymilacja- całokształt zmian, którym podlegają jednostki odłączając się od swojej grupy i przystosowując się do życia w innej grupie, różniącej się od niej swą kulturą; w szczególności jest to proces przyswaja­nia sobie przez członków mniejszościowych grup etnicznych lub narodowych kultury dominującej grupy narodowej; a. odbywa się zwykle sponta­nicznie, niekiedy w przyspieszaniu procesów a. są zainteresowane władze państwowe usiłujące z po­budek nacjonalistycznych zniwelować odrębności zamieszkujących w jego granicach mniejszości; przebieg i tempo a. zależą od takich czynników, jak: liczebność grupy mniejszościowej, jej skupienie bądź rozproszenie, skala różnic między kulturami rozpatrywanych grup, położenie ekonomiczne grupy mniejszościowej w stosunku do grupy domi­nującej, rodzaj panującej ideologii itd.: w skali ma­sowej problem a. ma doniosłe znaczenie w pań­stwach o niejednorodnej strukturze etnicznej i państwach przyjmujących licznych emigrantów.

Bezrobocie- sytuacja, w której jednostka nie może sprzedać swojej siły roboczej na rynku pracy, mimo iż chce to zrobić. W praktyce bezrobocie trudno jest rozpoznawać i mierzyć ponieważ na chęć zatrudnienia się wpływa w pewnym stopniu wielkość i rodzaj popytu na umiejętności jednostki. W rezultacie na oficjalne definicje przyjęte przez rządowe agencje zatrudnienia oddziałują teorie polityczne określające przyczyny dla których jednostki nie chcą lub nie mogą znaleźć pracy, a z drugiej strony - przepisy określające, kto może się zarejestrować jaki bezrobotny i pobierać przysługujące z tego tytułu zasiłki. C.W. Mills posłużył się przykładem bezrobocia dla zilustrowania tezy o istnieniu dwóch wymiarów prywatnych problemów jednostek i zagadnienie publicznych, które uważał za główny obszar zainteresowania socjologii. Badania nad bezrobociem stale dowodzą, że bezrobocie w niewielkim stopniu daje się wyjaśnić w kategoriach prywatnego czy indywidualnego problemu, polegającego na niedostatecznej motywacji człowieka czy jego braku zdolności. Jest to raczej problem społeczny. wywołany przez zakłócenia procesów rynkowych. Ekonomiści wyróżniają różne przyczyny bezrobocia, dwie podstawowe to upadek gałęzi przemysłu w wyniku zmian strukturalnych gospodarki w jakimś regionie lub kraju oraz cykliczne zmiany jakim podlega gospodarka.

Bieg życia- określenie oznaczające drogę życiową jednostki, analizowaną w kategoriach następujących po sobie ważnych wydarzeń życiowych, takich jak narodziny, małżeństwo, urodzenie dzieci, rozwód i emerytura. W dużej części współczesnej literatury społecznej i demograficznej termin ten zastąpił pojęcie- cyklu życia, ponieważ ma mniej normatywne implikacje.

Biurokracja- procedury i zadania związane z danym systemem administrowania, np. państwem lub organizacją formalną, oraz ludzie zajmujący się administrowaniem. M. Weber nie był twórcą tego pojęcia; powstało ono we Francji w początkach XIX W. Jest on jednak uważany za socjologa, który wniósł najoryginalniejszy wkład do badania zjawiska b., a przy tym wśród pierwszych badaczy b. był jednym z nielicznych, którzy nie potraktowali tego zjawiska pejoratywnie.

Pojęcie to rozumie się zwykle jako weberowski ->typ idealny, dotyczący racjonalnych i nakierowanych na cel organizacji i formułujący specyficzne wymagania dotyczące zarówno stanowisk, jak i osób je zajmujących. Jest ono jednak czymś więcej. Jego wartość można docenić, traktując b. nie tylko jako wynik szerszego procesu racjonalizacji, lecz również w powiązaniu z pracami Webera na temat demokracji i panowania.

Emancypacja- uwolnienie jednostek i zbiorowości społecznych od zależności , ucisku, przesądów itp. Zdobycie nowej pozycji w strukturze społecznej i nabycie z związku z tym nowego znaczenie w zmieniającym się układzie społecznym ekonomicznym i politycznym , np. emancypacja klas niższych ; równouprawnienie , usamodzielnienie , uniezależnienie .emancypacja kobiet - zrównanie kobiet z mężczyznami w prawach społecznych i politycznych .W starożytnym Rzymie ; uwolnienie syna z pod władzy ojca.

Fideikomis- system dziedziczenia wielkiej własności, polegający na przejściu majątku tytułem spadku na najstarszego syna dziedzica bez prawa sprzedaży, zastawu, itp., mający na celu utrzymanie majątku w całości w rodzinie. W prawie rzymskim zapis testamentowy, stanowiący nieformalną prośbę spadkodawcy do spadkobiercy o wydanie ze spadku jakiejś wartości majątkowej osobie trzeciej.

Panowanie- rządzenie przez stosowanie przymusu lub dzięki niewymuszonemu przyzwoleniu. Jednostki lub grupy mogą sprawować władzę, czyli panować nad innymi albo poprzez nieskrępowane zastosowanie siły, albo dlatego, że ich władza spotyka się z akceptacją tych, którzy są jej przedmiotem. M. Weber wyróżnił trzy podstawowe typy prawomocnego panowania, które dzisiaj prawdopodobnie uznalibyśmy za rodzaje władzy i sklasyfikowali według podstawy ich legitymizacji. Są to panowanie legalne (legitymizacja jest rezultatem ogólnie uzgodnionego zestawu zasad i procedur), tradycjonalne (oparte na ciągłości trwania), oraz charyzmatyczne (legitymizacja opiera się na nadzwyczajnych cechach osobowych przywódcy)

Pragmatyzm społeczny, kierunek ame­rykańskiej socjologii inspirujący się ideami prag­matyzmu filozoficznego; powstał w USA na przeło­mie XIX i XX w.; do jego przedstawicieli zalicza się Ch.H. Cooleya, W. I. Thomasa, a także G.H. Meada, którego myśl stanowi łącznik między pragmatyzmem społecznym a prag­matyzmem filozoficznym. Pragmatyzm społeczny starał się znaleźć roz­wiązanie pośrednie między socjologizmem, traktu­jącym system i instytucje społeczne jako rzeczywi­stość autonomiczną, niezależną od psychiki jednostki, a psychologizmem, upatrującym w zja­wiskach społecznych przejaw niezmiennych i trwa­łych podstaw jednostkowej psychiki. Pragmatyzm społeczny wprowa­dził pojęcie osobowości społecznej; według pragmatyzmu społecznego osobowość społeczna kształtuje się pod wpływem zmieniających się układów społecznych otaczają­cych jednostkę, a jednostka wpływa na kształt spo­łecznego środowiska; każdej zmianie społecznej to­warzyszy zmiana w obrębie psychiki jednostki i każdej zmianie w obrębie psychiki jednostek to­warzyszy zmiana społeczna; kształtowanie się oso­bowości społecznej jest procesem zbiorowym, w którego ramach poszczególne jednostki, świado­mie lub nieświadomie, antycypują postępowanie innych jednostek, co w efekcie sprzyja powstawa­niu w danym okresie zbliżonego typu osobowości społecznej. Pragmatyzm społeczny przyczynił się w dużej mierze do rozwoju psychologii społecznej; kontynuatorem koncepcji i idei pragmatyzmu społecznego stał się następnie interakcjo­nizm symboliczny.

Prognozowanie społeczne- oparte na uzasadnionych naukowo przesłankach formułowa­nie przewidywań przyszłych stanów rzeczy, proce­sów, zdarzeń, podobnie jak futurologia, stanowi jeden z 3 typów zainteresowania przyszło­ścią polegającego na domyślaniu się przyszłości; in­nym podejściem do problemów przyszłości jest konstruowanie ideałów lub kontrideałów przyszło­ści, a jeszcze innym projektowa­nie przyszłości. Prognozowanie społeczne jest z założenia in­terdyscyplinarną działalnością naukową, podczas gdy futurologia niejednokrotnie aspi­rowała do tego, by być samodzielną dyscypliną. Prognozy formułuje się nie tylko w odniesieniu do szeroko pojmowanych zjawisk społecznych, ale również - i to zapewne jeszcze częściej - prognozuje się innego typu zjawiska (bardzo często np. w medycynie, me­teorologii, technice, prognozy dotyczące rozwoju nauki). Prognozy tym różnią się od innych wypo­wiedzi dotyczących przyszłości (wróżb, proroctw, przepowiedni), ponieważ są oparte na jasno sfor­mułowanych przesłankach i wyraźnie jest określony sposób dochodze­nia do prognozy; są z reguły twierdzeniami warun­kowymi, zakładają możliwość podejmo­wania działań zmierzających do sprawdzenia się prognozy lub zapobiegających jej spełnieniu. Prognozy społeczne formułuje się niejednokrotnie w sposób wariantowy. W szczególności wyróżnia się: wariant najbardziej pożądany, czyli wariant "szans", wariant najbardziej prawdopodob­ny; wariant najbardziej niepożądany, czyli wariant "obaw". Zainteresowa­nia oddziaływaniem na przyszłość - rozpoznaniem zagrożeń i szans - są najczęstszym motywem po­dejmowania prac prognostycznych.

Propaganda- celowe oddziaływanie na zbiorowości i jednostki zmierzające do pozyskania zwolenników i sojuszników, wpojenia pożądanych przekonań i wywołania określonych dążeń i zacho­wań. Zwykle celem jest upowszechnienie trwałych postaw; wtedy propaganda jest jednym z kanałów indoktrynacji. Oddziaływania doraźne służące konkretnym celom są zw. agitacją. W kształtowaniu postaw za pośrednictwem prze­kazu informacji są wykorzystywane środki perswa­zji intelektualnej i emocjonalnej, rozmaite metody manipulacji niekiedy propaganda staje się nośnikiem przymusu moralnego, a na­wet przemocy psychicznej i symbolicznej. Propaganda jako wyspecjalizowana forma działalności powstała w XIX w. pod wpływem: ukształtowania demokra­tycznej, parlamentarnej formy rządów, stopniowe­go upowszechniania praw wyborczych, rozwoju mechanizmów walki wyborczej; wzrostu znaczenia opinii publicznej, częściowo niezależnej w korzy­staniu ze źródeł informacji od ośrodka władzy i po­szczególnych sił politycznych; rozwoju masowych ruchów społecznych, związków zawodowych i par­tii politycznych. Bodźcem do rozwoju propagandy stało się doskonalenie technik przekazu informacji i upo­wszechnienie środków masowego przekazu, zwłaszcza po II wojnie światowej. Czynnikiem sty­mulującym stały się cechy sytuacji historycznej. Kształt współczesnej propagandy określają mechanizmy kultury masowej, w tym wzorce i techniki reklamy stosowane do upo­wszechniania idei kulturalnych, religijnych i poli­tycznych. Propaganda zyskała szczególne znaczenie w sferze politycznej; stała się narzędziem walki wyborczej, parlamentar­nej i pozaparlamentarnej. Cele ideologiczne i pragmatyczno-polityczne są osiągane nie tylko przez informację polityczną, ale również na innych płaszczyznach. Propaganda odgrywa decydującą rolę w ruchach społecznych i ustrojach totalitarnych oraz w systemach autory­tarnych. Propaganda totalna zakłada całkowite uzależnienie odbiorcy od nadawcy, zanik samodzielności odbiorcy, zatarcie różnicy między informacją o obiektywnych faktach a narzuconą oceną.

Przemoc symboliczna- jeden z podsta­wowych terminów używanych przez P. Bourdieu w ramach jego koncepcji socjologii kultury; przemoc symboliczna jest określana przez Bourdieu jako proces narzucania znaczeń przez władzę, reprezentującą interesy klas i warstw dominujących, wszystkim pozostałym kla­som społecznym; narzucane znaczenia to przede wszystkim wartości kulturowe cenione przez wyższe warstwy społeczne; można mówić, według Bo­urdieu, o przemocy, gdyż przekazywane treści są ukazywane jako jedyne i nie mające żadnej, o zbli­żonej wartości, alternatywy. Przemoc symboliczna nadaje panującej kulturze i związanemu z nią ładowi społecznemu symboliczną moc prawomocności. Przemoc społeczna nie tylko na­rzuca klasom niższym obcą im kulturę, jednocze­śnie prowadzi do dyskredytacji ich własnego dorob­ku kulturowego; jedną z podstawowych instytucji będących narzędziem przemocy społecznej jest według Bourdieu szkoła i działalność edukacyjno-pedagogiczna; zło­żone związki łączą według niego przemoc społeczną i przemoc fi­zyczną; przemoc społeczna maskuje i ukrywa realne stosunki opar­te na przemocy fizycznej w ramach społeczeństwa, czyni jej działanie niezauważalnym, jednocześnie nadając całemu systemowi walor prawomocności.

Resocjalizacja- ogół zabiegów wychowawczych i terapeutycznych zmierzających do przywrócenia jednostkom niedostosowanym społecznie prawidłowego kontaktu ze społeczeństwem; polega na przyswojeniu jednostce społecznie aprobowanych sposobów realizacji własnych potrzeb, przyjętych w danej społeczności standardów i norm postępowania, ukształtowaniu w niej zdolności do podejmowania i pełnienia właściwych jej ról społecznych; dominujące w resocjalizacji metody kar oraz izolacji są współcześnie zastępowane metodami progresywnymi, związanymi z różnymi formami wsparcia socjopedagogicznego. W Polsce system ten zastosowano już w 1879 w Zakładzie Poprawczym Dla Nieletnich w Studzieńcu; obowiązek udzielania skazanym i ich rodzinom niezbędnej pomocy spoczywa na organach administracji rządowej, samorządu terytorialnego i kuratorach sądowych, istotną pomoc w zakresie resocjalizacji świadczą także organizacje społeczne i Kościoły.

Sekularyzacja- ze­świecczenie, w ogólnym znaczeniu historyczny proces społeczno-kulturowy, w którego wyniku różne dziedziny życia społecznego (polityka, gospo­darka, nauka, kultura, oświata) wyzwalają się spod kontroli organizacji wyznaniowych, stają się nieza­leżne od instytucji religijnych i kościelnych. Sekularyzacja ozna­cza również uwalnianie się jednostek spod wpływu religii i Kościoła. Termin upowszechnił się w zachodnim kręgu kulturowym XIX w. W znaczeniu prawnym sekularyzacja oznacza wyjście spod władzy i zależności kościelnej, prze­jęcie i przekształcenie dóbr kościelnych w państwo­we. W ujęciu teologicznym sekularyzacja to rozwój wiedzy, ra­cjonalnego myślenia, techniki i kultury, zapewnie­nie ludziom wolności wyznania i działania zgodnie z ich przekonaniami religijnymi oraz uwolnienie się Kościoła od powiązań z ideologiami i systemami politycznymi. W naukach społecznych sekularyzacja występuje jako: upadek lub zanik religii, przystosowanie się do świata, desakralizacja świata, odłączenie społeczeństwa od religii, przenikanie treści religijnych do życia świeckiego Według niektórych teo­rii socjologicznych, sekularyzacja dotyczy jedynie zinstytucjo­nalizowanych postaci religii; nie odnosi się do reli­gijnych znaczeń i sensów, tworzących tzw. religię niewidzialną.

Separatyzm- dą­żenie narodu bądź silnie wyodrębnionej społeczno­ści terytorialnej do oddzielenia się od istniejącego państwa i stworzenia własnego państwa lub uzy­skania szerokiej autonomii; separatyzm jako typ idealny jest przeciwieństwem integracji; często jednak w kon­kretnych przypadkach historycznych separatyzm i dążenie do integracji ściśle łączą się ze sobą, np. walka o niepodległość.kolonii angielskich w Ameryce Północ­nej w XVII w. miała zarówno charakter oddziele­nia się od Anglii, jak i integracji, scalenia, kolonii w większą całość. W szczególnym przypadku sekularyzacja jest wstępem do wcielenia wyodrębniającego się tery­torium do innego szerszego organizmu polityczne­go, np. dążenie Irlandii Północnej do oddzielenia się od Wielkiej Brytanii z reguły było łączone z po­stulatem przyłączenia jej do Irlandii; ze względu na ścisłe powiązania z terytorium sekularyzacja przybiera najczę­ściej charakter narodowy lub regionalny, jednak niemal zawsze jest uwikłany w problemy o charak­terze plemiennym, kulturowym, religijnym, świa­topoglądowym. Cele sekularyzacji mogą być różne - od stwo­rzenia nowego suwerennego państwa, poprzez postulaty regionalnej autonomii politycznej do kultywowania lokalnej odmienności kulturowej.

Sieć społeczna- układ powiązanych ze sobą i nawzajem na siebie wpływających interakcji spo­łecznych: obejmuje nie tylko interakcje między jed­nostkami, ale także między różnego typu grupami społecznymi: sieć prosta składa się z elementów te­go samego typu, sieć złożona - z elementów róż­nego rodzaju, np. zarówno jednostek, jak i grup; elementy sieci mogą łączyć różnego typu relacje, np. komunikacja, wymiana; o tożsamości danej sieci społecznej świadczy występowanie danego typu relacji mię­dzy tymi samymi elementami w powtarzalny spo­sób w dłuższym czasie. Choć w przeciwieństwie do np. grupy społecznej trudno mówić o władzy w ra­mach Sieci społecznej, z reguły jednak można wyróżnić pozycje centralne i peryferyjne: pozycje centralne mają więcej powiązań z innymi elementami niż pozycje peryferyjne, co daje im większy wpływ na kształt relacji społecznych. Sieci różnego typu mogą krzy­żować się; elementy pozostające na skrzyżowaniu różnych sieci mają uprzywilejowaną pozycję dzięki lepszemu dostępowi do informacji lub wymienia­nych dóbr: elementy wchodzące w skład Sieci społecznej nie muszą mieć ani świadomości pozostawania w ob­rębie sieci, ani też pełnej wiedzy o strukturze sieci: w obrębie sieci społecznej nie występują tendencje do koordy­nacji działań wszystkich elementów, nawet jeżeli zdają sobie one sprawę z powiązań.

Wspólnota- typ grupy (zbiorowości) społecz­nej o silnej więzi wewnętrznej, której podstawą są nie tyle świadomie wytknięte cele, ile czynniki emocjonalne, mające źródło w tradycji, obyczaju, wartościach, poczuciu obowiązku wobec grupy itp. wspólnota stanowi w polskiej nomenklaturze socjolo­gicznej odpowiednik typu zbiorowości określonej 1887 przez niemieckiego socjologa, F. Tonniesa, mianem Gemeinschaft; Tonnies opisywał ten typ zbiorowości, przeciwstawiając go typowi nazwanemu przez siebie Gesellschajt (zrzeszenie), a oparte­mu na więzi interesu. Więź społeczna charaktery­styczna dla wspólnoty powstaje na podstawie 3 rodzajów osobistych stosunków społecznych: rodzinnych, są­siedztwa oraz przyjaźni wynikającej z podobień­stwa cech sytuacji życiowej; członków wspólnota w przeci­wieństwie do członków zrzeszenia charakteryzuje silniejsze poczucie identyfikacji z grupą, czemu sprzyja zaspokajanie przez nią zróżnicowanych po­trzeb; głównie jednak wspólnota jest ukierunkowana na podtrzymywanie i pogłębianie stosunków między­ludzkich oraz integracji społecznej; władza, organi­zacja społeczna, komunikacja, kontrola społeczna mają we wspólnocie najczęściej charakter nieformalny; wie­le koncepcji socjologicznych określa współczesność jako okres kryzysu więzi wspólnotowych, co ma następstwa w sferze wychowania i współżycia spo­łecznego. W filozofii wspólnotę ujmowano w relacji do państwa, widząc w niej społeczną podstawę jego istnienia, oraz w relacji do człowieka jako bytu re­alizującego się w związkach społecznych. Arystote­les twierdził, że państwo jest wspólnotą wspólnot, takich jak rodzina i gmina, a człowiek ­istotą polityczną.. W filozofii nowożytnej pojawił się problem możli­wości w. w sytuacji wielkich społeczeństw opartych na zdepersonalizowanych związkach. Obrońcy wspólnoty traktowali ją jako zbudowaną na ciągłości histo­rycznej i obyczajowej, kumulującej doświadczenie zbiorowe. Takie ujęcie było polemiczne wobec koncepcji stanu natury, politycznego racjo­nalizmu i' kontraktualizmu, które czyniły z państwa świadomie skonstruowaną strukturę, a - według obrońców wspólnoty - prowadziły do despotyzmu. W ro­mantyzmie wyróżnioną formą wspólnoty historyczno-du­chowej stał się naród. Wspólnoty - jako warunku pełnego istnienia człowieka - bronili też socjaliści i komu­niści polemicznie wobec kapitalistycznego indywi­dualizmu, lecz dążyli do zbudowania nowych wspólnot odrzucając stare jako anachro­niczne.

Ubóstwo- stan braku środków mate­rialnych, niekiedy także kulturowych. Zazwyczaj odróżnia się ubóstwo absolutne i względne. Ubóstwo absolutne oznacza stan, w którym jednostce brakuje środ­ków koniecznych do istnienia. Ubóstwo względne - które jest pojęciem częściej stosowanym, zwłaszcza w badaniach ubóstwo w rozwiniętych społeczeństwach przemysłowych - to brak środków odczuwany przez jednostki i grupy porównujące się z innymi członkami społeczeństwa. Innymi słowy, ubóstwo względ­ne dotyczy względnego standardu życia. Ponieważ ubóstwo względne jest konsekwencją różnic w ilości posiadanych dóbr materialnych, czyli nierówności podziału, miary ubóstwa względnego mogą być nie mniej obiektywne niż miary ubóstwa absolutnego. Ubóstwo względne to nie tylko kwestia subiektywnych odczuć, chociaż uczucia takie mogą mieć duże znaczenie, gdy analizujemy konsekwencje ubóstwa. Kategoria ubóstwa absolutnego ma znaczną wartość w badaniach Trzeciego Świata. Badania międzynarodowe pokazują, że ogólny poziom bóstwa mierzo­nego w ten sposób jest tam bardzo wysoki; sugeru­je się nawet, że prawie połowa obywateli krajów o niskim dochodzie żyje w absolutnym ubóstwie. Bardzo wysoki poziom ubóstwa jest tam faktem, nawet jeżeli trudno określić dokładne miary ubóstwa w tych społe­czeństwach, w których dochody są tylko przybliżo­nym wskaźnikiem dostępu do środków przetrwa­nia.

BIBLIOGRAFIA:

1). Socjologia. Przewodnik encyklopedyczny, PWN, Warszawa 2008,

2). Słownik socjologiczny, K. Olechnicki, P. Załęcki, Toruń 1997,

3). Słownik socjologii i nauk społecznych, pod red. G. Marshalla, Warszawa 2005,

4). Słownik pojęć socjologicznych, M. Pacholski, A. Słabeń, Kraków 2001,

5). Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 2002.

1

---