ANATOMIA - CENTRALNY UKŁAD NERWOWY
Przysadka mózgowa jest gruczołem dokrewnym, którego funkcją jest wytwarzanie i wydzielanie hormonów.
Jest ona zlokalizowana wewnątrz czaszki w okolicy kostnego zagłębienia nazywanego siodłem tureckim (łac. sella turcica). Przysadka jest ściśle funkcjonalnie związana z częścią mózgu - podwzgórzem.
Przysadka dzieli się na trzy części: przednią, środkową i tylną. Część przednia i środkowa powstały z nabłonka wyścielającego podniebienie wtórne, natomiast część tylna powstała z podwzgórza i funkcjonalnie jest jego częścią: nie wytwarza ona własnych hormonów a jedynie magazynuje i wydziela oksytocynę i wazopresynę (hormon antydiuretyczny).
Innym podziałem przysadki jest podział na części: nerwową, środkowa i gruczołowa. Różnią się one pod względem budowy i funkcji.
HORMONY PODWZGÓRZA I PRZYSADKI MÓZGOWEJ
MIEJSCE SYNTEZY,GRUCZOŁ |
NAZWA HORMONU |
DZIAŁANIE NA ORGANIZM |
EFEKTY NIEDOBORU |
EFEKTY NADMIARU |
PODWZGÓRZE, (wydzielanie za pomocą tylnego płata przysadki) |
WAZOPRESYNA |
- ogranicza obętość wydalanego moczu - pobudza skurcze mięśni gładkich |
nadmierne uwodnienie organizmu; woda zatrzymywana jest w ustroju, a jej nadmiar zaburza jego czynności; brak pragnienia |
moczówka prosta(nadmierne wydalanie niezagęszczonego moczu, może prowadzić do silnego odwodnienia a nawet śmierci) |
PODWZGÓRZE, (wydzielanie za pomocą tylnego płata przysadki) |
OKSYTOCYNA |
- pobudza skurcze mięśni gładkich macicy podczas porodu - pobudza skurcze mięśni gładkich przewodów mlecznych i wyzwala odruch wydzielania mleka |
---------------- |
---------------- |
PRZYSADKA MÓZGOWA (płat przedni) |
SOMATOTROPINA |
- kontroluje ogólny wzrost organizmu (poprzez wzmozenie wydłużania kości długich) - uczestniczy w regulacji przemiany materii(pobudzanie biosyntezy białek) |
w wieku dziecięcym - gigantyzm nadnadmierny wzrost całego ciała z zachowaniem własciwych proporcji; w wieku dojrzałym - akromegalia (nieproporcjonalny rozrost żychwy, łuków brwiowych, dłoni i stóp) |
niektóre przypadki karłowatości |
PRZYSADKA MÓZGOWA (płat przedni) |
PROLAKTYNA (LTH) |
pobudzanie wydzielania mleka |
---------- |
------------ |
PRZYSADKA MÓZGOWA (płat przedni) |
TYREOTROPINA(TSH) |
pobudzanie czynnośc wydzielniczych tarczycy |
objawy charakterystyczne dla nadczynności tarczycy |
objawy charakterystyczne dla niedoczynności tarczycy |
PRZYSADKA MÓZGOWA (płat przedni) |
ADRENOKOR - |
pobudzanie czynności wydzielniczych kory nadnerczy |
objawy charakterystyczne dla niedoczynności kory nadnerczy |
objawy charakterystyczne dla nadczynności kory nadnerczy |
PRZYSADKA MÓZGOWA (płat przedni |
FOLIKULOTROPINA (FSH)oraz HORMON LUTEINIZUJĄCY (LH) |
pobudzanie czynności wydzielniczych gonad |
objawy charakterystyczne dla nadczynności gonad |
objawy charakterystycnze dla niedoczynności gonad |
SZYSZYNKA |
MELATONINA |
- reguluje biorytmy (cykl dobowy i sezonowy) - opóźnia efekty starzenia, zmniejsza ryzyko powstania nowotworów - wpływa na komórki barwnikowe skóry - bierze udział w kontroli wczesnych etapów dojrzewania płciowego |
syntetyzowana cyklicznie, zgodnie z rytmami oświetlenia (dzień i noc) - światło hamuje syntezę, ciemność pobudza (decyduje ilość światła wpadającego do oczu); zaburzenia rytmu syntezy (np: wywołane nadużywaniem sztucznego oświetlenia) moze prowadzić do bezsenności, depresji, osłabienia koncetracj |
------------------ |
SZYSZYNKA - twór położony z tyłu III komory międzymózgowia, o długości 8 - 12mm, zbudowany z pineocytów i tkanki glejowej (od ok. 7 roku życia ilość jej wzrasta kosztem coraz mniejszej liczby pineocytów). szyszynka należy do gruczołów wewnątrzwydzielniczych, wydziela subst. hormonalne; melatoninę, noradrenalinę, serotoninę oraz hormony hamujące wydzielanie gonadotropin odpowiedzialnych za dojrzewanie płciowe. Przypisuje sie jej także sterowanie powstawaniem pigmentu za pomocą hormonu - melatoniny, która działa przeciwnie do melanotropiny. Tak więc skutkiem jest rozjaśnienie skóry. Czynność wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z rytmem biologicznym zwiazanym z cyklicznymi dobowymi zmianami oświetlenia, mający z kolei wpływ na funkcje fizjologiczne organizmu.
TKANKA GLEJOWA - specjalna tkanka zwierzęca powstała z mezodermy (listki zarodkowe), zbudowana z nienerwowych komórek gwiaździstych, otaczających akson wewnątrz ośrodkowego układu nerwowego. Jej funkcją jest przede wszystkim ochrona tkanki nerwowej i zaopatrywanie jej w substancje odżywcze (Np. glukozę). Nowotworami wywodzącymi się z tkanki glejowej są glejaki.
W zależności od wielkości komórek glejowych, ich pochodzenia i charakteru wypustek nerwowych rozróżniamy następujące rodzaje tkanki glejowej:
1) glej wielokomórkowy - zbudowany z astrocytów - dużych komórek gwieździstych - które pełnią funkcje podporowe i pośredniczą w odżywianiu komórek i włókien nerwowych,
2) glej drobnokomórkowy, którego komórki mają zdolność poruszania się i fagocytozy, co pozwala na pełnienie funkcji regeneracyjnej,
3) glej skąpokomórkowy - pełni rolę odżywczą w stosunku do komórek nerwowych (neuron), buduje osłonkę mielinową włókien nerwowych,
4) glej nabłonkowy - zbudowany jest z komórek wyścielających korę mózgową od wewnątrz.
ŚWIADOMOŚĆ - W medycynie stan fizjologiczny ośrodkowego układu nerwowego uwarunkowany prawidłową czynnością kory mózgowej i układu siatkowatego, charakteryzujący się zachowaniem orientacji, co do miejsca, czasu, sytuacji. Najwyższy stopień przytomności.
PAMIĘĆ - jeden z podstawowych procesów psychicznych, dzięki któremu osobnik gromadzi informacje i zdobywa doświadczenie, co wpływa na jego aktualne zachowania.
Do podstawowych funkcji pamięci należą: zapamiętywanie, przechowywanie i odpamiętywanie (przypominanie). Zapamiętywanie polega na wytworzeniu w wyższych ośrodkach nerwowych śladu pamięciowego i kojarzeniu nowych informacji z wytworzonymi wcześniej śladami pamięciowymi. Przechowywanie to utrzymywanie się w układzie nerwowym zapamiętanego materiału. Odpamiętywanie polega na aktywizowaniu śladów pamięciowych i przybierać może formę przypomnienia, rozpoznania lub reprodukcji.
Ze względu na czas pamiętania, wyróżnia się:
1) pamięć bezpośrednią (krótkotrwałą) - pamiętanie bodźców bezpośrednio po ich zadziałaniu.
2) Pamięć długotrwałą - pamiętanie bodźców, przedmiotów, czynności przez długi a czasem nieograniczony okres czasu.
W zależności od sposobu zapamiętywania wyróżnia się:
1) pamięć logiczną - zapamiętywanie materiału w formie myślowych struktur uwzględniających związki zachodzące między jego elementami;
2) pamięć mechaniczną polegającą na wiernym zapamiętaniu a następnie odtworzeniu danego materiału bez wnikania w jego sens.
U różnych osobników występować może zdolność do łatwego zapamiętywania określonego rodzaju bodźców i mamy wówczas do czynienia z różnymi typami pamięci. Najczęściej wyróżnia się typy: wzrokowy, słuchowy i ruchowy.
Cechy pamięci różniące osobników to:
1) trwałość - wiąże się z przechowywaniem zapamiętanego materiału i mierzona jest czasem, w którym się przechowuje;
2) szybkość - mierzona jest czasem lub liczbą powtórzeń potrzebnych do przyswojenia sobie materiału;
3) wierność (dokładność) - mierzona zgodnością odpamiętanego materiału z wcześniej zapamiętanym;
4) gotowość - łatwość przypominania sobie materiału wyrażana czasem potrzebnym danej jednostce na przypomnienie;
5) pojemność (zakres) określa ilość i różnorodność materiału, który może być zapamiętany.
Pamięć związana jest ze zjawiskiem zapominania polegającym na niemożności odpamiętania danego materiału.
Zaburzenia pamięci spowodowane są najczęściej uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, chorobami (Np. psychozą depresyjną) lub zaburzeniami psychicznymi i dotyczyć mogą zarówno zapamiętywania, przechowywania jak i przypominania. Do najbardziej znanych zaburzeń należą amnezja, déjá vu.
KORA MÓZGU - istota szara zbudowana jest z komórek nerwowych czuciowych, ruchowych i kojarzeniowych i włókien nerwowych bez osłonek mielinowych.
WARSTWA PODKOROWA - istota biała, włókna nerwowe mające osłonki mielinowe.
RDZEŃ PRZEDŁUŻONY - część mózgowia, przez niego przebiegają impulsy idące z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie. Obejmuje ośrodki kontrolujące czynności: ssania, żucia, kichania, kaszlu, wydzielania potu, ośrodek: oddechowy, kojarzeniowy, czynności serca, wymiotny i regulacji przemiany materii.
RDZEŃ KRĘGOWY - znajduje się w kanale kręgowym i jest otoczony trzema oponami. Odchodzą od niego przez otwory międzykręgowe nerwy rdzeniowe.
ISTOTA SZARA RDZENIA KRĘGOWEGO - to komórki nerwowe, położona jest wewnątrz i ma na przekroju poprzecznym kształt litery "H".
ISTOTA BIAŁA RDZENIA KRĘGOWEGO - skupisko włókien nerwowych, które w postaci dróg nerwowych łączą rdzeń kręgowy z mózgowiem i układami całego ciała.
DROGI NERWOWE - skupiska włókien nerwowych w istocie białej rdzenia
kręgowego, są:
Wstępujące-przewodzą bodźce do mózgu
Zstępujące-przewodzą bodźce z mózgu
OŚRODEK KOROWY - skupiska komórek nerwowych kierujących określonymi funkcjami.
NERWOWA CZĘŚĆ PRZYSADKI MÓZGOWEJ - tylny płat przysadki zbudowany z sieci włókien nerwowych, zakończeń nerwowych z podwzgórza, licznych naczyń krwionośnych i komórek glejowych brak ciał komórek nerwowych. Magazynowanie i uwalnianie hormonów podwzgórzowych: wazopresyny i oksytocyny.
KOMÓRKI NEUROSEREKCYJNE - komórki nerwowe np: podwzgórza wydzielające subst. dokrewne.
4