Charakterystyka ogólna zasad prawa wspólnotowego
Prawo wspólnotowe stanowi osobny system prawny, ściśle powiązany zarówno z prawem międzynarodowym, jak i z prawami narodowymi. Prawo to obowiązuje w każdym państwie członkowskim tak jak jego prawo wewnętrzne, a nawet jest dla tegoż prawa zajmują naczelną pozycję wśród wszystkich norm obowiązujących w wewnętrznych systemach prawnych państw członkowskich Unii Europejskiej. Normy prawa wspólnotowego tworzą prawa i obowiązki dla podmiotów indywidualnych i na tym polega bezpośredni skutek tych norm.
Prawo wspólnotowe stanowi podstawę systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej, reguluje stosunki między instytucjami wspólnotowymi, reguluje zasady procesów decyzyjnych, określa związek pomiędzy Unią a jej obywatelami
( obywatelstwo Unii Europejskiej ) oraz między Unią a państwami członkowskimi.
Porządkiem prawnym Unii rządzą dwie zasady:
Zgodność z prawem aktów uchwalanych przez instytucje Wspólnot Europejskich;
Ochrona prawna tych, którzy podlegają przepisom Unii.
Źródłami prawa wspólnotowego w znaczeniu formalnym są dwie grupy norm:
Prawo stanowione, które powstaje w wyniku działania instytucji Wspólnot wyposażonych w kompetencje ustawodawcze lub samych państw członkowskich.
Prawo to dzieli się dodatkowo na prawo pierwotne i prawo wtórne.
a) Prawo pierwotne to :
bezpośrednie akty prawne współtworzone przez państwa członkowskie, np. traktaty założycielskie ustanawiające Europejską Wspólnotę Węgla i Stali
( EWWiS ), czy Europejską Wspólnotę Energii Atomowej;
zmiany i modyfikacje tych traktatów, np. Jednolity Akt Europejski, czy Traktat
o Unii Europejskiej;
układy o stowarzyszeniu i układy o przystąpieniu do Unii Europejskiej
b) Prawo wtórne tworzą akty wydawane przez następujące instytucje kierownicze Unii:
- Komisję Europejską - jest głównym organem zarządzająco - wykonawczym Wspólnot Europejskich. Komisja funkcjonuje na zasadzie kolegialności - decyzje podejmowane są przez kolegium komisarzy, co jest równoznaczne ze zbiorową odpowiedzialnością polityczną przed Parlamentem Europejskim.
- Rada Unii Europejskiej - jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich. Rada obraduje w różnych składach branżowych. Zasadniczym reprezentantem danego kraju jest minister spraw zagranicznych, ale w praktyce w obradach Rady uczestniczą ministrowie kierujący resortami odpowiedzialnymi za problemy poddane pod debatę.
- Parlament Europejski ( akty prawne Unii Europejskiej ) - w 1957 roku na mocy Ustawy w sprawie wspólnych instytucji, która weszła w życie 1.01.1958 r., Zgromadzenie Parlamentarne EWG połączone za Zgromadzeniem Parlamentarnym Euratomu i ze Wspólnym Zgromadzeniem EWWiS. W wyniku scalenia powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, które w 1962 roku zmieniło nazwę na Parlament Europejski.
Spośród tych aktów ( rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zlecenia, opinie ) do prawa wtórnego zalicza się jedynie rozporządzenia i dyrektywy ( decyzje powszechne i zalecenia EWWiS ).
prawo niestanowione tworzą z kolei ogólne zasady prawne Unii Europejskiej, których istnienie zależy od uznania przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.
Trzecią grupę źródeł prawa wspólnotowego stanowią umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnoty i państwa członkowskie z państwami trzecimi.
Unia zawiera zgodnie z prawem międzynarodowym porozumienia i układy z państwami, które nie są jej członkami oraz z organizacjami międzynarodowymi. Są to traktaty, układ lub konwencje dotyczące zarówno szeroko pojętej współpracy w dziedzinie handlu, przemysłu, techniki, jak i stosunków społecznych. Umowy te wyznaczają zakres prawno - międzynarodowych zobowiązań Wspólnot ( np. układy o charakterze europejskim ).
Czwartą grupą źródeł prawa wspólnotowego są porozumienia zawarte pomiędzy państwami członkowskimi. Z jednej strony chodzi o porozumienia, które podpisano w celu uregulowania kwestii ściśle związanych z działalnością Unii , w których instytucjom wspólnotowym nie nadano odpowiednich praw. Z drugiej strony mowa tu o porozumieniach międzynarodowych zawartych między państwami członkowskimi w celu pokonania niedogodności wynikających z terytorialnego ograniczenia prawodawstw krajowych oraz stworzenia prawa, które miałoby jednakowe zastosowanie na terenie całej Unii ( art. 220 - Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej ). Ma to przede wszystkim znaczenie w dziedzinie prywatnego prawa międzynarodowego. Do takich umów można zaliczyć np. konwencję o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych z 1968 roku.
Możemy wyróżnić następujące zasady prawa wspólnotowego:
- zasada działania wspólnot w kompetencjach jej przekazanych
wspólnota oparta jest na zasadzie kompetencji przyznanych
do działania potrzebuje upoważnienia w traktacie
regułą jest upoważnienie wyraźne
środki z zakresu wspólnej polityki handlowej wydawane są w oparciu o art. 133 (p.113) TWE
polityka transportowa
wspólna polityka rolna
środki służące realizacji prawa przemieszczania się pracowników
- zasada subsydiarności
- w zakresie, który nie podlega jej wyłącznej kompetencji wspólnota podejmuje działania zgodnie z zasadą subsydiarności tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być zrealizowane przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na skalę lub skutki proponowanych działań mogą zostać lepiej zrealizowane przez państwa członkowskie
zastosowanie tej zasady prowadzi do pozostawienia państwom wolnej ręki, tylko w materiach nie objętych wyłącznymi kompetencjami wspólnoty, warunkiem - brak zdolności państw do realizacji pewnych celów i lepsza skuteczność wspólnoty
dotyczy tylko spraw, które nie są objęte wyłączną kompetencją wspólnot
- zasada proporcjonalności
żadne działanie wspólnoty nie wykroczy poza to, co jest niezbędne dla osiągnięcia celów określonych w niniejszym traktacie
wymaga ona aby: stosowany środek prowadził do celu; ma on nie wykraczać poza niezbędność realizacji celu; jeśli są inne mniej dotkliwe środki to należy je stosować; realizowane cele muszą pozostawać w pewnej proporcji do środków; zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo; obowiązek respektowania praw człowieka; prawo do tajemnicy korespondencji, prawo do obrony, prawo do godności - sprawa Strauder; ochrona praw nabytych i uzasadnionych oczekiwań
zasada solidarności ( lojalności w stosunku do wspólnoty )
państwa podejmują działania do realizacji celów wspólnoty
państwa powstrzymują się od działań grożących stabilności wspólnoty
zupełnie wyjątkowo może mieć miejsce retroaktywne stosowanie prawa, organy wspólnotowe mają obowiązek respektować złożone przez siebie obietnice
Dla opisania natury prawa wspólnotowego stosuje się określenie
„ supranacjonalności ” oznacza to, że Unia jest samodzielnym organizmem z suwerennymi prawami, posiadającym niezależny od państw członkowskich system prawny. Dla oddziaływania organów Unii na narodowe systemy prawne rozwinięte zostało specjalne instrumentarium składające się z aktów prawnych, które w określonych przypadkach mogą wypierać lub poprawiać uregulowania narodowe .
Do głównych procedur stanowienia prawa wspólnotowego zaliczamy :
procedurę konsultacji - tworzy ona podstawy do wydawania ogólnych
aktów prawnych w Unii Europejskiej i stosowana jest od 1958 r. we wszystkich przypadkach, które nie podlegają jednoznacznie procedurze współpracy instytucjonalnej lub procedurze współdecydowania. Takie zastosowanie procedury konsultacji wynika z podziału kompetencji między Komisją Europejską i Radę Unii Europejskiej.
procedurę zgodności - wprowadzono ją do procesu decyzyjnego w
Jednolitym Akcie Europejskim ( 1987 r.) i potwierdzono w Traktacie o Unii Europejskiej ( 1993 r.). Stosowana jest przy przyjmowaniu nowych członków ( art. O Traktatu o Unii Europejskiej ) lub przy zawieraniu układów o stowarzyszeniu z państwami trzecimi ( art. 228, 238 TWE ).
- procedurę współpracy instytucjonalnej - podobna jest w głównych zarysach do procedury współdecydowania, ale nie przewiduje powoływania Komitetu Mediacji. Poza tym prowadzi ona do przyspieszenia mechanizmów stanowienia prawa wspólnotowego. Procedura współpracy instytucjonalnej pozwala podejmować uchwały kwalifikacyjną większością głosów lub zwykłą większością głosów. Podstawę prawną tej procedury stanowi art. 189 c Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej.
- procedurę współdecydowania ( kodecyzji ) - wprowadza art.189 b Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. Jej praktyczne zastosowanie nie ogranicza się tylko do polityki, ale dotyczy również spraw związanych ze swobodą przesiedlania się, poszukiwania pracy, wzajemnym honorowaniem dyplomów szkół wyższych, swobodą funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz przedsięwzięć wspierających w zakresie kształcenia zawodowego, wychowania, kultury, młodzieży i zdrowia, ochrony konsumenta, badań i technologii oraz zakresu niektórych programów ekologicznych. Procedura ta daje Parlamentowi Europejskiemu możliwość odrzucenia wniosku Komisji Europejskiej. Jest to w praktyce prawo weta PE w procesie decyzyjnym. We wszystkich najważniejszych fazach procedury współdecydowania ustalone są terminy na podjęcie decyzji. Wniosek może być szybko przyjęty, jeżeli komisja, PE i Rada Unii Europejskiej są podobnego zdania oraz wypracują i przyjmą wspólne stanowiska. Gdy pojawi się różnica opinii, procedura taka trwać może 13 miesięcy, licząc od daty pojawienia się propozycji wspólnego stanowiska. Wprawdzie zakłada się, że skuteczność procedury współdecydowania zapewnia Komitet Mediacji, ale w jej ramach zaobserwować można legislacyjną równoprawność Parlamentu i Rady. W gestii Parlamentu leży wykazanie zdolności do kompromisu, aby w Komitecie Mediacji mógł on wraz z Radą uzgodnić wspólny projekt przyszłego aktu prawnego .
Informacje z internetu: www.nssce.uw.edu.pl
J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek: Leksykon integracji europejskiej. PWN, Warszawa 1998, s. 166 -168
Op. cit (2), s. 169 - 176