2.2.1. Uszkodzenie narządu wzroku

Najistotniejsze są jednak uszkodzenia 2 najważniejszych czynności wzrokowych, a mianowicie:

widzenia centralnego (środkowego), objawiające się obniżeniem ostrości wzroku i widzenia obwodowego, objawiające się ograniczeniem lub ubytkami pola widzenia.

Uszkodzenie widzenia centralnego występuje wówczas, gdy człowiek nie widzi przedmiotów o określonej wielkości z odległości, z jakiej widzi je osoba z normalną ostrością wzroku. Jak już zaznaczono, widzenie centralne mierzone jest ostrością wzroku lub zdolnością rozdzielczą oka.

Jeżeli człowiek tego nie potrafi i widzi te punkty, jako jeden zlewający się lub niewyraźny punkt albo ich w ogóle nie widzi, to znaczy. że ostrość jego wzroku jest obniżona - odbiega od normy. Wówczas powstaje pytanie w jakim stopniu ostrość ta jest obniżona, tzn. o ile odległość między tymi punktami należy powiększyć lub punkty te przybliżyć do patrzącego, aby można było je widzieć jako dwa oddzielne. Ustalić to można bardzo precyzyjnie w drodze odpowiednich badań okulistycznych, np. przy pomocy tzw. Tablic Snellena lub najnowszej generacji komputerów do badania wzroku.

Zaburzenie widzenia obwodowego przejawia się w ograniczeniach i ubytkach pola widzenia. Normalne pole widzenia każdego oka wynosi w płaszczyźnie poziomej około 150o, a w płaszczyźnie pionowej około 130o. Przy częściowym nakładaniu się pól obu oczu pełne pole widzenia człowieka wynosi w płaszczyźnie poziomej około 200o. Wymieniona wyżej

1 Koncentryczne (równomierne) ograniczenie pola widzenia, które może być:

- niewielkie - średnica pola od 60o do 120o,

- umiarkowane - średnica pola od 20o do 60o,

- znaczne - średnica pola od 5o do 20o,

- głębokie - średnica pola poniżej 5o,

- widzenie lunetowe - widzenie tylko bardzo małą częścią siatkówki, jak przez dziurkę od

klucza.

2. Widzenie połowicze (ślepota połowicza) polegające na wypadnięciu połowy pola widzenia po lewej lub po prawej stronie.

3.Inne uszkodzenia pola widzenia, do których należą wysepkowe jego ubytki w postaci

mroczków, np. mroczek centralny w okolicy plamki żółtej, ćwiartkowe wypadnięcie pola widzenia itp.

Obok tych 2 podstawowych czynności uszkodzeniu może ulec także widzenie barw i to w

różnym zakresie. Wśród zaburzeń widzenia barw wyróżnić możemy:

1. Monochromatyzm, czyli widzenie tylko barwy białej, czarnej i różnych odcieni szarości.

2. Dichromatyzm, czyli ślepota lub zaburzenie (gorsze widzenie) w obrębie pewnej części

widma, a więc może to dotyczyć widzenia barwy czerwonej, zielonej lub niebieskiej.

Jak podaje Finkelstein (1994), na wrodzone zaburzenia widzenia barw, czyli tzw. daltonizm, cierpi około 8% mężczyzn i 0,5% kobiet. Jest to więc zaburzenie związane przede wszystkim z płcią męską. Najczęściej spotyka się zaburzenia widzenia barw czerwonej i zielonej, choć nierzadkim zjawiskiem jest także monochromatyzm.

Zaburzeniu może również ulec widzenie obuoczne (stereoskopowe), np. w przypadku zeza. To samo może dotyczyć widzenia nocnego czyli adaptacji do widzenia w słabych warunkach świetlnych. W przypadku wystąpienia tego zaburzenia osoba taka całkowicie nie widzi o zmierzchu, w słabym świetle itp. Tego rodzaju zaburzenie nazywane jest także "ślepotą zmierzchową."

W przypadku ślepoty, a zwłaszcza całkowitej ślepoty, wszystkie z wymienionych wcześniej 5 czynności wzrokowych są zniesione. Człowiek nic nie widzi lub prawie nic nie widzi. Natomiast w przypadku słabowzroczności sytuacja jest bardziej złożona. Obok bowiem uszkodzenia głównej czynności wzrokowej, np. obniżenia ostrości wzroku, mogą wystąpić dodatkowo zaburzenia pozostałych czynności i to w różnym zakresie i stopniu, np. zwężenie pola widzenia, zaburzenie widzenia barw, widzenia obuocznego czy widzenia zmierzchowego. Słabowzroczność może więc przyjąć różne formy, a w ślad za tym może spowodować różny stopień obniżenia sprawności wzrokowej.

Obniżenie najważniejszej czynności wzrokowej - ostrości wzroku ma przede wszystkim negatywny wpływ na widzenie przedmiotów, ich kształtów, a zwłaszcza małych i bardzo małych przedmiotów oraz liter, cyfr i innych znaków graficznych (pisma, druku). Natomiast ograniczenie pola widzenia powoduje znaczne trudności w spostrzeganiu dużych przedmiotów i przestrzeni wraz z wypełniającymi ją przedmiotami, osobami i zjawiskami. Utrudnia to także ujmowanie wzajemnych relacji pomiędzy tymi elementami przestrzeni. Zwężone pole widzenia utrudnia w szczególny sposób orientację i samodzielne poruszanie się w przestrzeni. Dodatkowe zaburzenia pozostałych czynności wzrokowych powodują dalsze obniżenie sprawności funkcjonowania wzroku.

2. uszkodzenie narządu słuchu

Następstwa funkcjonalne uszkodzenia słuchu

PRZEWODZENIOWE USZKODZENIE SŁUCHU - ob­ni­że­nie spraw­no­ści słu­cho­wej głow­nie w za­kre­sie ni­skich czę­sto­tli­wo­ści i nie jest to ni­g­dy uszko­dze­nie cał­ko­wi­cie unie­moż­li­wia­ją­ce sły­sze­nie i ro­zu­mie­nie mo­wy, lecz róż­ne­go stop­nia nie­do­słuch. Sły­sze­nie i ro­zu­mie­nie mo­wy wy­ma­ga tu wzmoc­nie­nia np. przez apa­rat słu­cho­wy. Wła­sna mo­wa jest na ty­le do­brze sły­sza­na, że mo­że być ko­ry­go­wa­na sa­mo­dziel­nie na pod­sta­wie po­rów­ny­wal­nych wzor­ców z oto­cze­nia, tra­ci na­to­miast na wy­ra­zi­sto­ści. Przy za­sto­so­wa­niu apa­ra­tów słu­cho­wych wzmac­nia­ją­cy dźwię­ki z ze­wnątrz i wła­ści­wej te­ra­pii lo­go­pe­dycz­nej oso­ba z uszko­dze­niem słu­chu ty­pu prze­wo­dze­nio­we­go ma ogrom­ne szan­se na spraw­ną i płyn­ną ko­mu­ni­ka­cje wer­bal­ną.
Przy ubyt­ku słu­chu ty­pu prze­wo­dze­nio­we­go uszko­dze­nie zlo­ka­li­zo­wa­ne jest w apa­ra­cie prze­wo­dzą­cym ucha środ­ko­we­go. Ozna­cza to, że naj­waż­niej­sza część ucha, ucho we­wnętrz­ne wraz z ca­łym apa­ra­tem ner­wo­wym funk­cjo­nu­je nor­mal­nie. Uby­tek słu­chu nie prze­kra­cza tu ni­g­dy 50 dB, do­brze funk­cjo­nu­ją­ce ucho we­wnętrz­ne mo­że bo­wiem od­bie­rać i pod­da­wać dal­szej ob­rób­ce do­cie­ra­ją­ce do nie­go dźwię­ki.
Przy ubyt­ku słu­chu ty­pu prze­wo­dze­nio­we­go wy­stę­pu­je ob­ni­że­nie gło­śno­ści sy­gna­łów aku­stycz­nych, wpły­wa to więc na zdol­ność róż­ni­co­wa­nia (a przy więk­szych ubyt­kach tak­że na zdol­no­ści roz­po­zna­wa­nia) nie­ak­cep­to­wa­nych sy­lab zda­nia, a przy tym i koń­co­wych sy­lab wy­ra­zów wie­lo­sy­la­bo­wych czy­li tych czę­ści mo­wy któ­re są mniej in­ten­syw­ne. Oso­ba z te­go ty­pu ubyt­kiem słu­chu mo­że nie usły­szeć przy­im­ków (np. do, od, z, bez), spój­ni­ków (np. i, oraz, lecz, więc), koń­có­wek od­mia­ny rze­czow­ni­ków, przy­miot­ni­ków, cza­sow­ni­ków itp.

Uszkodzenie słuchu typu przewodzeniowego

Cechuje się uszkodzeniem w obszarze ucha zewnętrznego lub środkowego, które skutkuje zaburzeniem przewodzenia dźwięku do ucha wewnętrznego. Niedosłuch tego rodzaju stanowi uszkodzenie lekkiego, bądź umiarkowanego stopnia. Następuje zwykle w wyniku stanów zapalnych, urazów lub wad wrodzonych.

ODBIORCZE USZKODZENIE SŁUCHU-

Odbiorcze uszkodzenie słuchu

Spowodowane jest zmianami w uchu wewnętrznym. Stanowi najpowszechniejszą przyczynę kłopotów ze słuchem u osób starszych. Wielu ludzi po pięćdziesiątym roku życia zauważa, że ich słuch staje się mniej czuły. Jak wynika ze statystyk, 70% z nich doświadcza odbiorczego uszkodzenia słuchu.

Przyczyną uszkodzenia tego rodzaju jest mniej efektywny odbiór dźwięków przez część ucha wewnętrznego zwaną ślimakiem. Najsłabiej słyszane są wówczas dźwięki wysokie. Trudno wówczas prowadzić konwersację, szczególnie w środowisku pełnym zgiełku.

Jeśli niedosłuch odbiorczy występuje z niedosłuchem przewodzeniowym diagnozuje się wówczas niedosłuch mieszany.

CENTRALNE I MIESZANE STOPIEN I RODZAJ USZKODZENIA SŁUCHU

2.2. Metody porozumiewania się osób głuchoniewidomych

Przeciętny człowiek spotkawszy osobę pozbawioną zdolności widzenia i słyszenia, staje bezradny i zagubiony; nie wie, co robić i jak się zachowywać. Wydaje się mu, że nie ma takiego sposobu, za pomocą którego mógłby nawiązać bezpośredni kontakt z osobą głuchoniewidomą. Okazuje się, że nad sposobem porozumiewania się z osobami głuchoniewidomymi pracowało wiele osób związanych z nimi życiowo czy zawodowo. W wyniku tego powstało kilkanaście różnorodnych metod porozumiewania się, które są aktualnie w użyciu. Mnogość metod wynika stąd, że wśród osób głuchoniewidomych istnieje duża różnorodność potrzeb i możliwości opanowania określonego sposobu porozumiewania się.

Kinney (1972) dzieli wszystkie metody porozumiewania się z osobami głuchoniewidomymi na tzw. uniwersalne i specjalne.

Metody uniwersalne to takie, za pomocą, których prawie każdy znający pismo od razu, bez

specjalnego przygotowania może porozumieć się z osobą głuchoniewidomą pod warunkiem, że zna ona daną metodę. Z uwagi na to, że mogą one być stosowane przez szerokie kręgi osób, zostały one nazwane przez Kinneya metodami uniwersalnymi.

Metody specjalne wymagają pewnego przygotowania, aby móc posługiwać się nimi w kontaktach z osobami głuchoniewidomymi. Dotyczy to zarówno osób widzących i słyszących, jak też samej osoby głuchoniewidomej, która musi się takiej metody porozumiewania nauczyć.

W Polsce dokonano pewnej selekcji i adaptacji metod porozumiewania się głuchoniewidomych stosowanych w innych krajach. Zostały one przedstawione w broszurce pt: "Jak pomóc głuchoniewidomemu?", wydanej przez Polski Związek Niewidomych.

2.2.1. M e t o d y u n i w e r s a l n e

Spośród metod uniwersalnych zostaną omówione trzy dostosowane do języka polskiego.

2.2.1.1. Kreślenie na dłoni liter drukowanych.

Jest to adaptacja do języka polskiego "Międzynarodowego standardowego doręcznego alfabetu dla osób głuchoniewidomych", uznanego za najlepszą metodę i zalecanego do międzynarodowego stosowania. Jak sama nazwa wskazuje, metoda ta polega na kreśleniu palcem dużych liter drukowanych na dłoni osoby głuchoniewidomej lub na innych częściach jej ciała, o ile z jakiś powodów jest to korzystniejsze, w sposób przedstawiony na rysunku 1.

Rys.1. Kreślenie na dłoni liter drukowanych

Znajdują się na niej duże litery drukowane, jak również liczba kresek (od 1 do 4), z których literę należy tworzyć (kreślić) i dokładny kierunek z uwzględnieniem punktu wyjściowego i końcowego (przerywane linie i strzałki).

Przy pisaniu liter ręka osoby głuchoniewidomej jest bierna i wysunięta do przodu, natomiast osoba przekazująca informację - "osoba mówiąca" pisze na niej litery jedną po drugiej tworząc wyrazy i zdania. Po każdej literze, wyrazie czy zdaniu następuje mała przerwa oznaczająca ich koniec. Nie jest to najszybsza metoda porozumiewania się z osobami głuchoniewidomymi, lecz jest bardzo skuteczna i powoduje stosunkowo mało omyłek czy błędów. W zasadzie łatwo posługują się nią osoby, które w późniejszym okresie życia stały się głuchoniewidome, a przedtem nauczyły się i znają alfabet języka polskiego. Z reguły zachowały one także zdolność mówienia, stąd stosują one tę metodę jednostronnie. Oznacza to, że odbierają one informacje przy pomocy tej metody, natomiast odpowiadają przy pomocy mowy dźwiękowej. Jedynym warunkiem korzystania z tej metody jest znajomość pisma drukowanego (dużych liter alfabetu polskiego) przez obu partnerów.

W zasadzie wszyscy głuchoniewidomi powinni znać tę metodę i opanować umiejętność posługiwania się nią. Ma ona tę zaletę, że każda osoba pełnosprawna, a także wiele osób

niewidomych i głuchych, wśród których osoby głuchoniewidome przebywają, znają alfabet i mogą nim się posługiwać .

2.2.1.2. Alfabet punktowy do dłoni

Metoda ta polega na dotykaniu poszczególnych części dłoni, zwłaszcza paliczków palców, które odpowiadają poszczególnym literom, cyfrom i innym znakom graficznym.

Dla ułatwienia porozumiewania się z osobami widzącymi nie znającymi układu znaków graficznych na dłoni, osoba głuchoniewidoma zakłada specjalną rękawiczkę z naniesionymi na nią literami, cyframi i znakami interpunkcyjnymi w odpowiednich miejscach. Prezentowana wersja alfabetu punktowego do dłoni została opracowana przez głuchoniewidomego Grzegorza Kozłowskiego, który przygotował również mały podręcznik do nauki tej metody (Kozłowski, 1988). Warunkiem jej stosowania jest także znajomość alfabetu polskiego przez obu partnerów, z tym, że osoba głuchoniewidoma musi się nauczyć tej metody porozumiewania na pamięć. Metodą tą mogą posługiwać się także osoby głuchoniewidome między sobą bez użycia rękawiczki.

2.2.1.3. Posługiwanie się brajlowsko-czarnodrukową tabliczką

Jest to metoda, która może być stosowana tylko przez osoby głuchoniewidome znające pismo wypukłe dla niewidomych, tzw. sześciopunkt brajlowski (brajl). Do porozumiewania się z osobami widzącymi stosuje się specjalną tabliczkę z wytłoczonymi znakami brajlowskimi, nad którymi wydrukowane są odpowiadające im znaki czarnodrukowe - litery, cyfry i inne znaki graficzne.

Przekazując informację osobie głuchoniewidomej dotyka się końcem jej palca wskazującego prawej ręki kolejnych liter brajlowskich składających się na poszczególne wyrazy. Jeśli osoba głuchoniewidoma nie potrafi mówić, wówczas w ten sam sposób może przekazywać informacje swojemu widzącemu lub niewidomemu rozmówcy.

Metody uniwersalne mają tę wadę, że są stosunkowo powolne i rozmowa przy ich pomocy zajmuje zwykle dużo czasu. Stąd powstały metody specjalne, które są nieco szybsze, lecz wymagają odpowiedniej nauki celem ich opanowania.

2.2.2. M e t o d y s p e c j a l n e

Istnieje wiele metod specjalnych stosowanych przez głuchoniewidomych w różnych krajach. Tutaj chcemy zatrzymać się tylko na kilku.

2.2.2.1. J ę z y k m i g o w y

Na pierwszym miejscu wśród metod specjalnych trzeba wymienić język migowy. Posługują się nim przede wszystkim osoby głuche. Jest to "zestaw znaków mimicznych lub pantomimicznych określających poszczególne litery lub całe słowa, przy czym elementem charakterystycznym dla danego znaku jest zarówno układ palców obu rąk, układ samych rąk i całego ciała, jak również ruch wchodzący w skład całości znaku" (Szczepankowski, 1974). Podstawę języka migowego stanowią znaki ideograficzne i znaki daktylograficzne. Znaki ideograficzne, czyli pojęciowe określają poszczególne słowa lub zwroty. Tworzą je ruchy jednej lub obydwu rąk w odpowiednim układzie dłoni i palców oraz krzywej ruchu, mające przypisane odpowiednie znaczenie pojęciowe

(Szczepankowski, 1974). Język oparty tylko na znakach ideograficznych nazywany jest językiem migowym. Nie uwzględnia on jednak zasad gramatyki języka narodowego - składni, form deklinacyjnych i koniugacyjnych (odmiany rzeczowników, przymiotników i czasowników). Znaki daktylograficzne, zwane także alfabetem palcowym (daktylografia), są to znaki oznaczające poszczególne litery, liczby itp. Tworzą je odpowiednie układy palców przypominające często kształtem duże litery alfabetu łacińskiego. Połączenie znaków ideograficznych ze znakami daktylograficznymi pozwala na przekazywanie informacji zgodnie z zasadami gramatyki danego języka. Taki język nazywany jest językiem miganym. W Polsce (podobnie jak w innych krajach), istnieje polski język migany, w którym wykorzystuje się znaki ideograficzne i daktylograficzne, oparty na zasadach gramatyki języka polskiego.

Dzisiaj w środowisku ludzi głuchych stosuje się jednak tzw. system językowo-migowy. Zgodnie z tym systemem przekazywanie informacji odbywa się równocześnie dwuliniowo, tzn. równoległe za pośrednictwem mowy (lub wyraźnej artykulacji) oraz znaków daktylograficznych i ideograficznych czyli języka miganego (Szczepankowski, 1974). Język migany ma taką samą strukturę jak inne języki, a więc taką samą gramatykę i słownik.

Wiele osób głuchoniewidomych wywodzących się ze środowiska osób głuchych, przy zachowaniu szczątkowo funkcjonującego wzroku, może korzystać z języka migowego odbierając znaki migowe wzrokowo. Ta forma odbioru języka migowego jest niedostępna dla osób głuchoniewidomych z całkowitym uszkodzeniem wzroku. Mogą one jednak odbierać go drogą dotykową.

2.2.2.1.1. Dotykowy odbiór alfabetu palcowego

W Stanach Zjednoczonych stosuje się tzw. jednoręczny alfabet dla głuchoniewidomych, oparty na znakach daktylograficznych jezyka migowego. W Wielkiej Brytanii natomiast powstał dwuręczny alfabet dla głuchoniewidomych, w którym poszczególne znaki prezentowane są przy pomocy obu rąk. W Polsce stosujemy jednoręczny alfabet palcowy.

Technika dotykowego odbioru za pomocą jednoręcznego alfabetu palcowego polega na tym, że osoba "słuchająca" - głuchoniewidoma - kładzie swoją rękę nad ręce osoby "mówiącej" i w ten sposób stara się śledzić układy i ruchy jej dłoni i palców, oznaczających poszczególne litery. Każda litera jest osobie głuchoniewidomej dokładnie eksponowana, a po każdym wyrazie następuje krótka przerwa. Kinney (1972) w sposób następujący pisze o technice posługiwania się alfabetem palcowym dla osób głuchoniewidomych: "Istnieje tyle sposobów odczytywania czy "słuchania" za pomocą jednoręcznego alfabetu, ile istnieje osób posługujących się tą metodą. Jedni preferują, jak podaje się im litery odwrócone do dołu. Inni wolą dotykanie palców mówiącego z góry. Jeszcze inni ujmują rękę mówiącego obiema rękoma, jak gdyby ujmowali "ptaszka w klatkę". Najlepsza metoda jest ta, którą na podstawie własnego doświadczenia osoba głuchoniewidoma uzna, że jest dla niej najskuteczniejsza (pozwala na łatwe odczytywanie liter), najwygodniejsza, najszybsza i w końcu nie powoduje pomyłek i nie wymaga powtórzeń".

Metoda ta zakłada czynne manipulowania rękoma osoby głuchoniewidomej. Wymaga to od niej dobrej dotykowej i kinestetycznej sprawności, a zwłaszcza sprawności palców. Dla tego osoby w starszym wieku mogą mieć trudności w opanowaniu i sprawnym posługiwaniu się tą metodą. Ma ona szereg zalet. Przede wszystkim jest to metoda obustrona, a więc umożliwiająca przyjmowanie, a także przekazywanie informacji przez osobę głuchoniewidomą. Jest to więc metoda odpowiednia dla osób niemówiących (głuchoniemych-niewidomych). Ponadto zapewnia stosunkowo szybki przekaz informacji, pod warunkiem, że obaj rozmówcy opanowali ją w zadowalającym stopniu. W końcu jest to metoda, którą można posługiwać się będąc w różnych pozycjach, a więc w pozycji stojącej, siedzącej i leżącej. Nauczenie się dotykowego odbioru jednoręcznego alfabetu palcowego przez osoby, które nie posługiwały się nim od dzieciństwa, jest dość złożone. albowiem wymaga wielu

ćwiczeń i praktyki, aby osiągnąć odpowiednią sprawność czyli szybkość i biegłość odczytywania i przekazywania odpowiednich liter, wyrazów itp.

2.2.2.1.2. Adaptacja znaków ideograficznych języka migowego dla dzieci głuchoniewidomych

W różnych krajach rozważano potrzebę i celowość modyfikacji języka migowego (znaków ideograficznych i daktylograficznych) dla ułatwienia jego dotykowego odbioru. Jak wykazała praktyka modyfikacja tego typu nie jest konieczna, ponieważ osoby głuche, kore posługiwały się językiem migowym od dzieciństwa, przed dodatkową utratą wzroku, nie natrafiały zazwyczaj na trudności w dotykowym rozpoznawaniu znaków.

Podobnie, polskie doświadczenia wykazały, że większość osób głuchych, które opanowały

język migowy jako osoby widzące, po utracie wzroku nie ma większych trudności w odbiorze znaków migowych drogą dotykową. W związku z tym znaki te nie wymagają żadnej modyfikacji czy adaptacji i mogą być nadal wykorzystywane w porozumiewaniu przez osoby głuche, które stały się głuchoniewidome.

Sprawą o wiele trudniejszą jest nauczenie się znaków ideograficznych przez dzieci głuchoniewidome drogą dotykową, szczególnie, gdy chodzi o znaki, które w swej strukturze są bardziej złożone. Składają się one bowiem z kilku ruchów , są znakami bardziej dynamicznymi i wykonywane są przy pomocy obu rąk, przy czym ruchy wykonywane przez każdą z rąk są ruchami różnymi, asymetrytcznymi. Taka struktura niewąpliwie nie jest odpowiednia dla odbioru dotykowego. Z tego powodu wiele z tych znaków dzieci głuchoniewidome nie są w stanie odbierać ze zrozumieniem. Zagadnieniem modyfikacji znaków ideograficznych języka migowego zajęli się nauczyciele i rodzice w Szkole dla

Na podstawie doświadczeń zdobytych w adaptacji duńskiego języka migowego dla osób

głuchoniewidomych, Andersen i Thestrup (1993) podają następujące ogólne zasady, jakimi należy kierować się przy jego stopsowaniu:

1. Liczba ruchów w każdym znaku powinna być ograniczona do minimum.

2. Liczba elementów ruchowych (dynamicznych) w poszczególnych znakach powinna być ograniczona do minimum.

3. Brak wzrokowej kontroli wykonywania znaków powinien być zastąpiony przez kontrolę dotykowo-ruchową., tzw. "wykonywanie znaków w powietrzu" powinno być zastąpione przez "wykonywanie ich na ciele".

4. Wykonywanie znaku powinno rozpoczynać się i kończyć na ciele w sposób bardzo wyraźny.

5. Znak powinno tworzyć się raczej przy pomocy całej ręki ,a nie jedynie części dłoni lub tylko palców.

6. Znaki tworzone przy pomocy obu rąk powinny być raczej symetryczne niż asymetryczne.

7. Znaki powinny być funkcjonalne, najlepiej konwencjonalne i naturalne; znaki oznaczające

akcje i czynności powinny uwzględniać doświadczenia dzieci głuchoniewidomych, a przedmioty

- ich cechy rozpoznawalne dotykowo, a niewizualnie.

8. Należy unikać znaków abstrakcyjnych i symbolicznych.

Według wymienionych autorów trudności w odbiorze znaków ideograficznych, nawet zmodyfikowanych, występujących u dzieci głuchoniewidomych spowodowane są niską sprawnośią manualną, ograniczoną orientacją przestrzenną i ograniczoną zdolnością zapamiętywania kolejnych (następujących po sobie) zjawisk.

2.2.2.2.. Jednoręczny brajl do palców

Metodą tą mogą posługiwać się tylko osoby znające pismo brajlowskie (obaj rozmówcy). W metodzie tej paliczki wyprostowanych i przylegających do siebie palców wskazującego i

środkowego lewej ręki, przy przykurczonych pozostałych palcach, traktuje się jako miejsca odpowiadające sześciopunktowi brajlowskiemu

Dotykając odpowiednich miejsc (paliczków) przekazujemy osobie głuchoniewidomej układy punktów składające się na litery brajlowskie ( "Jak pomóć...").

2.2.2.3. Dwuręczny brajl do palców

Jest to także metoda porozumiewania się dla partnerów znających pismo brajlowskie. Palce wskazujący, środkowy i serdeczny lewej i prawej ręki głuchoniewidomego traktowane są jak klawisze brajlowskiej maszyny do pisania

Każdy z tych palców odpowiada jednemu punktowowi sześciopunktu brajlowskiego. Osoba przekazująca informacje głuchoniewidomemu kładzie na jego palcach ( w okolicy paznokci) swoje palce. Przekazując poszczególne litery naciska lekko równocześnie wszystkie te palce głuchoniewidomego (odbiorcy), które odpowiadają tym literom ( "Jak pomóc...").

1

---