17. 12. 2009r.
Alicja Stańco
Nr albumu: 230 005
I rok filozofii spec. ogólnofilozoficzna
Wydział Humanistyczny UMK
Barbara Skarga
O nadużyciach intelektu
[w:] O filozofię bać się nie musimy
Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 1991
Racjonalizm (definicja uznana przez autorkę w tekście) - pogląd, że istnieje wiedza prawdziwa, pewna, dobrze skontrolowana oraz działanie skuteczne ze względu na cel (wiedza i działanie rozumowe, rozumne).
Irracjonalność (j.w.) - wszystko, co płynie z emocji, instynktów, wierzeń, subiektywnych preferencji; czego nie da się zweryfikować za pomocą uznanych procedur.
Irracjonalność najczęściej kojarzona jest z tym, co nie rozumne, a więc prowadzące do zguby. Często rzeczywiście emocje, ambicje, wierzenia i religie prowadziły do ograniczeń wolności, zbrodni, stawały na przeszkodzie rozwojowi nauki i kultury. Z drugiej strony, nie można zapominać, że czasami wierzenia czy tradycje miały w sobie wiele racji.
Podobne `za' i `przeciw' racjonalizmowi. Z jednej strony, dzięki niemu mamy uniwersytety, technikę, architekturę, tak rozwiniętą medycynę. Z drugiej jednak, ten sam racjonalizm stworzył bombę atomową, obozy koncentracyjne.
Racjonalizm przez swoje dewiacje może stać się irracjonalizmem.
Człowiek na początku uległy wobec fatum, wraz z powstaniem nowożytnej nauki stał się świadomy swej rozumności i podmiotowości. Świat zaczął traktować jako przedmiot badań, a jego sens czerpany z ludzkiego rozumu.
Cztery naturalne dążności rozumu:
Dążność do podporządkowania wszystkiego swojej władzy [przez poznanie nie tylko zaspokajamy ciekawość, realizujemy imperatyw postępu, możemy zrozumieć świat, ale także nad nim zapanować].
Dążność do generalizacji prawd [nauka, by móc wznieść się na wysoki poziom teoretyczny musi oderwać się od poszczególnych przedmiotów badania. Wg Hegla myśleć, to operować tym, co ogólne i uniwersalne, ujmować rzeczywistość w pojęcia].
Dążność do uprzedmiotowienia (także człowieka)
Dążność do stania się najwyższym arbitrem w każdej kwestii (monopolu racjonalistycznego)
Być rozumnym:
Podporządkować się temu, co rozum za prawdę ogłasza.
Rezygnować ze swojej wolności na rzecz posłuszeństwa i dyscypliny (tylko głupiec buntuje się przeciwko prawdzie).
Nauka zna coraz lepiej swoje ograniczenia. Poznaje je i stara się wystrzegać tendencji maksymalistycznych i lekceważenia zjawisk jednostkowych i skrajnych.
Mądrością można by nazwać przenikliwe widzenie świata, które broni zarówno przed absolutyzacją tendencji rozumu, a z drugiej strony, przed próbami utopienia myśli i działań irracjonalności.
Autorka w swoim tekście określa racjonalność i nieracjonalność. Charakteryzuje osiągnięcia racjonalizmu, ale dużą część uwagi zwraca także na jego dewiacje i upośledzenia. Stara się podkreślić, że tak powszechnie wielbiony racjonalizm i rozum może doprowadzić do negatywnych skutków w życiu społecznym, kulturalnym. Definiuje rozum, wymieniając jego cztery naturalne dążności, które są dla niego imperatywami działania. Stwierdza także, co to znaczy `być rozumnym'.