DR D. PIOTROWSKI
NARZĘDZIA INWESTYCYJNE
Inwestorzy podejmują decyzje wykorzystując analizę fundamentalną i analizę techniczną.
Analiza fundamentalna ma zastosowanie w inwestycjach długoterminowych. Jej celem jest wskazanie spółek niedowartościowanych, których akcje należy nabyć, lub przewartościowanych.
W tej metodzie bada się wpływ czynników makro, mikro, związanych z sektorem na przyszłe wyniki finansowe spółki. Przyjmując pewne założenia dotyczące kształtowania się sytuacji rynkowej, prognozuje się przyszłe wyniki spółki i na ich podstawie dokonuje się wyceny przedsiębiorstwa. Następnie otrzymaną wartość firmy porównuje się do aktualnej wyceny rynkowej.
Analiza techniczna ma zastosowanie przy inwestowaniu krótkoterminowym. Bazuje na następujących założeniach:
- ceny rynkowe zawierają w sobie wszystkie dostępne informacje,
- ceny poruszają się w trendach i tworzą formacje cenowe,
- zachowania obserwowane w przeszłości mogą powtórzyć się w przyszłości.
Terminy związane z analizą: trend wzrostowy, spadkowy, horyzontalny, linia wsparcia, linia oporu, kanał trendowy.
Formacje: podwójny szczyt, podwójne dno, głowa z ramionami, flaga, spodek, trójkąt, klin.
REKOMENDACJE
Rekomendacje to analizy i zalecenia formułowane wobec konkretnego emitenta lub określonych walorów sugerujące określone zachowanie inwestycyjne.
Rekomendacje mogą być sporządzane przez analityków banków i domów maklerskich oraz niezależnych analityków.
Rekomendacje muszą zawierać dane analityka i ośrodka, który on reprezentuje, opis zastosowanych metod wyceny, prezentację faktów i odrębnie opinii, zestawienie wcześniej wydanych rekomendacji dotyczących tego instrumentu, cenę z dnia wydania rekomendacji, cenę docelową, horyzont inwestycyjny, zalecenie typu: kupuj, sprzedaj, trzymaj, akumuluj, poniżej rynku, przeważaj.
Oceniając trafność rekomendacji należy brać pod uwagę oczekiwany kierunek i intensywność zmian ceny.
FUZJE I PRZEJĘCIA
Fuzja to transakcja dobrowolna między równymi podmiotami. W wyniku fuzji co najmniej jeden podmiot traci osobowość prawną. Fuzja może mieć formę wcielenia (inkorporacji) a+b=A, lub połączenia a+b=C.
Przejęcie może polegać na objęciu kontrolnego pakietu akcji. Przejęcie może być etapem poprzedzającym fuzję.
Przejecie odwrotne to sytuacja, kiedy mniejszy, słabszy podmiot przejmuje silniejszy.
Motywy: chęć przejęcia złóż, patentów, licencji, zwiększenie udziału rynkowego, efekt synergii, okazja rynkowa, dywersyfikacja działalności, decyzja administracyjna, sposób na unikniecie bankructwa.
Etapy fuzji i przejęć:
Wybór między formą wzrostu wewnętrznego a zewnętrznego
Określenie cech potencjalnego obiektu przejęcia
Krótka lista
Due diligence - wszechstronna weryfikacja wcześniej przyjętych założeń
Wycena przedsiębiorstw
Negocjacje
Finansowanie
Integracja
Fuzję i przejęcie można oceniać pod kątem osiągnięcia założonych celów strategicznych, sprawności i szybkości przebiegu transakcji oraz wzrostu rynkowej wartości połączonych podmiotów. Często ostatnie kryterium powodzenia operacji nie jest osiągane.
Wrogie przejęcie realizowane jest wbrew woli zarządu firmy. Jest bardziej ryzykowne z racji stawiania oporu oraz ograniczonego dostępu do informacji o przejmowanym podmiocie.
Formy obrony przed wrogim przejęciem dzielimy na odstraszające przed samym przejęciem oraz stosowane gdy firm już została zaatakowana. Mogą mieć postać: prawo pierwokupu, statutowe ograniczenie wysokości głosów na WZA, złoty spadochron, konieczność natychmiastowej spłaty zadłużenia, wsparcie ze strony mediów, polityków, instytucji nadzorczych, biały rycerz, sprzedaż klejnotów koronnych.
Przekroczenie progów 33%, 66% oraz nabycie akcji reprezentujących co najmniej 10% ogółu głosów może odbyć się w drodze ogłoszenia wezwania. Cena w wezwaniu nie może być niższa od średniej z 3 lub 6 miesięcy notowań oraz od ceny zapłaconej przez dany podmiot lub podmiot z nim powiązany za akcje nabywanej firmy w okresie ostatnich 12 miesięcy.
Głosy podmiotów powiązanych są sumowane. Powiązanie może mieć charakter kapitałowy, osobowy lub umowny.
Parkingowi to wynajęte instytucje finansowe, które dokonują zakupów przedofertowych, a następnie głosują na WZA zgodnie ze wskazówkami zlecającego. Po pewnym czasie odsprzedają jemu akcje. Zastosowanie parkingowych pozwala: ukryć intencje, nabyć znaczną ilość akcji przed ogłoszeniem oferty, czyli po niższych cenach, ominąć zapisy o progach zaangażowania i wezwaniach.
INSTRUMENTY POCHODNE
Pojawienie się ryzyka na rynkach (kapitałowym, walutowym, surowcowym, stóp procentowych) było przyczyną spopularyzowania instrumentów pochodnych.
Instrumenty pochodne (derywaty) to takie instrumenty finansowe, których cena, wartość zależy od ceny, wartości instrumentu bazowego. Instrumentem bazowym może być:
akcja
indeks
obligacja
surowce
waluta
stopa procentowa
parametr pogody
Instrument bazowy powinien charakteryzować się:
wysokim obrotem
być codziennie notowany (na każdej sesji)
cena powinna zmieniać się w sposób ciągły
Funkcje instrumentów pochodnych:
-hedging
Stosuje się w celu ochrony przed ryzykiem zmian. Jeżeli podmiot jest narażony na ryzyko rynkowe, a zastosowanie instrumentu pochodnego (zajęcie pozycji w tym instrumencie) pozwala na zmniejszenie lub całkowite wyeliminowanie ryzyka, to wtedy mamy do czynienia z hedgingiem.
Przy hedgingu warto wspomnieć o funduszach hedgingowych. Fundusze te nie mają restrykcyjnych uregulowań i ograniczeń prawnych. Ich polityka inwestycyjna oraz sposoby i treść raportowania ustalane są w umowie między inwestorem a zarządzający funduszem. Ogromne kwoty jakimi inwestują, jak też brak nadzoru ze strony instytucji państwowych sprawiają, że operacje tych podmiotów mogą destabilizować rynki.
- spekulacja
Polega na obstawieniu jednej pozycji - wzrostów lub spadków. Zwielokrotniony efekt występuje dzięki zjawisku dźwigni wynikającej z niewielkiej wartości depozytu zabezpieczającego. Wysokość inwestycji (depozyt wstępny) jest stosunkowo nieduża do zysków/strat będących skutkiem zmian wycen kontraktów.
-arbitraż
To wykorzystywanie różnic cenowych na dany instrument i instrument od niego zależny. Zastosowanie arbitrażu prowadzi do osiągnięcia zysku bez ryzyka. Aby przeprowadzić skutecznie arbitraż należy nabyć (przyjąć pozycję długą) instrument niżej wyceniany oraz sprzedać (przyjąć pozycję krótką) instrument wyżej wyceniany. Ilości instrumentów w obu transakcjach powinny się pokrywać.
Działania arbitrażystów przyczyniają się do zawężenia różnic cenowych na dany instrument (przyczyniają się do bardziej efektywnej wyceny instrumentów przez rynek) oraz zwiększenia płynności rynku - wartości i wolumenu zawieranych transakcji.
Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje instrumentów pochodnych:
kontrakty terminowe - forward i futures
opcje
Kontrakt terminowy to dwustronne zobowiązanie do przeprowadzenia transakcji w przyszłości na z góry określonych warunkach.
W kontrakcie terminowym występują dwie strony:
kupujący kontrakt - zajmujący pozycję długą
sprzedający kontrakt - zajmujący pozycję krótką
Cechy kontraktu forward:
brak standaryzacji
rynek pozagiełdowy
strony transakcji znają się
depozyt zabezpieczający nie jest obowiązkowy
transakcje mają charakter zabezpieczający,
wykonanie transakcji najczęściej poprzez fizyczne dostarczenie instrumentu bazowego
Cechy futures:
standaryzacja
obrót giełdowy
anonimowi uczestnicy
depozyt zabezpieczający obowiązkowy
codzienne rozliczenia transakcji (marking to market)
większość transakcji ma charakter spekulacyjny
wykonywanie transakcji najczęściej poprzez rozliczenie różnicy
Przystępując do kontraktu futures należy wnieść depozyt zabezpieczający. Są to zablokowane środki, które mogą posłużyć jako wypłata należności dla strony zyskującej w kontrakcie. Depozyt może być w formie pieniężnej lub pod postacią papierów wartościowych.
Wyróżniamy:
depozyt wstępny (np. 10% wartości kontraktu)- obowiązuje w momencie rozpoczęcia transakcji
depozyt właściwy (np. 5% wartości kontraktu) - poziom min. niezbędny do utrzymania danego kontraktu.
Wysokość depozytu pobieranego jako procent od wartości kontraktu, zależy od ryzyka inwestycji w instrument bazowy. Najmniejsze depozyty są na walutach, potem przy indeksach i na końcu dla akcji, bo te są najbardziej chwiejne (ryzykowne).
miesiące cyklu kwartalnego H - marzec M - czerwiec U - wrzesień Z - grudzień
FW20Z1620 skrót ten oznacza kontrakt futures na WIG20, który wygaśnie w grudniu 2016, mnożnik 20 zł
FW40U16 futures na mWIG40, który wygaśnie we wrześniu 2016, mnożnik 10 zł
FUSDM16 futures na dolara (10.000 sztuk, od niedawna 1000 sztuk), który wygaśnie w czerwcu 2016
FPEOU13 futures na akcje (100 sztuk) Banku Pekao, który wygasł we wrześniu 2013
Dzień wygaśnięcia kontraktu futures to zwykle trzeci piątek miesiąca wygaśnięcia.
Cena futures zawiera oczekiwania rynku dotyczące wartości instrumentu bazowego w przyszłości.
Cena SPOT (inaczej z rynku kasowego, natychmiastowego) to przykładowo bieżący kurs USD w NBP.
Baza jest to różnica między ceną futures, a ceną spot. Baza ujemna - futures wyceniany niżej niż instrument bazowy.
Luka jest to różnica między kursem otwarcia na danej sesji, a ceną zamknięcia na poprzedniej sesji.
W przypadku kontraktów na WIG20 zawsze w obrocie znajdują się 4 serie. Obroty koncentrują się głównie na serii najbliższej do wygaśnięcia. Inwestorzy przechodzą na serię następną na około tydzień przed wygaśnięciem.
70-80% obrotów na giełdowym rynku instrumentów pochodnych w Warszawie realizowana jest na futures na WIG20.
Instrument pochodny w dniu wygaśnięcia jest rozliczny względem ceny instrumentu bazowego z tego dnia. W przypadku kursu walut, jest to kurs średni z fixingu NBP, w przypadku indeksów jest to średnia wartość wyliczona na podstawie notowań z godzin 15.50-16.50 oraz fixingu na zamknięcie.
Sesja trzech wiedźm występuje w trzeci piątek miesiąca wykonania kontraktów i opcji i wiąże się ze znacznymi wahaniami kursów instrumentów bzowych.
LOP - liczba otwartych pozycji. Kontrakty tworzone są poprzez połączenie pozycji długiej z krótką.
Krótka sprzedaż to pożyczka papierów wartościowych celem natychmiastowej sprzedaży. Zysk z tej techniki realizowany jest, gdy zakup papierów w celu ich zwrotu zostanie dokonany po cenie niższej od ceny ich sprzedaży.
Przykład
Nasze rozważania będą dotyczyły futures na euro. Przyjmijmy, że depozyt wstępny to 10% wartości kontraktu, a depozyt właściwy to 5% wartości kontraktu. Cena futures na euro w momencie zawierania transakcji = 4 zł. Wartość transakcji = 4000 zł (1000 euro razy 4 zł)
okres 1 2 3 4
spot 3,9 4 4,1 4,35
futures 4 4,1 4,2 4,45
Depozyt wstępny 400 zł
1 okres
Kupujący Sprzedający
400 400
2 okres, cena 4,1, wartość kontraktu 4100 zł, depozyt właściwy 205 zł
Kupujący Sprzedający
500 300
3 okres, cena 4,2, wartość kontraktu 4200 zł, depozyt właściwy 210 zł !!!
Kupujący Sprzedający
600 200!!!
W tym momencie sprzedający musi dopłacić kwotę minimum około 100 zł w celu uzupełnienia depozytu do poziomu 140% depozytu właściwego. W innym wypadku dom maklerski, w którym sprzedający ma swój rachunek rozliczy i zamknie transakcję.
Przykład na arbitraż
Dokonujemy transakcji na instrumencie podstawowym i pochodnym od tego instrumentu podstawowego.
Założenie jest takie, że cena instrumentu podstawowego dość znacznie różni się od ceny instrumentu pochodnego.
Załóżmy, że cena akcji spółki X wynosi 23 zł, a cena kontraktu futures na te akcje wynosi 24 zł.
Przyjmujemy pozycję krótką, czyli sprzedajemy powiedzmy dwa kontrakty po 24 zł. Jeden kontrakt odpowiada 100 akcjom. Jednocześnie kupujemy 200 akcji po 23 zł.
Warto przypomnieć, że cena kontraktu w dniu jego wygaśnięcia równa jest cenie instrumentu podstawowego z tego dnia.
Przyjmijmy dwa warianty:
cena akcji w dniu wygaśnięcia wynosi 23 zł (bez zmian)
na sprzedaży kontraktu zarobiliśmy 1 zł x 2 kontrakty x 100 akcji = 200 zł
kupiliśmy 200 akcji po cenie 23 zł, ale cena nie zmieniła się, dlatego nic nie zarobiliśmy.
W sumie mamy zysk 200zł (oczywiście minus koszty transakcji)
cena akcji w dniu wygaśnięcia wynosi 28 zł
na sprzedaży kontraktu straciliśmy 4 zł x 2 kontrakty x 100 akcji = 800 zł
kupiliśmy 200 akcji po cenie 23 zł, a teraz cena wzrosła do 28 zł, więc zarobiliśmy:
5zł x 200 akcji = 1000 zł
W sumie mamy zysk 200 zł (oczywiście minus koszty transakcji)
Opcje dają jednej stronie prawo, a drugiej zobowiązanie do zawarcia transakcji w przyszłości na z góry określonych warunkach.
Cechy opcji:
instrument bazowy
cena wykonania
termin wygaśnięcia
premia
Wyróżniamy dwa typy opcji:
-zakupu (call) - daje prawo do zakupu określonej ilości instrumentu bazowego po ustalonej cenie w określonym terminie w przyszłości.
-sprzedaży (put) - jest to prawo sprzedaży określonej ilości instrumentu bazowego po ustalonej cenie w określonym terminie w przyszłości.
W przypadku każdej opcji występuje:
-posiadacz opcji (pozycja długa, long)- nabywa prawo do kupna lub prawo do sprzedaży
-wystawca opcji (pozycja krótka, short)- zobowiązuje się do zrealizowania kontraktu, czyli do sprzedaży lub zakupu
Za nabycie opcji czyli prawa do kupna lub sprzedaży należy zapłacić cenę zwaną premia.
Wyróżniamy opcje typu europejskiego, które mogą być wykonane tylko w dniu wygaśnięcia oraz opcje typu amerykańskiego możliwe do zrealizowania w całym terminie aż do wygaśnięcia.
Każda opcja może być:
w cenie (warto ją wykonać): in the money
obojętnie czy wykonamy czy nie: at the money
nie warto jej wykonać: out of the money
Poza prostymi opcjami funkcjonują również opcje egzotyczne:
- opcje złożone np. CALL on CALL, PUT on PUT
- opcja wyboru - posiadacz w pewnym okresie przed jej wygaśnięciem decyduje czy traktuje ją jako opcję kupna czy opcję sprzedaży
- opcja binarna - w przypadku jej wykonania daje jej posiadaczowi zawsze stały, określony dochód.
Wyróżniamy dwa rodzaje: wszystko albo nic lub jeden przypadek (jeśli chociaż raz opcja była in the money, to otrzymuje się stały dochód)
- opcja azjatycka - cena wykonania jest ceną średnią instrumentu bazowego z ustalonego okresu (gorsza, bo zależy od tego jak będzie się zmieniał kurs), bardziej ryzykowna dla sprzedającego
- opcja tęczowa - w momencie wykonania wybiera się spośród wielu instrumentów podstawowych ten, który da posiadaczowi najwyższy dochód
- opcja barierowa:
up and in - opcja sprzedaży, która w momencie wystawienia jest nieważna, a staje się ważna, gdy cena instrumentu podstawowego przekroczy ustaloną wartość przed terminem wygaśnięcia opcji
down and out - opcja kupna, która jest ważna w momencie wystawienia, a przestaje być ważna, gdy cena instrumentu podstawowego spadnie poniżej ustalonej wartości przed terminem wygaśnięcia opcji
- opcja cap, opcja floor
opcja cap chroni przed nadmiernym wzrostem stopy procentowej przy kredycie
opcja floor chroni przed nadmiernym spadkiem stopy oprocentowania depozytu
Problemy polskich firm z opcjami walutowymi - straty szacowano na kilka mld zł, struktury bezkosztowe
W Polsce w instrumenty pochodne aktywnie inwestują inwestorzy indywidualni. Na Zachodzie są przedmiotem zainteresowania głównie inwestorów instytucjonalnych. Skrót LOP w kontraktach, oznacza liczbę otwartych pozycji. W kontrakcie ktoś obstawia spadki, a ktoś wzrosty, wtedy dochodzi do zawarcia transakcji. Wzrastająca LOP świadczy o popularności kontraktów. Mamy też instrumenty pogodowe (POG) zależą od określonych uwarunkowań pogody, stosowane w elektrociepłowniach, rolnictwie, ubezpieczeniach.
5