Temat: Starozytne Igrzyska Olimpijskie w Grecji
Pierwsze Igrzyska Olimpijskie odbyly sie w 776 roku p.n.e. w greckiej Olimpii. Przez ponad 1000 lat odbywaly sie regularnie co cztery lata. Organizowano je w czerwcu lub lipcu i trwaly piec dni. Upadek Olimpii rozpoczal sie w 395 roku n.e., gdy rzymianie nakazali zaprzestac igrzysk. Miedzy V a VIII wiekiem najezdzcy spladrowali wiele budynków i swiatyn. Trzesienia ziemi, powodzie i obsuniecia gruntu pokryly stanowisko ponad 4m warstwa ziemi. Przez stulecia Olimpia lezala ukryta i zapomniana. Dopiero w 1766 roku odkryl ja Richard Chandler - angielski antykwariusz.
Starozytni grecy przywiazywali duza wage do sprawnosci fizycznej. Uwazali, ze cwiczenia gimnastyczne zapewniaja zdrowie. Szczególne znaczenie nabieralo to w czasie wojny, kiedy zolnierze musieli byc sprawni, aby walczyc. Mlodzi mezczyzni we wszystkich miastach - panstwach stawali do wspólzawodnictwa w zawodach lekkoatletycznych. Igrzyska olimpijskie byly tak wielkim wydarzeniem, ze na czas ich trwania przerywano wojny, aby zolnierze mogli wziac udzial w zawodach, a widzowie bezpiecznie dotrzec na miejsce. Igrzyska urzadzano ku czci Zeusa i ku jego czci zapalano specjalny znicz w swietym gaju oliwnym w Olmpii.
Najbardziej czczonym w starozytnej Grecji sanktuarium Zeusa, a zarazem centralnym punktem olimpijskiego kompleksu bylo Altis. Choc przez pierwsze lata olimpiad byl to tylko gaj, stopniowo wypelnialy go swiatynie, miejsca kultu i posagi wzniesione ku czci Zeusa. Wielki oltarz Zeusa, który znajdowal sie w Altis nie przetrwal do naszych czasów. Swiatynia z badan archeologów wynika, ze zostala zbudowana w latach 446 - 456r. p.n.e. co znaczy, ze trwala 10 lat. Byla ona wielkim budynkiem o marmurowym dach, podpartym wieloma kolumnami. Ozdabialy Ja liczne rzezby, wsród których najwieksze wrazenie robil olbrzymi, bogato zdobiony posag Zeusa dluta Fidiasza. Posag nie przetrwal do naszych czasów, znamy go tylko z opisu Pauzaniasza - ówczesnego kronikarza.
Igrzyska byly to bardziej swieta religijne niz impreza sportowa. Tlumy ludzi ciagnace do Olimpii mozna bylo nazwac raczej pielgrzymami anizeli kibicami. Kazdy niósl dar dla Zeusa lub dla jednego z pozostalych bogów. Na polach wokól Olimpii rozstawiano namioty. Ludzie spali tez pod golym niebem, poniewaz nie istnialy hotele i inne kwatery dla gosci. Kupcy sprzedawali na straganach zywnosc i inne towary. Dla nich igrzyska byly bardziej wiejskim jarmarkiem niz wydarzeniem religijnym czy sportowym. Niewolnicy nie mogli brac udzialu w igrzyskach, a kobietom nie wolno bylo nawet patrzec na przebieg zawodów. Kobiety mialy wlasne igrzyska, równiez odbywajace sie co cztery lata. Nazywaly sie one Hereia na czesc bogini Hery.
W niektórych krajach bito monety upamietniajace olimpijskie sukcesy ich mieszkanców. Wsród najbardziej znanych mozna wymienic Filipa II z Macedonii, który takze na pamiatke swoich zwyciestw wzniósl okragly budynek zwany Philippeion.
Wiele szczególowych informacji mozna zdobyc, ogladajac malowidla na wazach. Przedstawiaja one przygotowania, zawody, sedziowanie, rozdawanie nagród, celebracje i rytualy religijne. Czasami bogatsi zwyciezcy zamawiali wiersze lub piesni upamietniajace ich sukces. Grecki poeta Pindar byl szczególnie ceniony i napisal wiele takich utworów.
Wiekszosc zawodów, z wyjatkiem wyscigów konnych i wyscigów rydwanów odbywala sie na stadionie. Podczas wykopalisk znaleziono pozostalosci pieciu stadionów. Zrekonstruowano jeden z nich, pochodzacy z IV wieku p.n.e. Byl to prostokat, otoczony ze wszystkich stron skarpami, na których gromadzili sie widzowie. Dlugosc biezni wynosila 600 stóp (192,8m). Na obu krancach biezni znajdowal sie rzad bloków startowych z miejscami na oparcie stóp. W pierwszych olimpiadach linie startu rysowano na piasku. Bieznia byla odgrodzona od widowni malymi kamieniami. Za nimi biegl kanal, który dostarczal zimnej wody do picia dla widzów. Po jednej stronie biezni odkryto podwyzszenie, na którym stali sedziowie. Nie znaleziono sladów siedzen dla sedziów. Publicznosc obserwowala zawody na stojaco. Zarówno zawodnicy jak i sedziowie przechodzili z Altis na stadion specjalnym krytym tunelem. Jego kamienne sciany i pozostalosci lukowego przykrycia zachowaly sie do dzis. Pauzaniasz opisuje hipodrom wraz z kompleksem bramek startowych, jednak nie znaleziono zadnych pozostalosci tego obiektu, który byl tylko wydzielonym, ogrodzonym polem, porosnietym trawa. W zachodniej czesci Olimpii dominowaly dwa budynki : gimnazjonum i palestry. Byly to miejsca cwiczen. W ruinach gimnazjonu odkryto tor wyscigowy, tej samej dlugosci co tor na stadionie, z blokami startowymi na obu koncach. Moglo tam równoczesnie trenowac wielu sportowców. Palestra byla mniejsza - tworzyla ja kwadratowa kolumna, otaczajaca dziedziniec. Tutaj trenowali bokserzy, zapasnicy i skoczkowie w dal. W palestrze znajdowaly sie pokoje, gdzie zawodnicy namaszczali ciala, posypywali sie pylem i odpoczywali oraz laznia. Podczas wykopalisk odkryto takze wiele rodzajów urzadzen kapielowych, wybudowanych w róznych okresach: zimne i gorace laznie, laznie parowe i basen kapielowy. Ich obecnosc wskazuje na duze znaczenie, jakie sportowcy przywiazywali do kapieli. W Olimpii znajdowalo sie wiele innych budynków. Niektóre mialy zwiazek z obrzedem religijnym, inne byly budynkami administracji, a jeszcze inne sluzyly sportowcom.
ZAWODY
W starozytnych igrzyskach - w porównaniu z nowozytnymi - bylo wiele mniej dyscyplin. Konkurowano w biegach, zapasach, boksie, pankrationie (kombinacja boksu i zapasów), pantathlonie (rzut dyskiem, skok w dal, rzut oszczepem, biegi i zapasy - wszystko w czasie jednego popoludnia), wyscigach konnych i wyscigach zaprzegów. Pauzaniasz pisze, ze igrzyska trwaly piec dni, ale przygotowania do nich rozpoczynaly sie rok wczesniej. Poczatkowa w olimpiadach uczestniczyli tylko mezczyzni z Grecji, ale wraz ze wzrostem znaczenia Rzymu atleci rzymscy zaczeli brac w nich udzial. Miesiac przed olimpiada wszyscy zawodnicy zbierali sie w miescie Elis, oddalonym o 58 km od Olimpii. Tutaj przygotowywali sie do wystepów, poddajac sie rezimowi treningów i scislej diecie. Dwa dni przed igrzyskami wyruszali w procesji do Olimpii, pelnej gosci z calego greckiego swiata.
Biegi - krótkodystansowe byly najwazniejsza dyscyplina Igrzysk - kazda olimpiade nazywano pózniej imieniem zawodnika, który w nich zwyciezyl. Rozgrywano je na dystansie jednej stadii - czyli jednego stadionu (192,8m). Poza tym scigano sie na diaulos (dystans 2 stadii) i dolichos (dystans 20-24 stadii). Prawdopodobnie najslynniejszym zawodnikiem byl Leonidas z Rodos, który wygral bieg na trzech dystansach w czterech kolejnych olimpiadach. Ze zródel pisanych dowiadujemy sie, ze zawodnicy przed kazdym biegiem wykonywali cwiczenia rozgrzewajace, a ten kto popelnil falstart byl karany chlosta. Tak zwany hoplitodromus, to dyscyplina nieznana w nowozytnych olimpiadach. Zawodnicy biegali w helmach, nagolennikach i niesli okragle tarcze.
Rzut dyskiem i oszczepem - dyski wykonane byly z brazu, marmuru i olowiu. Wazyly od 6 do 7 kg. Rekord rzutu wynosil 30 metrów. Starozytne oszczepy byly wykonane z lekkiego drewna i w polowie mialy przywiazana petle. Rekordowa odleglosc rzutu to 91 metrów. Malowidla na wazach czesto przedstawiaja zawodników z trzema oszczepami, co sugeruje, ze dozwolone byly trzy rzuty.
Skok w dal - ówczesny skok w dal znacznie róznil sie od tego, który znamy wspólczesnie. Skoczek trzymal w rekach tak zwane ciezarki zamachowe. Badacze odtworzyli ich uzycie na podstawie analizy malowidel na wazach. Skaczacy, odbijajac sie wyrzucal je do przodu a nastepnie tuz przed ladowaniem szybko cofal za siebie. Grecy uwazali te dyscypline za najtrudniejsza.
Zapasy i pankration - walczono w dwóch kategoriach zapasów: stojacych i naziemnych. W stojacych nalezalo trzy razy przewrócic przeciwnika na ziemie. Zapasy naziemne trwaly dopóty, dopóki jeden z walczacych nie poddal sie, unoszac prawa reke z wyciagnietym kciukiem. Gryzienie i drapanie bylo zabronione. Naoliwione cialo zapasnicy posypywali pylem, by przeciwnik mógl zastosowac pewny chwyt. Po walce zeskrobywali ze skóry oliwe, pyl i piasek za pomoca specjalnej skrobaczki zwanej stringilem. Pankration - byl uwielbiana przez widzów brutalna dyscyplina, zawierajaca elementy boksu i zapasów (wszystkie chwyty dozwolone).
Boks - byl bardzo brutalnym, lecz popularnym sportem. Od poczatku stosowano rodzaj „rekawic bokserskich”. Na poczatku owijano nadgarstki dlugimi pasami z miekkiej skóry, pozostawiajac wolne palce. Pózniej zaczeto uzywac pasów z twardszej skóry. Najokropniejsze byly jednak rekawice wzmocnione zelazem i kawalkami olowiu, wprowadzone w czasach rzymskich. Zmagania odbywaly sie na powietrzu, nie wiemy czy istnialo cos w rodzaju ringu.
Wyscigi konne i wyscigi zaprzegów - zaprzegi scigaly sie w dwóch kategoriach: dwukonnych i czterokonnych. Wlasciciele koni i zaprzegów sami zazwyczaj nie brali udzialu w wyscigach, tylko wynajmowali jezdzców i wozniców. Wieniec zwyciezcy otrzymywal jednak wlasciciel, a jezdziec dostawal szarfe. Wlasciciele szczególnie ubiegali sie o zwyciestwo w zawodach czterokonnych zaprzegów, czyli kwadrygach.
Rydwany byly zbudowane z drewna, wiklinowej plecionki i nie byly resorowane. Dlugosc trasy wynosila 1,6 - 13 km. Po wyscigach zaprzegów na tym samym torze odbywaly sie wyscigi konne. Jezdzcy jezdzili na oklep i bez strzemion (siodlo i strzemiona nie byly jeszcze znane).
Rozdawanie nagród
Zwyciezcy byli dekorowani wiencami ze swietego drzewa oliwnego, które roslo opodal swiatyni Zeusa. Zwyciezcy nosili takze szarfy okrecone wokól glów, ramion i nóg. W pózniejszym okresie nosili galazki palmowe. Poza glównym przyjeciem dla zwyciezców odbywaly sie prywatne uroczystosci, podczas których hucznie bawiono sie przy dzwiekach muzyki. Czesto specjalnie na te okazje pisano ody.
Poza lekka atletyka w starozytnej Grecji wielka popularnoscia cieszyly sie tez inne sporty, na przyklad gra w pilke. Przypominal ona bardzo dzisiejszy hokej lub futbol. Podczas igrzysk olimpijskich wspólzawodniczyli równiez poeci, tancerze i muzycy. Igrzyska byly czyms wiecej niz impreza sportowa.
Olimpijskie rewelacje
1. Podczas zawodów sportowcy wystepowali na golasa.
2. Pierwszym znanym zwyciezca olimpiady byl kucharz Koroibus z Elis.
3. W Grecji biegacze scigali sie na prostej, a nie dookola stadionu.
4. Za oszukiwanie trzeba bylo placic kare (np. ufundowac kosztowny posag Zeusa)
5. Mlody lekkoatleta Pizydorus chcial zabrac swoja mame na olimpiade. Kobietom jednak nie wolno bylo uczestniczyc w igrzyskach, wiec mama musial przebrac sie za trenera.
Pierwotnie w sklad kazdych igrzysk wchodzily takze konkurencje muzyczne i teatralne oraz konkurs krasomówstwa.