Jednym z niebezpieczeństw towarzyszących uszkodzeniom skóry na zewnątrz jest zabrudzenie rany ziemią, w której mogą znajdować się bakterie tężca. Jad wytwarzane przez te bakterie powodują ogólne zatrucie organizmu, które stwarza zagrożenie dla życia. W Polsce szczepienia przeciwtężcowe stosuje się u małych dzieci zgodnie z kalendarzem szczepień. Szczepienie powinno się powtarzać co 10 lat. Każdy kto doznał głębokiego zranienia na ulicy czy w ogrodzie, powinien zapytać lekarza czy powinien dostać zastrzyk przeciwtężcowy. Zastrzyk zawiera surowicę przeciwtężcową, przeciw której organizm produkuje przeciwciała.
Tężec, tetanus - ostra choroba zakaźna wywołana przez silną toksynę (tetanospazminę) wytwarza na przez postać wegetatywną laseczki tężca (Clostridium tetani). Zakażenie występuje z reguły na skutek zabrudzenia rany skażoną glebą i dostaniem się do niej zarówno zarazków tężców, jak i innych drobnoustrojów. Bakterie tlenowe zużywając w ranie tlen, ułatwiając rozwój beztlenowych laseczek tężca, wytwarzana tetanospazmina działa na układ nerwowy, powodując wzmożone napięcie i prężenia mięśni szkieletowych. Okres wylęgania tężca jest różny, od kilku dni do kilku tygodni, im jest dłuższy tym przebieg choroby bywa łagodniejszy. Pierwszym charakterystycznym objawem tężca jest wzmożone napięcie mięśni żwaczy, przechodzące w szczękościsk utrudniający otworzenie jamy ustnej. W następnych godzinach lub dniach chory odczuwa wzmożone napięcie innych grup mięśniowych, przechodzące następnie w napady prężeń tężcowych. Napady bywają niekiedy bardzo silne, występują trudności w oddychaniu i zagrożenia życia. W zapobieganiu ważne jest uodpornienie szczepionką przeciwtężcową i podawanie surowicy przeciwtężcowej w przypadkach podejrzanych o zakażenie.
Tężec
sposób zakażenia : laseczka tężca występującego w zanieczyszczonej ziemi w kontakcie ze zranioną skórą
objawy: mrowienie w okolicach rany, niepokój, bóle głowy, szczękościsk i utrudnione połykanie, bolesne skurcze i bóle mięśni
profilaktyka: szczepienia ochronne, w przypadku zranień podanie surowicy przeciwtężcowej
TĘŻEC - TETANUS
Choroba charakteryzująca się wzmożonymi napięciami i prężeniami mięśni szkieletowych wywołanymi działaniem tetanospazminy na układ nerwowy.
Chorobę wywołuje silna toksyna wytwarzana przez laseczkę tężca Clostridium tetani - Gram dodatnia, beztlenowa laseczka.
Do zakażenia dochodzi na skutek zakażenia rany zarodnikami lub laseczkami tężca znajdującymi się w glebie.
Choroba występuje u osób nie uodpornionych.
Laseczka tężca do swego rozwoju i wytwarzania jadu wymaga warunków beztlenowych - sprzyjają temu rany zanieczyszczone równocześnie drobnoustrojami tlenowymi zużywającymi tlen - rany głębokie, miażdżone i kłute.
Wytworzona w ranie tetanospazmina wędruje do pnia mózgu i rdzenia a następnie do zakończeń przesynaptycznych, gdzie powoduje stałe pobudzenie neuronów ruchowych - co prowadzi do wzmożenia napięcia i napadów skurczów mięśni szkieletowych.
Objawy kliniczne
Pierwszy charakterystyczny objaw szczękościsk.
Następnie napadowe bolesne prężenia innych grup mięśniowych.
Prężenia mięśni oddechowych uniemożliwiają oddychanie.
Niekiedy opistotonus - ciało chorego w czasie napadu opiera się na potylicy i piętach.
Leczenie
Na oddziale intensywnej terapii.
Lekiem z wyboru surowica przeciwtężcowa - antytoksyna - ludzka immunoglobulina przeciwtężcowa lub końska antytoksyna - zawarte w niej przeciwciała mają wiązać jad tężcowy krążący we krwi chorego.
Równoległe z podaniem antytoksyny rozpoczyna się czynne uodpornianie anatoksyną.
Zaleca się podanie metronidazolu w celu eliminacji wegetatywnej postaci laseczki tężca.
Zapobieganie
dokładne oczyszczenie rany
chirurgiczne opracowanie rany
zastosowanie antybiotyków
uodpornienie czynne ( anatoksyna ) lub czynno - bierne ( anatoksyna i antytoksyna ) w zależności od :
daty poprzednich szczepień
rodzaju i okoliczności zranienia
wrażliwości na obcogatunkowe białko
Anatoksyny można nie podawać osobom, które ostatnią dawkę szczepienia podstawowego lub przypominającego otrzymały przed upływem 12 miesięcy od zranienia.
Antytoksyny nie należy podawać osobom szczepionym przeciw tężcowi, jeżeli od szczepienia podstawowego lub przypominającego nie minął rok.
Uodpornienie czynno-bierne ( antytoksyna i anatoksyna ) należy zastosować u osób zranionych, które:
nie były szczepione przeciw tężcowi
nie otrzymały wszystkich dawek podstawowego szczepienia
nie mają dokumentacji i nie pamiętają terminów szczepienia
otrzymały ostatnia dawkę szczepionki ponad 8 lat temu
Zabieg uodpornienia czynno - biernego polega na:
głębokim podskórnym wstrzyknięciu w ramię 1 ml anatoksyny i ponownym wstrzyknięciu po upływie 20 min w drugie ramie 3000 j. antytoksyny
kontynuowanie szczepienia podstawowego przeciw tężcowi zgodnie z zaleceniem producenta - druga dawka po upływie 1 miesiąca, trzecia po upływie 6-12 miesięcy od drugiej
Podanie antytoksyny uzasadniają dodatkowo:
bardzo ciężkie rany
zranienia które nie można prawidłowo zaopatrzyć
napromieniowanie promieniami radioaktywnymi
u osób po cytostatykach, na sterydach
osoby wyniszczone.
Tężec
Co to jest tężec?
Tężec to choroba często śmiertelna o ostrym przebiegu. Wywołuje ją toksyna wytwarzana przez zarodnikujące bakterie Clostridium tetani. Mają one zdolność wytwarzania przetrwalników i dzięki nim zachowują żywotność przez wiele lat. Bakterie występują powszechnie w glebie oraz w odchodach ludzi i zwierząt.
W jaki sposób dochodzi do zakażenia tężcem?
Do infekcji dochodzi po wniknięciu zarodników do ustroju najczęściej przez ranę kłutą, ale także przez drobne, często niezauważalne skaleczenia, dożylne podawanie narkotyków oraz bardzo rzadko podczas operacji brzusznych.
Na ryzyko zachorowania narażony jest każdy, kto nie został w pełni uodporniony na tę chorobę. Ponadto w grupie ryzyka znajdują się osoby z osłabionym układem odpornościowym bez względu na to czy zostały na tężec uodpornione czy nie.
Tężec nie jest chorobą zaraźliwą, więc nie przechodzi z osoby na osobę.
Objawy
Okres inkubacji wynosi od 3 do 21 dni (średnio około 10 dni), chociaż w zależności od rodzaju, miejsca i rozległości rany inkubacja może trwać od jednego dnia do kilku miesięcy.
Do wczesnych objawów tężca u osób dorosłych należą wyprężenie okolic brzucha oraz zesztywnienie szczęki aż do jej całkowitego zablokowania (stąd nazwa szczękościsk lub katalepsja). Następnie występują bolesne skurcze mięśni i towarzyszące im trudności w oddychaniu i przełykaniu. 10-25% przypadków kończy się śmiercią. Najwyższa śmiertelność występuje u osób młodych, starszych, narkomanów i osób nieszczepionych.
Wczesne rozpoznanie choroby, leczenie wraz z oczyszczeniem rany, odpowiednie antybiotyki oraz podawanie immunoglobuliny tężcowej mogą uratować życie.
Rozpoznanie tężca
Rozpoznanie choroby zwykle odbywa się na drodze klinicznej, gdyż Clostridium tetani rzadko udaje się wyizolować z rany.
Ochrona przeciwtężcowa
Tężcowi zapobiega się za pomocą szczepień. Szczepionka przeciwtężcowa zwana anatoksyną powstaje z mieszaniny unieczynnionych toksyn produkowanych przez bakterie tężcowe. Po jej podaniu organizm rozpoczyna wytwarzać surowicę przeciwtężcową.
W celu zapewnienia odporności na tężec do końca życia zaleca się przyjęcie pięciu dawek anatoksyny tężcowej w odpowiednich odstępach czasu. Szczepienia wskazane są nawet po przejściu choroby, gdyż nie gwarantuje ono całkowitej odporności.
Szczepienia przeciwtężcowe u dzieci
Szczepionka przeciwtężcowa podawana jest dzieciom w ramach obowiązkowego programu szczepień razem ze szczepionkami przeciwko błonicy, krztuścowi (kokluszowi), zakażeniom HIB oraz chorobie Heinego-Medina (jest to szczepionka typu „5 w 1”). Podaje się ją dzieciom w 2, 4 i 6 miesiącu życia. Dodatkowe szczepienia wzmacniające aplikuje się dzieciom w wieku 4-5 lat i jeszcze raz pomiędzy 11 a 14 rokiem życia.
Szczepienia przeciwtężcowe u dzieci starszych i osób dorosłych
Dorosłym oraz dzieciom powyżej 10 lat, którzy przeszli tylko część szczepień ochronnych lub nie mieli ich wcale należy podawać szczepionki przeciwtężcowe odpowiednie dla ich grupy wiekowej zgodnie z zalecanym harmonogramem.
Osoby niepewne swojej sytuacji jeśli chodzi o szczepienia powinny skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu.
Szczepienia ochronne pourazowe
Osoby z obrażeniami pourazowymi poddawane są badaniom w celu ustalenia najlepszego postępowania przeciwtężcowego. Będzie ono zależne od historii szczepień przeciwtężcowych, rodzaju rany oraz od tego, czy odniesione rany sprzyjają zakażeniu tężcem (do takich należą rany mocno zabrudzone oraz zanieczyszczone odchodami, ziemią i śliną; rany kłute, oderwania kończyn, rany powstałe w wyniku wybuchów pocisków, zmiażdżeń, oparzeń, oraz odmrożeń). W przypadku tego typu ran zaleca się podanie tetaglobuliny TIG, która może zapobiec śmierci pacjenta. Więcej informacji można znaleźć w „Przewodniku po profilaktyce przeciwtężcowej” w National Immunisation Guidelines for Ireland 2002 („Programie szczepień ochronnych na rok 2002”).
Tężec w Irlandii
Tężec w Irlandii spotyka się obecnie bardzo rzadko dzięki programowi obowiązkowych szczepień ochronnych. Mimo to mogą wystąpić sporadyczne przypadki zakażenia. W latach 1988 - 2007 odnotowano dziesięć przypadków zakażenia tężcem, z czego osiem miało miejsce po roku 1998.
Dalsze informacje
Więcej szczegółowych danych na temat szczepień przeciwtężcowych można znaleźć w National Immunisation Guidelines for Ireland 2002 („Programie szczepień ochronnych na rok 2002”).
Dane dotyczące epidemiologii tężca w Irlandii można znaleźć również na stronie Epi-Insight Oct 2004 w dziale „Występowanie tężca w Irlandii w latach 1988-2004).
Ostatnia aktualizacja: 15 styczeń 2008
Świat wiedzy, Ciało człowieka, s. 529-530
Encyklopedia Gazety Wyborczej, Tom 18, s. 523-524
Lewiński W., Prokop J., Skirmuntt G., Walkiewicz J., Biologia 1 - zakres podstawowy, Wyd. Operon, Gdynia 2003, s.195