Bohater romantyczny
Romantycy wypracowali oryginalną filozofię człowieka. Zwrócili uwagę na jego psychikę, emocje i przeżycia duchowe. Literatura wyraziła tę nową wizję człowieka w kreacji bohatera romantycznego.
Przypomnij poznanych bohaterów dzieł romantycznych.
Dokonaj ich charakterystyki.
Porównaj ich osobowości.
Przyglądając się bohaterom różnych utworów, można wskazać wiele cech, które ich łączą. W ten sposób da się stworzyć model bohatera romantycznego. Pamiętajmy jednak, że model ten nigdy nie występuje w czystej postaci: twórczość romantyczna z zasady nie podlegała schematom.
Bohater romantyczny:
jest człowiekiem wybitnym, nieprzeciętnym, niekiedy nawet geniuszem
Romantyków fascynowała wielkość człowieka, kultem otaczali ludzki geniusz. Uważali,
że to wybitnym jednostkom świat zawdzięcza swój rozwój. Bohaterowie romantyczni są ludźmi nieprzeciętnymi, przerastającymi społeczność, z której się wywodzą i w której żyją.
bywa poetą
Geniusz romantyczny wcielał się w wielkich wodzów (tak postrzegano Napoleona), myślicieli (dla wielu był nim Hegel), proroków (dla polskich romantyków geniuszem był Towiański), artystów (na przykład Chopin), nade wszystko jednak - poetów.
jest wrażliwy
Geniusz poetycki przejawiał się w szczególnej wrażliwości na ludzkie cierpienia, na dobro
i zło, na piękno.
ma skomplikowaną osobowość
Romantycy szczególną uwagę poświęcali osobowościom skomplikowanym, niejednoznacznym. Interesowała ich psychologia ludzi ciężko doświadczonych, mających problemy z własną tożsamością, ludzi, którzy sami siebie nie do końca mogą zrozumieć. Dwoistość ludzkiej psychiki znalazła szczególny wyraz w twórczości Mickiewicza, gdzie spotykamy trzech bohaterów radykalnie zmieniających swoją osobowość, czego wyrazem staje się również zmiana imienia, a w przypadku dwóch z nich i kostiumu (Alf-Walter - Konrad Wallenrod, Gustaw - Konrad, Jacek Soplica - ksiądz Robak).
bywa niezrównoważony psychicznie
Z geniuszem i skomplikowaniem osobowości łączy się blisko niezrównoważenie psychiczne. Dla romantyków nie mędrzec był autorytetem, lecz wariat (z łac. varius - odmienny, pstry, różny), który - paradoksalnie - wie i widzi więcej. Wariat to ktoś odmienny od ludzi „normalnych”, a romantycy cenili odmienność. W ten sposób chorobę psychiczną traktowali jako stan wyróżnienia. Czy na odwrót: geniusz, poezję, wyjątkowość postrzegali jako chorobę. Dodajmy, że choroba romantyczna często miewa ambiwalentny (dwojaki, z łac. amb(i)— obu, valens — wart) charakter: z jednej strony to dar bez mała boski (łączy się z proroczym natchnieniem), z drugiej strony to diabelskie opętanie.
jest tajemniczy
Człowiek wyjątkowy skrywa jakąś tajemnicę. Nie jest jasna jego przeszłość, jego życie nie podlega prostemu opisowi.
niezrozumiały dla innych
Jeśli ktoś jest inny niż ogół, to tym samym jest dla ogółu nieprzenikniony i niezrozumiały. Naraża się na pogardę, choć to on innych przewyższa.
zdolny do wielkich poświęceń, ale i do zbrodni
Człowiek wielki zdolny jest do heroizmu, świętości, poświęceń. Równocześnie potrafi się zdobyć na potworną zbrodnię. Niejednokrotnie wielkie bohaterstwo łączy się w nim
z bezwzględnością. Na pewno jednak zło, któremu ulega, nie rodzi się z małości czy słabości.
jest człowiekiem czynu
Bierność to symptom choroby woli, gorszej od szaleństwa.
wewnętrznie niezależny, często buntownik, nonkonformista
Jest niezależny i wolny. Nie poddaje się tyranii, jakiemukolwiek przymusowi. Również przymusowi konformizmu (czyli upodobnienia się do innych, zgody na obowiązujące
w społeczności zasady, z łac. conformis - podobny). Jest buntownikiem przekonanym
o swojej racji.
nieszczęśliwie zakochany
Rodzajem choroby - zarówno łaską, jak przekleństwem - jest miłość. Romantycy przyglądali się zachowaniom człowieka zakochanego. Zakochany jest tyleż geniuszem,
co wariatem. Według romantyków, prawdziwa miłość jest gwałtowna, namiętna.
I najczęściej nieszczęśliwa, bo niemożliwa do spełnienia.
jest rozdarty między sprzecznymi wartościami
Romantycy dostrzegali w życiu aspekt tragiczny. Wielki człowiek musi dokonywać wyborów, które zawsze wiodą do jego klęski, gdyż zawsze musi on unicestwić jedną
z wysokich wartości. Polski bohater romantyczny na przykład wybiera między szczęściem osobistym a poświęceniem dla ojczyzny.
podlega tragicznemu przeznaczeniu
Drugim przejawem tragizmu jest podległość przeznaczeniu. Los bohatera romantycznego naznaczony jest fatalizmem. Cokolwiek by czynił, zawsze spotka go katastrofa,
bo katastrofa jest przypisana egzystencji ludzkiej.
jest człowiekiem wolnym
Bohater romantyczny czuje się człowiekiem wolnym i za wolność gotów jest oddać życie. Tym się różni od bohatera antycznej tragedii — on czuje siłę, dzięki której jest w mocy pokonać przeznaczenie. Zgodnie z romantycznym stylem myślenia, zderzenie wolności
i przeznaczenia człowieka postrzegane jest dialektycznie.
jest samotny
Bohater romantyczny za swoją wolność płaci cenę samotności. Nawet gdy czuje się solidarny z narodem i gdy kocha kobietę, zostaje sam, gdyż jest bezkompromisowy
w dążeniach i zazdrosny o własną wolność.
jest zmuszony do trudnych wyborów moralnych
Człowiek nieustannie staje przed koniecznością dokonywania wyborów moralnych. Bohater romantyczny dokonuje nadzwyczaj ważkich wyborów: niekiedy wybiera zło, bo tego wymaga jego wielkość.
uwagę skupia tylko na sprawach wzniosłych, gardzi pospolitością, jest idealistą
Wielkość bohatera romantycznego polega m.in. na tym, że jego wybory, jego czyny dotyczą najwyższych wartości, odległe są od spraw przyziemnych, pospolitych, szarych, zwyczajnych (idealista to ktoś kierujący się w życiu wzniosłymi zasadami, marzyciel, niekiedy oderwany od realnego życia; słowo to pochodzi od greckiego słowa idea).
Jedną z istotnych cech bohatera romantycznego jest samotność, wyobcowanie ze świata.
W literaturze polskiej motyw ten zyskał szczególny wyraz, gdyż samotność stała się losem emigranta, wygnańca czy - jak mówił Mickiewicz - pielgrzyma. Motyw samotności powracał
u większości twórców okresu romantyzmu. Wyobcowanie powodowało, że w ich postrzeganiu świata pojawiał się dysonans między - choćby i piękną - rzeczywistością a wyidealizowaną wizją kraju dzieciństwa. Pielgrzym pozostawał zawieszony między dwoma odrębnymi światami.