Wykład 4: Etyczne problemy badań psychologicznych
Etyka we współczesnej psychologii eksperymentalnej
Zasady etyczne badań psychologicznych:
Zasada dobrowolności
Gwarancja anonimowości
Badany ma prawo znać cel
Badania nie mogą wywoływać cierpień u OB., mieć poniżającego charakteru, przynosić szkody OB.
Wyniki nie mogą być wykorzystywane przez badacza do celów nienaukowych i w służbie tzw. zbrodniczych czy dyskryminacyjnych ideologii
Etyka badania naukowego
Procedura maskowania. Maskowanie jest istotnym elementem szeregu badań psychologicznych. Szczególnie w dziedzinie psychologii społecznej i osobowości. Jest także przejawem dążenia badacza do uzyskania przewagi informacyjnej nad osobą badaną. Problemy etyczne - psycholog niezależnie od roli OB. wchodzi w sferę jej życia prywatnego; pozbawienie OB. swobody wyboru, co do wzięcia udziału w eksperymencie.
Narażenie osób badanych na cierpienie, wstyd, lęk i zaniżenie ich samooceny. Eksperymenty Ascha, Zimbardo, Milgrama, Watson'a
Etyka badań psychologicznych lat60-tych XX wieku - zastosowanie poprawnego metodologicznie planu eksperymentalnego i poprawnych analiz statystycznych. Etyka badań współczesnych - kodeks etyczny badań eksperymentalnych; 10 zasad chroniących badanego.
Trzy postawy, do rozwiązania dylematów etycznych, jakie rodzą badania psychologiczne, w których udział związany jest z narażeniem OB. na jakieś cierpienie wg Frączka:
rygoryzm etyczny
indyferentyzm moralny
realizm etyczny
Trzy etyczne wyjścia w badaniach nad stresem:
zastąpienie eksperymentalnej procedury badaniem ex post facto
wykorzystanie w badaniach „specjalnych” grup ludzi
przedstawienie szczegółowego opisu badania grupie osób pochodzących z tej samej populacji co grupa eksperymentalna, na której mamy zamiar przeprowadzić badanie.
Wykładowca w roli badacza i student w roli OB.
Informowanie społeczności uczonych o uzyskanych RB.
Pułapki w badaniach psychologicznych związane z osobą badacza: 1.wpływ paradygmatu uznanego przez badacza; 2. wpływ niejednoznacznie określonej przez badacza procedury eksperymentalnej; 3. wpływ sposobu interpretowania danych przez badacza; 4. wpływ fałszowania danych przez badacza.
Pułapki w badaniach psychologicznych związanych z osobą eksperymentatora: 1. wpływ cech osobowych eksperymentatora; 2. nieprzestrzeganie sposobu realizacji procedury eksperymentalnej; 3. nieprawidłowe rejestrowanie danych; 4. fałszowanie danych; 5. niezamierzony wpływ oczekiwań eksperymentatora.
Zasady prowadzenia eksperymentów w psychologii wg Aronsona:
Psycholog musi zrobić wszystko , aby nie zaszkodzić uczestnikom badań.
Gdy psycholog planuje badanie musi określić ich dopuszczalność z punktu widzenia etyki.
Badacz powinien dokładnie opisać badanym procedurę eksperymentu, zanim wezmą oni w nim udział i uzyskać od nich przyzwolenie
Maskowanie badacz może zastosować jedynie wtedy, gdy nie ma żadnego innego sposobu sprawdzenia postawionej hipotezy i jeżeli komisja ekspertów zaakceptuje projekt badawczy także pod względem etycznym.
Wszystkie osoby badane muszą zostać poinformowane, że w każdej chwili mogą zrezygnować z uczestnictwa w eksperymencie.
Wszystkie informacje uzyskane w trakcie badań od ich uczestników muszą być utrzymane w ścisłej tajemnicy (jeżeli badany nie zgodzi się na ich publikację).
RB jako podstawa praktycznego działania
Psycholog podejmując się wykonania specjalistycznej ekspertyzy ma zupełną pewność, co do:1-własnych kompetencji; 2-celu instytucji (nie jest on sprzeczny z dobrem człowieka); 3-własnej niezależności.
Zasady prowadzenia badań naukowych (psychologicznych) z udziałem ludzi w roli obiektów badanych (10 zasad):
Badacz przed przystąpieniem do przeprowadzenia badania musi dokonać jego całościowej oceny z etycznego punktu widzenia.
Badacz ponosi odpowiedzialność etyczność całego badania, w tym także za postępowanie swoich współpracowników.
Badacz zobowiązany jest do udzielenie pełnej i szczegółowej informacji osobie badanej dotyczących wszystkich aspektów badania , w którym bierze ona udział; do udzielenia odpowiedzi na wszystkie jej pytania. Tak aby osoba badana mogła w pełni świadomie wyrazić zgodę na udział w badaniu lub odmówić takiej zgody.
Badacz powinien unikać utajnienia przed osobą badaną prawdziwego celu badania i posługiwać się tą procedurą tylko w szczególnie uzasadnionych sytuacjach; badacz powinien zadbać o to, aby osobie badanej wyjaśnione zostały powody, dla których została ona wprowadzona w błąd.
Badacz powinien respektować prawo osoby badanej do odmowy udziału w badaniach albo wycofania się w trakcie badania. Zasada ta nabiera szczególnego znaczenia wówczas, gdy osoba badana pozostaje w jakiejś zależności od badacza.
Udział osoby badanej musi opierać się na jasno określonym porozumieniu zawartym między badaczem a osobą badaną. Niedopuszczalne są różnorodne formy nacisku wywieranego przez badacza na osobę badaną. Badacz jest także zobowiązany w jakiś sposób honorować udział osoby badanej w badaniu.
Badacz musi chronić osobę badaną przed różnorakimi formami psychicznego i fizycznego dyskomfortu; nie może jej narażać na doznawanie lęku, wstydu bólu itp.
Po skończeniu badania i opracowaniu jego rezultatów badacz musi wyjaśnić osobie badanej ich naturę oraz odpowiedzieć na wszystkie pytania i wątpliwości jakie nasunęły się osobie badanej w trakcie jej udziału w badaniu. Jest to szczególnie ważne wówczas, gdy osoba badana została wprowadzona w błąd przez badacza w wyniku zastosowanej przez niego instrukcji maskującej prawdziwy cel badań.
Jeżeli udział w badaniu może za sobą pociągnąć wystąpienie niepożądanych dla osoby badanej skutków, to badacz jest zobowiązany do zrobienia wszystkiego, co w efekcie zniosłoby (albo wręcz zablokowało ich wystąpienie) owe przykre dla osoby badanej skutki udziału w badaniu.
Żadne informacje osoby badanej, które badacz uzyskał w trakcie badania, nie mogą być udostępnione osobom trzecim; musi być zachowana pełna dyskrecja, a osoby badane należy zapewnić o pełnej ochronie otrzymanych informacji.