Zjawisko reminisencji: polega na tym że materiał zostaje odtworzony dokładniej po pewnym czasie niż przy pierwszej jej reprodukcji, co wydaje się paradoksalne, gdyż oczekiwalibyśmy, że w miarę upływu czasu od percepcji materiał będzie ulegał coraz większemu zapominaniu. W 85 % występuje u dzieci w wieku przedszkolny, w 60% u dzieci w klasach I-IV i w 50% uczniów klas V-VII. Młodsze dzieci spostrzegają materiał bardziej bezpośrednio i w sposób bardziej emocjonalny niż dzieci starsze i dorośli, dlatego bardziej sensowna jest dla nich reprodukcja odroczona, natomiast pierwsze odtworzenie bywa fragmentaryczne i subiektywne, pozbawione logicznej ciągłości. Można też powiedzieć, że w toku zachowywania materiału w pamięci następuje jego porządkowanie i przekształcaniem myślowe. Materiał układa się jakby w całość. Słabsze wyniki pierwotnej reprodukcji można wytłumaczyć znużeniem umysłu lub napięciem emocjonalny. Z chwilą gdy człowiek wyzwoli się od napięć przypomina sobie więcej niż w chwili przeciążenia. Rozwój fleksyjny: 1. formy przypadkowe rzeczownika pojawiają się w wieku od 1;6 do 2;3 w następującej kolejności: dopełniacz, celownik, miejscownik i narzędnik przy czym dziecko opuszcza często przyimek w wyrażeniu przyimkowym. 2. Dzieci uczą się najpierw odmieniać rzeczownik, to znaczy używać form przypadków zależnych, a dopiero później opanowują deklinację przymiotników i zaimków. Przyswajają wcześniej formy liczby pojedynczej niż mnogiej wszystkich odmiennych części mowy. W zakresie odmiany czasowników (koniugacji) dziecko rozróżnia najpierw czasy: teraźniejszy i przeszły, następnie stronę czynną i zwrotną. Do pewnego wieku dziecko myli osoby pierwszą i drugą oraz używa osoby trzeciej w funkcji osoby pierwszej. Miesza też odmianę liczy pojedynczej i mnogiej czasownika. Na przełomie 2 i 3 roku życia dokonuje się zróżnicowanie tych form. 3. W trzecim roku życia pojawia się tryb przypuszczający, czas przyszły prosty i złożony, imiesłowy i formy nieosobowe. W tym samym okresie rozwija się kategoria rodzaju, która początkowo sprawia dziecku wiele trudności: miesza ono rodzaj żeński i męski zwłaszcza przy odmianie czasowników. Neologizmy dziecięce- przejaw praktycznej znajomości budowy słowotwórczej i wyrazów przez dzieci w wieku przedszkolnym. Są to nowe słowa, które dziecko tworzy analogicznie do znanych już wyrazów wówczas gdy nie znajduje w swym zasobie słownikowym gotowej nazwy określającej dany przedmiot, zjawisko lub czynność.
Osobowość wg Freuda- człowiek jako istota organiczna stanowi dynamiczny system energetyczny, który w wyniku ciągłych oddziaływań świata zewnętrznego znajduje się w stanie chwiejnej równowagi. Źródłem aktywności ludzkiej są wrodzone popędy. Mają one charakter seksualny „libido”. Libido nie jest równoznaczne z popędem seksualnym ale czymś do niego zbliżonym. Energia libidinarna, dążność do zaspokojenia jakieś najpierwotniejszej rozkoszy dynamizuje zachowanie człowieka. Freud wyróżnił trzy struktury osobowości: Id- nieświadome i dziedziczne popędy, składają się na strukturę Id czyli Ono rządzi się zasadą przyjemności. Pobudzone popędy domagają się natychmiastowego zaspokojenia. Człowiek więc jest przez całe życie niewolnikiem popędów, one nie tylko dynamizują ale niekiedy determinują zachowanie człowieka. EGO- w miar dorastania człowiek rozwija się, rozwój ten stanowi strukturę „Ego-Ja” (jaźm). Jest to część osobowości która jest odpowiedzialna za kierowanie zachowaniem w sposób społecznie zaakceptowany. Po osiągnięciu dojrzałości „Ego” panuje nad Id, ale dochodzi między nimi do konfliktów. Ego samo nie ma działania dynamizującego zachowanie, jego rola sprowadza się do czuwania nad realistycznym i racjonalnym sposobem zachowania. Superego- (sumienie)- to tzw struktura nadbudowana, powstaje na bazie doświadczeń z dzieciństwa, głównie nakazów i zakazów rodziców. Pełni funkcje sumienia. Kontroluje czy działanie jednostki jest zgodne czy też nie z ideałem Ja i z normami zachowania przyjętymi w społeczeństwie. Fazy rozwojowe: analna, oralna, falliczna, latencji i genitalna. Oralna- pierwszy rok- źródło przyjemności-przyjemność osiągana za pośrednictwem wargi i ust; ssanie, jedzenie, ssanie kciuka. Później gdy wyrosną zęby, przyjemność wynikająca z gryzienia. Znaczenie dla rozwoju osobowości: podwaliny zależności od innych. „Inkorporacja oralna”, czynnik odgrywający rolę w identyfikacji, zdobywaniu wiedzy, majątku, nabywaniu przekonań. Agresywność oralna”, podstawa sarkazmu, zamiłowania do dyskusji i sportów. Analna: drugi rok- przyjemność osiągana poprzez zatrzymywanie i wydalanie odchodów; także poprzez regulację mięśniową procesów wydalania. Znaczenie dla roz osobo- „retencyjny charakter analny' uparty, skąpy, komplusywny. „Ekspulsywny charakter analny” okrutny, destruktywny, niesforny. Falliczna, edypowa- od 3 do 5 roku życia - przyjemność czerpana z podrażnienia organów płciowych oraz związanych z tym fantazji. Kompleks Edypa: u chłopca seksualne zainteresowanie matką, u dziewczynki ojcem. Znacz dla roz osbow- gdy kompleks Edypa jest rozwiązany występuje identyfikacja z rodzicami. Rozwija się superego (sumienie). Wiele ważnych konsekwencji, wynikających z przyjęcia roli właściwych dla płci i wieku. Latencji- od 6 roku do pokwitania- przy czasowym wyparciu zainteresowań seksualnych, przyjemność czerpania ze świata zewnętrznego; ciekawość, wiedza itp., jako zastępcze gratyfikacje. Zna dla roz osob- okres ten jest bardzo ważny dla społecznego rozwoju dziecka, dla zdobywania wiedzy i umiejętności potrzebnych, by poradzić sobie w codziennym życiu. Genitalna - okres dorastania do pełnoletności - przyjemność czerpania z dojrzałych stosunków seksualnych z partnerem płci przeciwnej. Zna dla roz osobowości- miłość do siebie samego (narcyzm) okresu przedgenitalnego przekształca się w miłość do innych, przy czym pojawiają się altruistyczne motywy. Wyzwolenie z zależności od rodziców.
Horney doświadczenia społeczne wyznaczają trzy różne sposoby stosunku jednostki do otoczenia. Są to dążenie do ludzi, od ludzi, przeciw ludziom. Każdy człowiek pragnie zdobyć miłość i władze, nie zawsze jednak udaje mu się zrealizować te pragnienia. Gdy nie zostają one zaspokojone, następuje utrata poczucia bezpieczeństwa, rodzi się neurotyczny lęk i poczucie zagrożenia. Fromm- sądzi że atmosfera życia rodzinnego sprzyja rozwojowi określonych zachowań i nawyków. Dziecko asymiluje doświadczenia społeczne z którymi się styka. Podlega ono procesowi socjalizacji. Człowiek uczy się porozumiewać z innymi, działać w grupie, wyodrębniać siebie z otoczenia. H.S.Sullivan- teoria stosunków interpersonalnych. Jednostka jest wytworem wzajemnych oddziaływań między nią a otoczeniem. Każdy człowiek pragnie zrealizować dwa cele: osiągnięcie przyjemności i zapewnienie bezpieczeństwa. Większość trudności odczuwanych przez jednostkę łączy się z przeszkodami, które uniemożliwiają jej uzyskanie aprobaty i sympatii otoczenia, warunkujących poczucie bezpieczeństwa. Teoria cech funkcjonalnie autonomicznych: G.W. Allporta: dyspozycje indywidualne są tym co charakteryzuje jednostkę. Wyróżnił trzy rodzaje wrodzonych dyspozycji: instynkty, związane z genami tendencje konstytucjonalne oraz utajone zdolności. Dyspozycje indywidualne są cechami charakteryzującymi zachowanie się człowieka. Cecha dyspozycja indywidualna, to zdaniem Allporta zgeneralizowany i zogniskowany neuropsychiczny system, charakterystyczny dla jednostki, odnoszący się do wielu bodźców równoważnych funkcjonalnie i kierujący spójnymi i formami adaptacyjnego i ekspresyjnego zachowania. Osobowość - to konfiguracja cech różna dla każdego człowieka. W okresie dojrzałości w zależności od stopnia zrealizowania dyspozycji, jednostkę można określić za pomocą najbardziej charakterystycznych dla niej cech nazywanych cechami dominującymi również można wyróżnić cechy powierzchniowe (dostrzegalne formy zachowania) oraz źródłowe (leżące w głębszych warstwach motywacji). O zachowaniu człowieka mówią motywy: kształtowane świadomie. Człowiek dorosły jest motywowany do działania przez swe plany, cele, zainteresowania.
S.L. Rubinsztejna - osobowość jest strukturą składającą się z cech psychicznych. Cechy te nie są czymś pierwotnym. Kształtują się i rozwijają w procesie działania człowieka. Osobowość kształci się i przejawia w działaniu: podstawowe dla osobowości są cechy: kierunkowe, zdolnościowe, temperamentalno-charakterologiczne. Do cech kierunkowych można zaliczyć czynności, postawy, potrzeby i zainteresowania. W drugim zespole znajdują się wszelkiego rodzaju zdolności, w trzecim temperament i charakter. Cechy psychiczne człowieka kształtują się w ciągu całego życia. Ich rozwój zależy od wrodzonych zadatków anatomiczno-fizjologicznych, przede wszystkim od układu nerwowego. Aby poznać osobowość człowieka, należy odpowiedzieć na pytania: czego chce, co potrafi, co jest dla niego ważne. Zadając te pytania mamy na myśli skłonności i postawy, zdolności oraz przejawy charakteru. Te trzy strony życia psychicznego tworzą nierozerwalną całość i decydują o indywidualności człowieka. Teorie konstytucjonalne: E. Kretschmera: na podstawie pomiarów poszczególnych części ciała wyodrębnił kilka typów konstytucjonalnych. Typ leptosomiczny- to człowiek smukły i szczupły, słabo umięśniony o wysokiej klatce piersiowej. Leptosomicy - cechują się temperamentem schizoidalnym, są to ludzie nietowarzyscy, spokojni, małomówni, pełni rezerwy. Typ atletyczny: mocna budowa, szerokie barki, wydatne mięśnie. Rozwój tkanki tłuszczowej jest umiarkowany. Atleci cechują się temperamentem wiskoznym (iksotymicznym), są mało ruchliwi, ociężali, często niezdolni do zmiany zachowania lub sposobu myślenia. Typ pykniczny- osiąga właściwe mu kształty dopiero w średnim wieku. Charakteryzuje go skłonność do gromadzenia tkanki tłuszczowej, krępa budowa, szeroka twarz, beczkowata klatka piersiowa. Pyknici cechują się temperamentem cyklotymicznym, są to jednostki żywe, pełne humoru i porywcze, ale także ciche, spokojne i smutne. Typ dysplastyczny- charakteryzuje się przerostem albo też niedorozwojem pewnych części ciała. W.H Scheldon: uważa on że ludzi można podzielić na odrębne typy fizyczne, można również wyodrębnić u człowieka przewagę jednego z trzech składników, stanowiących o budowie ciała. Embrion składa się z trzech listków zarodkowych, z każdego z nich rozwinięte są inne części organizmu: ektoderma: skóra i układ nerwowy, mezodermy: kości i mięśnie, z endodermy narządy wewnętrzne. Scheldon na tej podstawie wyróżnił 3 typy - somatotypy. Typ ektomorficzny: związany ze szczupłością i delikatnością całego organizmu oraz wrażliwością układu nerwowego. Cerebrotnicy - są wrażliwi i skłonni do zmartwień, boją się ludzi i odczuwają potrzebę samotności. Typ mezomorficzny- z przewagą układu kostnego i mięśniowego. Mezomorficy są energiczni, lubią sport, są bezpośredni w kontaktach z innymi ludźmi. Typ endomorficzny - z przewagą narządów trawienia i narządów wewnętrznych. wicerotonicy cechują się dążeniem do przyjemności cielesnych i towarzystwa oraz smakoszostwem.
Teoria behawiorystyczne- uczenia się. J.B. Watson-“ każdy człowiek czyli każda zdrowa jednostka jest po przejściu na świat zupełnie jednakowa”. Doświadczenie jakie po urodzeniu zdobywa stanowi to co jednego czyni drwalem i woziwodą, innego dyplomatą albo złodziejem. Od urodzenia człowiek zdobywa doświadczenie, uczy się wielu reakcji. Utrwala zachowania nagradzane, eliminuje te, które są źródłem kar. Stopniowo powstaje system nawyków. Osobowość to właśnie złożony system nawyków. Aby poznać osobowość człowieka zdaniem Watsona należy bardzo długo obserwować go w różnorodnych sytuacjach. Poznawcze koncepcje osobowości: G.A. Kelly'ego: zachowanie człowieka sterowane jest przez konstrukty osobiste czyli specyficzny sposób ujęcia i rozumienia rzeczywistości. Konstrukty tworzą się odnośnie do osób, zdarzeń, sytuacji. Cechą jest dwubiegunowość która polega na tym, że gromadzona wiedza o typie jakiegoś zachowania ukazuje nam dwie strony, czyli 2 przeciwne bieguny: przyjazny-wrogi. Dzięki konstruktom osobistym jednostka ma poczucie tożsamości i potrafi przewidywać zdarzenia. Jeśli przewidywania są zgodne z rzeczywistością, system konstruktów pozostaje w stanie równowagi. Jeśli jednak przewidywania nie są potwierdzone przez rzeczywistość jednostka albo modyfikuje system konstruktów albo zmusza swym działaniem do podporządkowania się rzeczywistości - jej przewidywaniom. Każda istota ma właściwą tylko jej zdolność do modyfikowania skonstruowanej w umyśle koncepcji rzeczywistości. Nie znaczy to, aby człowiek w sposób zupełnie dowolny interpretował świat. Nadmierną dowolność ograniczają ramy konstruktu poznawczego. Jednocześnie prawda istnieje jedynie w umyśle człowieka i istnieje tylko dla niego. Stanowi to o niepowtarzalności organizacji osobowości każdego człowieka. Konstrukty osobiste umożliwiają jednostce kształtowanie przyszłości. Zrozumieć i przewidzieć zachowanie człowieka można jedynie wtedy, gdy zna się jego koncepcję przyszłości. Teoria ról: T.M. Newcomba: elementami osobowości staja się role, które sobie człowiek przyswoił. Rolą nazywamy zespół norm związanych z zachowaniem się jakiegoś człowieka w określonym miejscu i sytuacji. Wyróżnia dwa rodzaje ról: specyficzne- związane z biologicznym zróżnicowaniem i przydziałem zadań w społeczeństwie, oraz role wspólne- charakterystyczne dla wszystkich członków danego społeczeństwa. W zależności od cech biologicznych, wieku i miejsca zajmowanego w społeczeństwie człowiek wybiera albo pełni narzucone mu role. Ucząc się zasad pełnienia ról, uzewnętrznia je i tym samym poznaje siebie i świat. W myśl tej koncepcji osobowość jednostki ukształtowana jest w zależności od kultury (środowiska) w jakiej żyje. Doświadczenia z dzieciństwa wpływają na sposób przejmowania ról i internalizowania ich. Społeczeństwo może narzucić jednostce rolę. Nie może jednak narzucić jej stosunku do roli.
Relacyjna teoria osobowości J.Nuttina - relacja Ja - Świat: oznacza że struktura osobowości tworzy się na podstawie relacji jednostki z otaczającym ją światem. Osobowość konstruuje się w ramach rzeczywistych i wzajemnych oddziaływań ze światem. Osobowość to jakby system stosunków zachodzących między człowiekiem a światłem i zależy od jej wrażliwości, możliwości zrozumienia i odczuwania go. Inny jest świat człowieka niedosłyszącego, lękającego się, a inny zaś tego który rośnie w atmosferze miłości i bezpieczeństwa. Świat przedmiotowy- jest wspólny lub podobny dla ludzi żyjących w jednym środowisku albo reprezentujących jedna kulturę. Powstaje ona na podstawie relacji ze światem fizycznym, który jest jednakowy dla wszystkich jej członków. Świat osobisty- ma podłoże bardziej psychologiczne, dzięki czemu jednostka tworzy własny świat osobisty. „ stanowi ono wnętrze osobowości”, „zbiór przedmiotów zainteresowań, poglądów, uczuć i zamierzeń”, jest to jednocześnie „całe bogactwo osobiste, jakie jedna osoba może przekazać drugiej. Rola świadomości- relacja Ja -Świat tworzona jest przez świadomość, która pozwala zrozumieć, badać i przekształcać relacje ze światem. Pozwala na ciągłość doświadczeń, gromadzenia nowych doświadczeń i nowej treści poznawczej. Świadomość umożliwia zdobycie samowiedzy, a jednostka tworzy różne warstwy osobowości. Osobowość jest siłą strukturalizującą świat i w nim znajduje konieczne tworzywo - psychikę, która aktywnie poszukuje przedmiotu i cierpi z powodu jej braku. Rodzaje osobowości- intymna- wewnętrzny zbiór sądów o sobie, - publiczna- wytwarza się w procesie uspołecznienia przez odgrywanie ról społecznych. A.N Leontiewa- osobowość jest zarówno warunkiem działalności, jak też jej produktem. W działalności dokonuje się przekształcenie przedmiotu w jego subiektywną postać- w obraz, a jednocześnie następuje przejście działalności w jej obiektywne rezultaty- wytwory. Podstawą cech działalności jest jej przedmiotowość. Sam przedmiot działalności jest zarazem jej motywem. Istnieją dwa rodzaje motywów: sensotwórcze, dzięki którym działalność nabiera podmiotowego sensu oraz motywy-bodźce, które pełnią funkcje czynników pobudzających i nadających działalności zabarwienie emocjonalne. Leontiew wyróżnia 3 czynniki wpływające na zróżnicowanie indywidualne osobowości: 1) bogactwo stosunków człowieka ze światem, 2) stopień zhierarchizowania działalności ich motywów, 3) ogólny typ budowy osobowości. Struktura osobowości stanowi względnie trwała konfigurację podstawowych wewnętrznie zhierarchizowanych kierunków motywacyjnych. Wiedz o sobie zaczyna gromadzić się już we wczesnym dzieciństwie, zaś w miarę dorastania jednostka zaczyna uświadamiać sobie siebie jako osobowość. Samoświadomość jest rezultatem ukształtowania się człowieka jako osobowości, polega na uświadomieniu sobie własnego miejsca w systemie stosunków społecznych.
Teorie osobowości w psychologii polskiej. Stanisław Gerstmann- układ cybernetyczny- przyjmuje możliwość wyzyskania doświadczeń cybernetyki do kształtowania modelu osobowości. Człowiek jest układem informacyjnym (to znaczy odbiera bodźce ze świata zewnętrznego, niosące mu informacje o środowisku), a także układem informującym (wysyła i przekazuje informacje innym układom). Ta druga cecha - możność sterowania innymi układami przez wysyłanie informacji- stanowi o samodzielności organizmu ludzkiego. Świadomość jest odzwierciedleniem rzeczywistości i kształtuje się na trzech poziomach: 1. Świadomość percepcyjna. Jest to obraz świata powstały na podstawie syntezy danych zmysłowych. W czystej postaci występuje jedynie u małych dzieci. 2. Świadomość abstrakcyjna- czyli odzwierciedlenie rzeczywistości za pośrednictwem mowy. 3. Najważniejszy poziom świadomości to samoświadomość-możliwość zdawania sobie sprawy z własnych procesów psychicznych. Głównym składnikiem struktury osobowości są postawy - są one sterującymi podstrukturami osobowości mającymi znaczny wpływ na charakter i przebieg postępowania człowieka. Na postawę pełną składają się trzy układy elementarne: 1) układ funkcji poznawczych, umożliwiających orientacje w sytuacji i będący na ogół motywtorem działania. 2) układ funkcji emocjonalnych, dzięki któremu sytuacja nabiera znaczenia emocjonalnie dodatniego lub negatywnego (dynamizuje zachowanie). 3) układ wykonawczy, który stanowią narządy wykonawcze, podlegające kierownictwu ośrodkowego układu nerwowego (realizuje zamierzenia człowieka). Wszystkie te trzy układy są ze sobą sprzężone i oddziaływają na siebie wzajemnie. W dalszych pracach Gerstmann przekształcił swa teorie, podkreślając ścisły związek osobowości z aktywnością człowieka. Wszelkie elementy osobowości mają swe źródła w środowisku. Aktywność i jej formy działanie, działalność i zachowanie są inicjowane, wyznaczane i kierowane przez podmiotowe postawy, wyznaczniki oraz „dyspozytory” osobowości ściśle ze sobą współpracujące. Podstawami osobowości są różnorodne doświadczenia człowieka. Podsumowując głównym przedmiotem psychologii jest osobowość czyli ukierunkowana aktywność psychiczna. Jest istotnym czynnikiem wpływającym na bieg życia ludzkiego.
Andrzej Lewicki - zachowanie człowieka ukierunkowane jest przez procesy motywacyjne i umysłowe - regulują stosunek między jednostką, a środowiskiem. Procesy motywacyjne to dążenia i emocje, procesy umysłowe to orientacja w otoczeniu, planowanie i samoorientacja. Osobowość jest trwałą organizacją procesów kierujących zachowaniem się człowieka. Nagromadzone doświadczenie składa się na program, według którego jednostka przetwarza informacje i regulje swoje stosunki ze światem. Cechy organizmu i doświadczenia wpływają na stabilizację i indywidualizację procesów kierujących zachowaniem, doprowadzają do zorganizowania tych procesów w stały schemat czyli osobowość - to organizacja procesów kierujących zachowaniem (motywacyjnych i umysłowych), doświadczenie natomiast przyczynia się do stabilizacji tej organizacji. Wiesław Łukaszewski- osobowość jest organizacją informacji, powstałą w wyniku uczenia się. Można wyodrębnić 4 główne rodzaje informacji, których wzajemne relacje współtworzą osobowość: opisujące relacje podmiot-otoczenie, - dotyczące własnej osoby, - opisujące otoczenie, - opisujące własne czynności podmiotu. Najważniejszą kategorią informacji jest kategoria opisująca relacje między podmiotem, a otoczeniem. Szczególnie duże znaczenie przypisuje relacjom interpersonalnym tzn. stosunkom międzyludzkim. Psychiczna reprezentacja własnej osoby powstaje w wyniku spostrzegania siebie - w relacji do kogoś lub czegoś. Możemy wtedy dokonywać porównania i oceny siebie w stosunku do innych ludzi oraz uzyskujemy informacje od innych ludzi. W efekcie zdobywamy informacje o sobie co pozwala nam na samoocenę. Centralnym systemem orientacyjnym i regulującym jest samoświadomość rozumiana jako system procesów orientacyjno-motywujących. Na samoświadomość składają się dwa rodzaje informacji: oznajmiające i sterujące, które zapewniają świadomą regulacje aktywności. Poza zasięgiem samoświadomości pozostają standardy percepcyjne i motoryczne- są one autonomicznymi regulatorami aktywności. Reasumując osobowośc powstaje n podstawie organizacji informacji. Najniższym jej piętrem są 4 systemy wiedzy, dzięki którym konstruuje się wiedza o sobie, otaczającym świecie i relacjach między organizmem a światem. Wyższym piętrem jest samoświadomość.
Teoria osobowości Kazimierza Obuchowiskiego: uważa że osobowość można określić jako zbiór właściwości psychofizycznych wyznaczających postępowanie człowieka. Kształtują się one na podłożu biologicznym, lecz pod wpływem doświadczenia (które związane są z antycypacją przyszłych zdarzeń, z oczekiwaniem jednostki i jej działaniem) podlegają procesom integracyjnym i dezintegracyjnym. Mechanizmy osobowości pełnią funkcje hetero statyczne. Oznacza to, że człowiek nie kieruje wyłącznie zasadą homeostazy, ale tworząc wizje przyszłości szuka nowych i coraz lepszych rozwiązań. Rozwój osobowości polega zatem na ustawicznym doskonaleniu się, przy czym człowiek musi być świadomym, do czego się doskonali. Każda normalna jednostka posiada takie możliwości. Teoria Włodzimierza Szewczuka- osobowość jest społecznie ukształtowanym sposobem świadomego istnienia jednostki, na które składają się oparte na poznaniu rzeczywistości cele, działalność realizacyjna, ustosunkowania do innych ludzi i mechanizmy samoregulujące, zabarwione w swej dynamice tempera mentalnymi właściwościami organizmu. Osobowość powstaje jako rezultat rozwoju indywidualnego. Od początku życia jednostki, w wyniku aktywności tworzą się coraz bardziej złożone systemy odbiorczo-wykonawcze- kształtują się na płaszczyźnie świadomości. Struktura osobowości zawiera następujące składniki: 1. Pogląd na świat 2. Plan życiowy. 3. Zamiłowania. 4. Działalność. 5. Zdolność. 6. Charakter. 7. Samowiedza. 8. Samokrytyka. 9. sumienie. Tym co decyduje o istocie osobowości człowieka są zdaniem Szewczuka realizowane przez niego główne cele życiowe. Człowiek działajac i realizując swoje cele, odnosi się w jakiś sposób do otoczenia. Aspekt ustosunkowania osobowości ludzkiej to charakter. Człowiek jako istota działająca świadomie zdobywa w toku życia różne sposoby kontroli własnego działania. Są to mechanizmy samokontroli w ich skład wchodzą samowiedza, samokrytyka, sumienie. Temperament jest cechą biologiczna, wyznaczającą tempo i siłę przebiegu działania. Nadaje on zabarwienie wszystkim przejawom życia psychicznego. Jest czynnikiem biologicznym, podlegającym wpływom środowiskowym, dynamizującym osobowość. Nie jest jednak składnikiem osobowości. Reasumując teoria Szewczuka jest teorią świadomościową. Osobowość jest jakby hierarchicznie ustrukturowana.
Teoria Janusza Reykowskiego- osobowość jest organizacją nadrzędnych schematów dynamicznych. Posiadają one wymiar neurofizjologiczny (czasowo przestrzenny0 i psychologiczny (funkcjonalny); cechują się trwałością, ogólnością i zdolnością do integrowania schematów o niższym poziomie ogólności. Schematy te to nastawienie- wyróżniamy dwa rodzaje: 1. Schematy poznawcze czyli organizacje odpowiedzialne za integracje napływających informacji. Człowiek uczy się rozumieć związki czasowe i przyczynowo-skutkowe między zdarzeniami i informacjami. 2. Schematy czynnościowe, warunkując jedność i jednolitość postępowania i działania. Osobowość jest najwyższą instancją czynności regulujących. Stanowi skomplikowany i ulęgający zmianom w toku życia jednostki układ fizjologiczno-psychologiczny, który rozwija się w toku różnorodnych oddziaływań środowiska na organizm i organizmu na środowisko. W rezultacie utworzenia się osobowości człowiek osiąga zdolność: - integracji napływających informacji w rakach jednolitej mapy świata i obraz własnej osoby. - integracji różnych kierunków działań w nurt zasadniczych tendencji kierunkowych w formie podstawowych potrzeb i zadań ruchowych. - integracji różnych technik i sposobów zachowania wobec przedmiotów, osób i sytuacji w ramach systemu stałych i ogólnych postaw. Reykowski zwraca uwagę także na samodzielna aktywność osobowości. To, czym człowiek jest tylko w pewnym stopniu odtwarza i naśladuje schematy narzucone przez otoczenie społeczne. W osobowości następują przeobrażenia, które przerabiają i przekształcają to co zostało w nią wbudowane w coś zupełnie innego. Człowiek nie jest suma wpływów którym podlegał.