pwn

LOCKE JOHN (1632-1704), filozof ang.; czołowy przedstawiciel genetycznego empiryzmu; od 1660 wykładowca uniw. w Oksfordzie; zajmował się gł. problemem pochodzenia wiedzy ludzkiej; uważał umysł ludzki za „czystą, nie zapisaną kartę” (łac. tabula rasa), którą napełnia treścią jedynie doświadczenie: bądź rzeczy zewn. przez postrzeganie, bądź samego siebie przez refleksję; uważał, że umysłowi są dostępne jedynie idee, a nie rzeczy; wprowadził rozróżnienie między własnościami pierwotnymi rzeczy, tj. takimi, których niepodobna usunąć z naszego wyobrażenia rzeczy i które są postrzegane wieloma zmysłami, oraz własnościami wtórnymi, dostępnymi tylko jednemu ze zmysłów; rozróżniał idee proste (stanowiące podstawę wiedzy) i złożone; idee analizował z nowego, nie metafizycznego, lecz epistemologicznego punktu widzenia; uważał, że tolerancja rel. wynika z nauk Ewangelii, a wiara jest przedmiotem sumienia jednostki i nie może być narzucona przez władzę; w etyce był prekursorem utylitaryzmu; uważał, że człowiek powinien zabiegać o realizację własnych interesów i kierować się rozumem, a nie autorytetem; teorię społ.-polit. wywodził z pojęć stanu naturalnego i umowy społ., powołującej społeczeństwo polit.; był zwolennikiem podziału władzy oraz rządu działającego w granicach zakreślonych prawem; twierdził, że władza wykonawcza, która przekracza swoje uprawnienia, uzasadnia opór obywateli i rewolucję (teza ta zapowiada rewolucję 1688 w Anglii); rozważania Locke'a o pracy, własności i zróżnicowaniu majątkowym spowodowanym przez pieniądz wywarły istotny wpływ na teorie A. Smitha i K. Marksa; Locke był prekursorem liberalizmu i nowocz. teorii demokracji, wpłynął na twórców Stanów Zjedn. i niektórych teoretyków rewolucji francuskiej. Główne dzieła: List o tolerancji (1689, wyd. pol. 1963), Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1690, wyd. pol. 1784 pt. Logika, czyli myśli z Lokka o rozumie ludzkim, ostatnie wyd. t. 1-2 1955), Dwa traktaty o rządzie (1690, wyd. pol. 1992), Myśli o wychowaniu (1693, wyd. pol. 1801 pt. O edukacji dzieci..., ostatnie wyd. 1959).

John Locke (1632-1704), empiryzm Koncepcja idei wrodzonych, które Kartezjusz poszukiwał na drodze rozmyślań, wywodzi się od Francisa Bacona (1561-1626). Empiryści: dane zmysłowe są źródłem wszelkiego poznania. Newton, Boyle, Hooke dokonali postępu w nauce dzięki eksperymentom, a nie wrodzonym ideom. Locke, doktor medycyny, napisał "Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego". Cała wiedza powstaje dzięki zmysłom, nie ma idei wrodzonych. Dzieci i upośledzeni umysłowo nie mają wrodzonych idei. Człowiek jako "tabula rasa", formowany tylko przez środowisko. Proste idee wywodzą się z doświadczeń zmysłowych. Idee złożone powstają przez nagromadzenie, powtarzanie, łączenie idei prostych. Co decyduje o zachowaniu? Genetyka czy środowisko?

Locke starał się rozróżnić to, co subiektywne i obiektywne:

• Wrażenia mają jakości pierwotne: rozmiary, kształty, ruch, realne cechy; opis naukowy dotyczy takich własności obiektywnych.

• Wrażenia wtórne: kolor, ciepło, zapach, istnieją tylko dzięki zmysłom; doświadczenie fenomenologiczne, wrażenia, są subiektywne.

Wiedza pochodząca od zmysłów dotyczy wrażeń, częste kombinacje wrażeń są zapamiętywane i rozpoznawane jako obiekty, przedmioty.
Zmysły i mózgi traktować można jako przyrządy pomiarowe.
Dominuje wzrok. Położenie, rozmiary, ruch obiektów mierzymy bezpośrednio za pomocą wzroku.
Cechy złożone, np. kolor, zapach, smak, temperatura, są wynikiem wyrafinowanej obróbki danych zmysłowych przez mózgi.
Wrażenia długości też nie całkiem proste, pokazują to np. złudzenia optyczne.

Czas trwania to wrażenie skomplikowane, percepcja upływu czasu zależy od procesów uwagi.
Czasoprzestrzeń jest bardziej fundamentalna niż sam czas i przestrzeń.
Dobre koncepcje fizyczne wynikają z zauważenia, co warto mierzyć, co jest niezmiennicze w różnych układach współrzędnych; w tym przypadku interwały czasoprzestrzenne.
Czy długość jest wewnętrzną cechą przedmiotu, a kolor lub zapach nie? Jest tak tylko dopóki poruszamy się powoli.

Długość jest dobrze określona: prosta procedura pomiarowa, prawie jednoznaczne wyniki, słaby wpływ temperatury, prędkości.
Pomiary chemiczne, zapach czy smak: wynik silnie zależy od warunków pomiarowych, widoczna jest histereza.
Kolor: skomplikowane przetwarzanie w zależności od oświetlenia, otoczenia i powierzchni odbijającej.
Temperatura: podobnie jak kolor, widzenie w podczerwieni to widzenie temeratury.
Rzeczywistość ma nieskończenie wiele własności, nasze przyrządy pomiarowe - zmysły + mózg - mierzą tylko nieliczne.

Nieskończenie wymiarowym obiektom rzeczywistym odpowiada skończenie wymiarowa reprezentacja umysłowa w oparciu o cechy obiektów mierzone przez zmysły i wykrywane przez struktury mózgu analizujące sygnały zmysłowe. Dane empiryczne pochodzące z doświadczeń uzupełniają ten obraz o nowe cechy (nowe wymiary w przestrzeni umysłu).

Locke sądził, że wiedza intuicyjna daje całkowitą pewność - białe/czarne, koło/trójkąt.
Skąd pewność? Takie rozróżnienia wymagają wyobraźni wzrokowej. Czy krety mają taką wiedzę?
Locke: pewne wnioski osiągamy dzięki procesowi dowodzenia, lecz po drodze wkracza intuicja, więc wiedza nie tak pewna jak zmysłowa.
Rozrózniał idee w umyśle i idee, którym odpowiada coś poza umysłem - ale czy coś poza nim istnieje?
Poznanie - ustalanie zgodności/braku pomiędzy ideami.
Locke: idee proste są realne - skoro są proste to nie mają się z czego utworzyć w umyśle.
Wtórne jakości: rezultat oddziaływania na zmysły rzeczy realnych.

Intuicyjna wiedza zależy od konstrukcji zmysłów i mózgu, jest różna u różnych zwierząt.
Proste idee tworzą się na poziomie bezpośredniej analizy danych zmysłowych, o stosunkowo niewielkiej plastyczności, cechach uwarunkowanych ewolucyjnie i kontrolowanych genetycznie.
Rozumowanie wymaga postrzeżenia, czy nowy obiekt umysłu można uzgodnić z wiedzą posiadaną.
Jaka jest pewność tej wiedzy, pewność złożonych dowodów?
Wiedza ograniczona jest do świata cieni, ale umiemy rzucać różne cienie, oglądać z wielu stron.
Wiedza dotyczy idei w umysłach - które są prawdziwe a które to imaginacje?
Zgodność wielu pomiarów daje coraz większą pewność; por. wymagania świadectwa "dwóch zmysłów" w średniowieczu.
Obiektywizm zastępuje intersubiektywizm i ściśle ustalone procedury pomiarowe.
Sądy o ludziach to zwykle tylko złudne idee w umysłach, bo trudno jest dokonać dobrych pomiarów.

Stanisław Kot

Jon Locke

ZNACZENIE:

• Listy o tolerancji- spełnianie obowiązków obywatelskich i swoboda wyznania

• Rozprawy o rządzie - filozoficzne uzasadnienie idei parlamentarnego konstytucjonalizmu, rozdzielenie władzy wykonawczej od ustawodawczej, granice nietykalności obywatelskiej

• Badanie nad rozumem ludzkim - nowoczesne badanie psychologiczne, sposób poznania i jego granice, tabula rasa, poznanie przez doświadczenie (wrażenie zmysłowe i refleksja)

ŻYCIE:

• Wieloletni uczeń i wychowanek w myśli humanistycznej (Westminster i Oxford)

• Wykładowca w Oxfordzie greki retoryki i logiki

• Poświęcenie się studiom przyrodniczym i medycznym, podróżowanie

• Powrót do ojczyzny - lekarz rodzinny, obserwator dzieci

MYŚLI O WYCHOWANIU:

• Praca całego życia

• Nie rozprawa naukowa, ale zbiór porad w stylu swobodnym, naturalnym

• Brak wyrażeń z zakresu filozofii i psychologii

• Dotyczy „dziecka z dobrego domu”, nie uwzględnia warstw ludowych

• Uważne studium dziecka

• Poszanowanie dla zamiłowania dziecka do swobody

• Dziecko ma swoje prawa, więc należy mu się nie tylko opieka ale i szacunek

• Rozwijanie rozumu u dziecka jak najwcześniej odpowiednimi dla wieku środkami

• Dziecko z dobrego domu nie powinno uczyć się w szkole publicznej, ze względu na złe maniery dzieci warstw niższych

• Wychowanie w domu pod okiem guwernera

• Praca pedagogiczna podzielona na 3 działy:

1. Zdrowie - wychowanie fizyczne - oparte na hartowaniu:

• W zdrowym ciele zdrowy duch

• Troska o zdrowie, odżywianie, ubiór, sen

• Nie nosić ciasnego ubrania, przebywać na powietrzu, na słońcu, przyzwyczajanie do zimna i gorąca, bieganie boso i z gołą głową, pokarm jak najprostszy

• Charakter - wychowanie moralne - oparty na honorze:

• Najobszerniejsza część

• Powinno górować rozmiarami i gruntownością nad całą pracą pedagogiczną

• Ceł: nauczyć dziecko aby samo potrafiło rządzić

• Uczciwość, nie szkodzić innym, dbać o swoje szczęście

• Przeciwko biciu, jako umacnianiu zarodków złych uczynków, powodowanie tępoty i ogłupienia

• Zamiast bicia - wstyd

• Postępowanie jak z dorosłym człowiekiem, istotą rozumną

• Honor główną sprężyną moralną

• Wyrabianie w dziecku wrażliwość na pochwały za dobre sprawowanie, a odczują chłód i pogardę przy złym

• Do pochwał dodawać coś lubianego a do nagan coś przykrego, jako naturalne następstwo czynu

• Bezwzględne tępienie: kłamstwa, wynoszenia się ponad kogoś, miłość własności, płaczliwość, okrucieństwo

1. Wiedza - wychowanie intelektualne - oparta na użyteczności praktycznej:

• Na ostatnim planie, jako najmniej ważna

• Nauka potrzebna ze względów praktycznych: przygotowanie do zawodu, umiejętność konwersacji, zdobycie chleba

• Sprzeciw przy stawianiu łaciny i starożytności przed przedmiotami użytecznymi

• Program:

• Czytanie i pisanie z dołączonymi rysunkami jako suma najbardziej elementarnych wiadomości

• Język ojczysty górujący nad innymi: umiejętność pisania listów, władanie poprawne i piękne

• Język nowożytny

• Łacina: poznanie autorów klasycznych, nauka przez konwersacje, jak najmniej gramatyki, żadnych prac pisemnych, mów czy wierszy

• Usunięcie greki, logiki i retoryki

• Geografia, arytmetyka, geometria, wstęp z astronomii (wg Kopernika), historia, moralność i prawo, fizyka

• Zawód ręczny i prowadzenie ksiąg gospodarskich

• Taniec, jazda konna, władanie bronią, odradza muzykę i sztuki plastyczne

• Przeciwko uczeniu na pamięć - pamięć nie jest zdolna do rozwoju

---