Estetyka - Forma w sztuce

Forma (łac.) to termin wieloznaczny. Zastąpił dwa terminy pochodzące z języka greckiego:

• Morfe- forma widzialna

• Eidos - formy pojęciowe

Przeciwieństwa formy to treść, temat, materia, rzecz przedstawienia.

Znaczenia terminu forma

układ części

1. 
   układ części

2. wygląd rzeczy

3. granica, kontur przedmiotu, coś co pozwala go wydzielić

4. istota pojęciowa przedmiotu

5. wkład umysłu do poznawalnego przedmiotu

1. Układ części. Znaczenie to wywodzi się za starożytności. Forma= układ rzeczy. Przeciwieństwem formy były tu elementy dodatkowe, rozrzucone.

1. Piękno = proporcje i układ części

idea ta dominowała w starożytności, Plotyn uzupełnił ją o to że piękno oprócz proporcji leży w blasku

piękno = proporcje + blask

2. Średniowiecze

św. Augustyn: piękno = forma

w średniowieczu forma = figura, kształtowanie, zewnętrzny układ rzeczy

foremny = piękny

bezkształtny, deforemny = brzydki

3. XVII w. Francja.

Forma = sposób w jaki wielorodność tworzy jednolitą całość.

4. Zachwianie tej teorii nastąpiło w romantyzmie

Piękna nie można określić liczbowo.

5. Pocz. XX w. teoretyk sztuki Roger Fraj (?) ;]

Forma w odniesieniu do różnych prądów w sztuce a nie całej sztuki, forma najłatwiej podlega zanalizowaniu dlatego może być przedmiotem badań estetyki.

WITKACY „czysta forma” - koncepcja artystyczna ( teoria sztuki na łamach czasopism - Skamander). Zerwanie z realizmem i naturalizmem. Twierdził że dzieło powinno charakteryzować się przypadkową tematyką, zerwać z logiką przyczynowo-skutkową, deformować, zerwać z chronologią w fabule, odrzucić prawa psychologii (?), absurdy. Dramaty Witkacego.

sztuka środkiem obiektywizacji uczuć metafizycznych ( dziwność istnienia, tajemniczość rzeczywistości, pytania egzystencjalne, metafizyczne. Pytania o to dlaczego jestem takim człowiekiem i dlaczego w ogóle jestem. Dzięki takim rozważaniom człowiek może zbliżyć się do tajemnicy istnienia) jedność psychofizyczna budzi w takich momentach uczucie metafizyczne. Jedność własnego JA, wypływająca z przeświadczenia o wielości stanów psychicznych.

Psychologia XXw.

Niepokój metafizyczny objawiał się religii, filozofii i sztuce ( próba znalezienia odpowiedzi ale inne efekty, rezultaty):

• Religia i filozofia miały załagodzić niepewność bytu, tłumaczyć, oswajać to co groźne i niepokojące np. śmierć

• Sztuka - potwierdza obawy ludzkie, nie pozwala uśpić, drażni, ani religia ani filozofia wg Witkacego nie dają wystarczających odpowiedzi, pyzatym coraz bardziej tracą na wartości w społeczeństwie.

Witkacy wierzył że sztuka dostarczy tych odpowiedzi, i będzie ratunkiem dla ludzi bo pobudzi do zadawania pytać. Warunek - artysta musi odczuwać metafizyczne odczucia, utrwalać i przekazywać zasadę jedności w wielorodności.

Jedność artysty = jedność konstrukcji formalnej utworu ( czysta forma - cała istota sztuki wg Witkacego)

Forma była jedyną istotną częścią

Absurdalność - poza logiką, użytkowością

Powód tworzenia wiąże się z tajemnicą bytu, nie z praktycznością ani estetyką.

Sprzeczności w twórczości wynikające z bytu:

• Ciągłość i przerywalność

• Stałość i zmienność

• Jedność w wielości

Witkacy dzielił sztuki na jednorodne - sztuki czyste ( muzyka i malarstwo, z tym że malarstwo ma tu prymat nad muzyką) i złożone ( teatr i poezja). Powieść dla Witkacego to nie sztuka (choć sam pisał powieści) bo zawiera informacje, dokumentuje.

Na dzieło malarskie składa się:

• Kompozycja

• Harmonia kolorów

• Ujęcie formy

Czysta forma - próby zbliżenia się - eksperymenty z narkotykami ( miały na celu uwolnienie umysłu od reguł, konwencji) automatyzm artysty, intuicjonizm, kontakt z tajemnica istnienia.

Piękno = jakość dzieła, ale też coś metafizycznego.

Odczucie piękna - pytania egzystencjalne - odczucie metafizyczne.

Teatr - bardziej złożony, więcej przeciwności, próba odejścia od rzeczywistości. Witkacy głosił odejście od intrygi w teatrze, ale sam je zamieszczał z tym że były one absurdalne, ukazywały absurd schematów

KAROL IŻYKOWSKI

LEON CHWISTEK (formiści) - pluralizm estetyczny, teoria wielu rzeczywistości, także wielość sposobów obrazowania, przyjął 4 podst. typy rzeczywistości.:

• Rzeczywistość elementów wrażeniowych

• Rzeczywistość psychologiczna

• Rzeczywistość wizjonerów

• Rzeczywistość rzeczy

• Rzeczywistość popularna

• Rzeczywistość fizyki

Do tych 4 typów rzeczywistości przyporządkował 4 nurty bez ich wartościowania choć zajmował się nurtem futuryzm-formizm

• Prymitywizm - jakie są rzeczy? Charakter poznawczy rzeczy takie jakie są w istocie. Wyklucza malowanie z natury, perspektywę itd. Dopuszcza korzystanie z wzorców, kryterium - przyzwyczajenie, stereotypy.

• Realizm - stosunki między rzeczami, światłem a widzem, realiści nie liczyli się z tym co oglądali. Obserwacje uogólniające. Realizm rzadko spotykany w sztuce racje odbiorcze.

• Impresjonizm - to co znajduje się we wrażeniach zmysłowych. Obserwacja „tu i teraz”. Panowanie psychologii. Twórczości impresjonistów nie zależy od wiedzy o rzeczach ale od wrażeń.

• Futuryzm - teoria punktem wyjścia. Wybór elementów zasadniczych. Odcięcie się od codzienności, pogłębienie wewnętrzne. Nie skupianie się na zewnętrznym, dotarcie do istoty. Rzeczywistość wizjonerska

( po upadku formizmu Chwistek stworzył teorię strefizmu. Początek abstrakcji)

-kryteria związane z treścią - sztuka opiera się głównie na formie - prostota formy, - obecność rzeczywistości - forma skomplikowana

-konwencja w sztuce - konwencje te związane są z rzeczywistością. Chwistek twierdził że sztuka nigdy nie uwolni się od rzeczywistości

-forma - sposób przedstawiania rzeczywistości

2. wygląd rzeczy. Przeciwstawienie formy i treści. Początkowo znaczenie to związane było z poezją ( dźwięk słów = forma, znaczenie = treść) w hellenizmie potem też w średniowieczu. Scholastyka wprowadziła dodatkowe podziały.

treść ≠ forma ( forma zmysłowa, forma umysłowa)

czynnik zewnętrzny ≠ czynnik wewnętrzny

potem renesans - forma jako narzędzie

XIX w. - przejście tego znaczenia z poezji na pozostałe sztuki

Podział na formę i treść ( nawet w abstrakcji)

Spór o znaczenie formy i treści w sztuce. Forma stała się czymś decydującym ( Witkacy - tylko forma)

Kadinsky wprowadził podział formy na:

• formy przedstawiające - figuratywne

• formy abstrakcyjne

lecz oba to tylko skrajne przypadki płynnie przechodzącej z jednego na drugie rodziny form

3. Forma jako granica, kontur przedmiotu - znaczenie to wychodzi od sztuk plastycznych. Rysunek synonimem formy. rysunek - zarys - forma

4. Forma - istota pojęciowa przedmiotu ≠ wszystko co przypadkowe.

Arystoteles: entelechia = forma - coś co w każdej rzeczy stanowi jej istotę, istota rzeczy, to co jest w rzeczy wspólne z innymi rzeczami jednego gatunku.

Wiek XIII, przekształcenie pojęcia. + blask - próbowano go jakoś określić: albo przedmioty proste albo te proporcjonalnie zbudowane.

5. Forma - wkład umysłu do poznawanego przedmiotu - Immanuel Kant.

Przeciwieństwem formy - zewnętrzne doświadczenie.

Forma rozumiana w sposób aprioryczny - forma została narzucona na przedmiot przez obserwującego go.

W estetyce Kant nie dopatrzył się apriorycznych wartości.

Piękno - wyjątkowość - dzieło geniuszu wymykające się prawidłom, nie da się określić, ujarzmić.

Konrad Fiedler (?) - sztuka jest poddana stałym formom które ulegają ciągłym zmianom. Mają swoje źródło w podmiocie, ale nie są ponadczasowe. A priori zmienia się historycznie.

Czasem też forma- narzędzie, konwencje, instrukcja, rodzaj, odmiana, składnik dzieła

Zagadnienia:

• Podst. podział formy na 5 jej znaczeń, 1 i 2 umieć rozwinąć

• Teoria czystej formy

• Teoria wielości rzeczywistości - odmiany malarstwa i ich powiązanie z rzeczywistościami

• Wartości które budują dzieło

}

Dominujące znaczenia

---