magisterka2, Praca magisterska


Spis treści

Wstęp.....................................................................................................................3

I Część teoretyczna

ROZDZIAŁ I.

PRZEMOC-ZAKRES POJĘCIA W LITERATURZE PRZEDMIOTU.

1. Definicje przemocy w literaturze przedmiotu............................................5

Przemoc fizyczna........................................................................................9

Przemoc emocjonalna...............................................................................12

Przemoc seksualna....................................................................................15

Przemoc strukturalna.................................................................................18

Przemoc symboliczna................................................................................18

Przemoc a krzywdzenie………………………………………………….19

ROZDZIAŁ II.

RODZINA

  1. Rodzina-definicje pojęcia w literaturze przedmiotu...…………………..23

2. Przemoc w rodzinie……………………………………………………...26

Przemoc wobec dzieci…………………………………………………...27

Przemoc wobec kobiet…………………………………………………...29

Przemoc wobec mężczyzn……………………………………………….31

Przemoc wobec osób starszych………………………………………….32

Przemoc między rodzeństwem jako specyficzna forma przemocy w rodzinie…………………………………………………………………..33

II Część metodologiczna

ROZDZIAŁ III.

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH

  1. Cel pracy………………………………………………………………...38

  2. Problemy badawcze i hipotezy badawcze….……………………………38

  3. Metody, techniki i narzędzia badawcze…………………………………39

  4. Charakterystyka grupy badawczej………………………………………44

  5. Przebieg i teren badań………………………………………...................45

III Część empiryczna

ROZDZIAŁ IV.

ANALIZA BADAŃ WŁASNYCH……………………………………………46

ZAKOŃCZENIE………………………………………………………………81

BIBLIOGRAFIA………………………………………………………………83

ANEKSY………………………………………………………………………84

Wstęp

Wiele się słyszy o przemocy. Zarówno w prasie jak i w telewizji jest duża ilość reportaży mających na celu zwrócenie uwagi na problem, jakim jest przemoc. Mass media informują o kolejnych zamachach, rozbojach, przemocy na ulicy, w szkole i w domu. Z czasem zaczynamy zwracać uwagę już tylko na doniesienia sensacyjne, bulwersujące opinię społeczną.

Patrząc z tej strony na przemoc w rodzinie, widzimy tylko sytuacje związane z domową awanturą - dolegliwą dla sąsiadów, a nie jak na dramat osób, które niestety są głównymi bohaterami „teatru”, w którym grają role ofiar, czasem nie zdając sobie z tego nawet sprawy.

Zajmując się w miarę możliwości, w dość szczegółowy sposób tym zagadnieniem chciałam zwrócić uwagę, że przemoc to nie tylko nadużywanie siły fizycznej i jak nie wiele osób zdaje sobie sprawę z tego, iż przemoc może czasami nie „nosić” siniaków, nie musi być jej widać na zewnątrz, przemoc może mieć podłoże psychiczne, które bardzo długo nosi ślady na zranionej psychice ludzkiej czasami z nieodwracalnymi skutkami, niejednokrotnie znamiona takie pozostają w człowieku do końca jego życia. Rany takie zostają zadawane bezmyślnie, bądź z premedytacją.

Tematyką pracy jest przemoc w domu, dotyczącej trochę mniejszej ilości uczestników, mianowicie przemocy, jaka występuje między rodzeństwem. Celowość doboru tematu nie jest przypadkowa, a wręcz przeciwnie. W przeszłości będąc dzieckiem wiele razy miałam tzw. „utarczki” z bratem, kończące się niejednokrotnie siniakami, wyzwiskami, trzaskaniem drzwi, rzucaniem w siebie nawzajem przeróżnymi przedmiotami. Bardzo często nie obyło się bez ingerencji rodziców.

Zajmując się tematyką dotyczącą zjawiska przemocy między rodzeństwem, chciałam zbadać i sprawdzić, czy każde rodzeństwo przechodzi okres atakowania siebie wzajemnie.

I Część teoretyczna

ROZDZIAŁ 1.

PRZEMOC-ZAKRES POJĘCIA

1. Definicje przemocy.

W potocznym języku, jak i w literaturze nie ustalono dotąd jednolitego pojęcia określenia takich zachowań i skłonności, które zmierzają do wyrządzenia szkody określonym osobom, grupom społecznym. Zachowania takie najczęściej określa się jako agresja, przemoc(…). Od połowy lat osiemdziesiątych, obserwuje się w fachowej literaturze anglojęzycznej i niemieckiej, a od początku lat dziewięćdziesiątych także w polskiej, swoistą modę zamiennego stosowania pojęć agresji i przemocy(…). Jak zaznacza K. Hurrelmann, w literaturze światowej z jednej strony prawie powszechnie używa się zamiennie obu pojęć, z drugiej zaś można zaobserwować, że pojęcie przemocy staje się nadrzędnym określeniem dla agresywnych zachowań i tylko przez zastosowanie odpowiednich przymiotników modyfikuje się jego znaczenie. I tak mówi się o przemocy fizycznej, psychicznej, werbalnej, seksualnej, przemocy przeciwko kobietom, rasistowskiej i strukturalnej czy też dokonuje odpowiednich zróżnicowań na przemoc personalną, ekspresywną, instrumentalną itd.…

Zagadnienie przemocy w społeczeństwie polskim końca XX wieku, mające już tak bogatą literaturę jest i będzie ważne dla nas wszystkich, niezależnie od tego, czy ktokolwiek uważa je za marginalne, czy nie. Wymaga ono diagnoz i podejmowania już dziś środków zaradczych, zmian w systemie edukacji i opieki nad dzieckiem w Polsce.

Obuchowska I. stwierdza, że pojęcie przemocy kojarzy się z agresją. Agresję określa się w zależności od tego, czy bezpośrednie lub pośrednie przyniesienie szkody ma charakter intencjonalny lub nie intencjonalny. Podobnie jest z przemocą: nie zawsze stosująca ją osoba traktuje działanie jako przemoc, może to być w jego intencjach pomoc, skuteczna technika lub konieczny składnik wychowania, zapewniający np autorytet lub warunki niezbędne do nauczania.

Według R. Gellesa i M.A. Strausa trudności definicyjne zjawiska przemocy wynikają stąd, że przemoc nie jest pojęciem ani klinicznym, ani w ogóle naukowym, lecz politycznym, dlatego jego rozumienie będzie się zmieniało wraz ze zmianą sytuacji społecznej.

Przemoc jest pojęciem tak wieloznacznym, że najlepiej będzie na wstępie ograniczyć się do definicji słownikowej. Przemoc w „Słowniku socjologicznym” zdefiniowana jest jako: „jeden z głównych, obok groźby, środków przymusu, polega na użyciu siły fizycznej, przez jednostkę czy grupę, często wbrew obowiązującemu prawu, w celu zmuszenia jakiejś osoby czy członków grupy do określonego działania czy też uniemożliwienia podjęcia działań lub do zaprzestania wykonywania czynności już rozpoczętej; także bezprawne narzucenie władzy”.

Ciekawą definicję zaproponowaną przez A. L. Ganley przytacza A. Lipowska-Teutsch. Zjawisko to określa się jako „zespół atakujących, nadzorujących i kontrolujących zachowań, obejmujących przemoc fizyczną, przemoc seksualną i przemoc emocjonalną. Jest to spójna całość, ciąg zachowań o charakterze zamierzonym i instrumentalnym, których celem jest zniewolenie ofiary, wyeliminowanie jej suwerennych myśli i działań, podporządkowanie jej żądaniom i potrzebom sprawcy”.

W. Sztander przez przemoc rozumie „takie działania, które niezależnie od formy upośledzają ostatecznie moc kogoś, kto jest obiektem. Taki też jest cel przemocy, czyniącej z człowieka istotę bezwolną”.

Przemoc definiuje się najczęściej jako wszelkie zachowania brutalne, naruszające wolność osobistą jednostki, nieliczenie się z jej dobrem. Podkreśla się przy tym dwa podstawowe warunki, które muszą zaistnieć, aby można było mówić o przemocy. Po pierwsze, przemoc służy przede wszystkim relacji celów jednostki, która ją stosuje. Po drugie, przemoc jest działaniem możliwym wtedy, kiedy istnieje nierównowaga sił, jest nadużyciem własnej przewagi fizycznej lub społecznej(tzn. władzy) po to, aby wymusić na drugim człowieku określone zachowanie. Kryteria te, pomimo ich pozornej oczywistości, są dość ryzykowne w praktyce rozstrzygania o tym, co jest, a co nie jest przemocą. W wielu przypadkach bowiem wcale nie jest łatwo ustalić, czy sprawca działał, mając na względzie jedynie własne interesy, czy też interes ofiary, a może po prostu nie był świadom szkodliwości swego postępowania. Dotyczy to na przykład całego szeregu sytuacji wychowawczych. Nie jest łatwo ustalić, czy rodzic, który zmusza dziecko do siedzenia wiele godzin nad nauką i organizuje mu jeszcze kilka dodatkowych zajęć pozalekcyjnych, realizuje tylko własne, nienasycone ambicje, czy rzeczywiście chce zapewnić dziecku jak najlepszą przyszłość?

Ta sama wątpliwość dotyczy i drugiego kryterium, siła społeczna bowiem wypływa z władzy formalnej, ale także z pewnych nawyków społeczności, w której jednostka żyje, czy wreszcie z utrwalonych norm obyczajowych itp.

I. Pospiszyl pisze, iż w przytoczonej definicji gubi się podstawowy aspekt naganności przemocy, ten mianowicie, że jest to działanie szkodliwe, że krzywdzi ono drugiego człowieka.

Dlatego I. Pospiszyl proponuje następującą definicję:

„ Przemoc to wszystkie nieprzypadkowe akty, naruszające osobistą wolność jednostki, które przyczyniają się do fizycznej albo psychicznej szkody drugiego człowieka, i które wkraczają poza społeczne normy wzajemnych kontaktów międzyludzkich”. Zaletą tej definicji jest fakt, że koncentruje się ona na celowości działania człowieka, unikając jednocześnie zagłębiania się w ocenę stopnia nieprzyjaznych motywacji, które w wielu przypadkach mogą być niemożliwe do sprawdzenia, ponieważ motywacje bywają wielokierunkowe, nieuświadomione czy wreszcie obudowane wiarygodnymi usprawiedliwieniami. W definicji tej unika się ponadto zaliczania do przemocy zachowań przypadkowych, będących efektem nieszczęśliwego zbiegu okoliczności, oraz zachowań krzywdzących, ale wynikających z ludzkiej bezradności. Podkreśla trudność, jaka wiąże się z pojęciem przemocy. Definicja przemocy jest w każdym rodzaju deklaracją praw człowieka, jaka obowiązuje w danym okresie historii. Pojęcie to inaczej rozumiane jest w społeczeństwach sterowanych tradycją, inaczej w społeczeństwach przedindustrialnych, a jeszcze inaczej w czasach niepokojów społecznych. Definicja przemocy jest w istocie pojęciem politycznym, zmiennym w czasie, podatnym na manipulacje. Ale każde społeczeństwo tworzy specyficzne dla swoich czasów tamy dla eskalacji przemocy i ustawia specjalnych egzekutorów na wypadek, gdyby zostały naruszone.

Samo pojęcie przemocy nie jest dość precyzyjne. Wiąże się ono z naruszeniem norm różnego rodzaju. Najogólniej określone jest jako intencjonalne użycie siły, które narusza normy moralne i wikła jednostkę lub grupę w niepożądane sytuacje. Przemoc ma różne oblicza-możemy wyróżnić fizyczną, psychiczną, seksualną, strukturalną i mniej analizowaną-choć ważną-przemoc symboliczną.

Przemoc fizyczna

Przemoc fizyczna traktowana jako nieprzypadkowe obrażenia poniesione w wyniku przemocy ze strony sprawcy, w którym ofiara pozostaje w relacji bliskości, obejmuje wszystkie obrażenia, które nie są skutkiem wypadku. Nie poparte obdukcją lekarską nie są w postępowaniu prawnym traktowane jako dowód. Ważne jest, więc dokumentowanie przez ofiarę tej formy przemocy. Nie jest to proste, ponieważ wymaga poniesienia kosztów obdukcji, a jednocześnie jest formą wtórnego zranienia w czasie opisywania powodu poniesienia obrażeń.

Stosowanie przymusu z użyciem przewagi fizycznej do podejmowania decyzji i działań niewygodnych i krzywdzących w odczuciu ofiary, to przykład pokrywania się przemocy fizycznej z psychiczną. Przymus fizyczny jest często bolesny, a połączony z podejmowaniem działań czy decyzji dla ofiary niekorzystnych wzmaga dodatkowo ból psychiczny. Ponadto wpływa na poważne obniżenie „poczucia mocy” u ofiary, co skutkuje w jej dalszych decyzjach i działaniach oraz prowadzi do wyuczonej bezradności. Przemoc fizyczna obejmuje wiele form zachowania, które mogą występować w postaci:

Wymienione wyżej formy złego traktowania występują w relacjach wszystkich członków rodziny, mają charakter uniwersalny. Najczęściej dotyczą one relacji partner-partnerka (mąż-żona, konkubent- konkubina, rodzeństwo, osoba dorosła-osoba zależna), dorosłe lub dorastające dziecko-rodzic (lub dziadkowie), zięć (synowa)-teść (teściowa), rodzeństwo (dorosłe lub dorastające), itp. Ta specyfika układów wyraża się innym rozkładem stosowanej przemocy oraz większym uczestnictwem ze strony zarówno ofiary, jak i sprawcy.

    1. Konsekwencje bezpośrednie przemocy fizycznej

  1. objawy specyficzne

  • objawy nie specyficzne