Zmiany w systemie znaczeń osobistych, narracje

Magdalena Błażek

• Znaczenie jest podstawową kategorią w podejściu narracyjnym

• Jednostka nieustannie porządkuje, porównuje, selekcjonuje i integruje doświadczenia. W ten sposób dokonuje ich interpretacji nadając im znaczenie

• Waga i znaczenie osobistych doświadczeń zmienia się stosownie do zmian w świecie zewnętrznym oraz na skutek zmiany punktu widzenia

• Zmiany te dokonują się poprzez wartościowanie.

• Obuchowski podaje, że system znaczeń osobistych zmienia się pod wpływem doświadczeń i aktywności intencjonalnej, która jest wolna od wpływu idei, sytuacji i kompulsji. Człowiek może na drodze autorefleksji wartościować i integrować swoje doświadczenia.

Hermans- system wartościowań nazywa systemem znaczeń osobistych

• Narracyjny sposób myślenia polega na tworzeniu historii o zmienności ludzkich intencji organizowanych w czasie.

• Narracja opisuje pragnienia, potrzeby i cele, nie musi operować prawami logiki.

• Centralnym elementem narracji jest wydarzenie, które jest osadzone w czasie i miejscu oraz stanowi element pewnego ciągu zdarzeń.

• Historię życia tworzą wydarzenia oraz ich interpretacja- opowiadanie historii- narracja.

Osobowość jest zorganizowanym przestrzennie i czasowo procesem

• Psychologowie powinni zajmować się badaniem opowiadanych przez ludzi historii, ponieważ są one naturalnym sposobem, w jaki ludzie wytwarzają sens życia w czasie (Bruner, 1990; McAdams, 1985, Hermans, 2000).

• W ujęciu Hermansa człowiek jest istotą umieszczoną w czasie i przestrzeni, intencjonalnie zorientowaną na własną sytuację psychologiczną.

• Najważniejszymi elementami tej sytuacji są: osobista teraźniejszość, przeszłość i przyszłość.

• Osobowość jest procesem doświadczenia, której podstawowe funkcje to: interakcja i strukturyzacja. Obie związane są ze zdolnością do używania symboli.

• Proces tworzenia struktury doświadczeń nazywa Hermans wartościowaniem.

• Wartościowanie to także efekt procesu w postaci określonej interpretacji doświadczenia, któremu towarzyszy emocjonalny stosunek.

• Wartościowanie jako najbardziej podstawowy element narracji osobistej, traktowane jest jako jednostka znaczeniowa, której treść jest: subiektywnie ważna, osobista, specyficzna.

• Na strukturę wartościowania składają się dwa poziomy: jawny i ukryty

• Poziom jawny dotyczy treści wartościowania, ukryty- motywów, które porządkują i organizują doświadczenia w jedną całość.

• Na poziomie ukrytym funkcjonuje ograniczona liczba motywów podstawowych.

• Motywy podstawowe odwołują się do koncepcji starożytnych ujmujących dwie podstawowe rzeczywistości organizujące zachowanie człowieka.

• Motywy podstawowe są nieustannie aktywne.

• Empedeokles (V w p.n.e.)- niezgoda i miłość

• Angyal (1965)- autonomia (ekspansja w środowisku), homonomia (uczestnictwo w czymś, co przekracza granice osoby, jedność z grupą społeczną, naturą, Bogiem)

• Adler (1922)- dążenie do doskonałości i pragnienie bycia częścią społeczności

• Nuttin (1965)- potrzeba dbania o siebie i potrzeba kontaktu

• Hermans (1987)- motyw S (dążenie do umacniania siebie, samorozwoju, ekspansja Ja), motyw O (pragnienie kontaktu i zjednoczenia z kimś lub czymś).

• W oparciu o te dwa motywy oraz dwa rodzaje uczuć- pozytywne i negatywne można opisywać ukryty poziom wartościowania. Często tzw. zmiana punktu widzenia nie oznacza zmiany na poziomie jawnym a jedynie zmianę stosunku emocjonalnego lub zmianę głównego motywu.

• Psychoanaliza stosowała narracje jako stały element pracy terapeutycznej.

• Formy jawnie narracyjne: wspomnienia pacjenta, o które osnuta jest historia życia, aktualne autonarracje, gdzie analityk oddziela sprawy, na które pacjent nie miał wpływu od jego intencjonalnych działań, marzenia senne i marzenia na jawie- schemat narracyjny jest mniej zakamuflowany, opowieści o charakterze projekcyjnym- opowieści o ulubionych książkach, baśniach itp.

• Formy niejawne: symptomy neurotyczne, język ciała, relacja przeniesieniowa- fantazje w relacji z analitykiem. Dzięki wszystkim tym formom tworzy się schemat narracyjny, tzw. fantazmat- jądro doświadczenia analitycznego. Fantazmat reprezentuje spełnienie nieświadomego pragnienia w sposób mniej lub bardziej zniekształcony przez mechanizmy obronne.

• Hermans zakłada, że w narracjach napotykamy na dwa główne tematy kolektywne: heroizmu oraz miłości; na poziomie motywów konkretnych jednostek: troski o siebie i swój rozwój- umacnianie siebie, samowystarczalność, ekspansja Ja- oraz dążenie do kontaktów z drugim człowiekiem i środowiskiem.

• Teoria wartościowania to teoria ja ze szczególnym uwzględnieniem indywidualnych doświadczeń, ich porządkowania w sensowny system oraz ich zmian w czasie i w przestrzeni.

JA TO ZORGANIZOWANY PROCES WARTOŚCIOWANIA UJĘTY W PERSPEKTYWIE CZASOWEJ

• Jednostka żyje w teraźniejszości, zajmuje konkretną pozycję w przestrzeni, skąd ukierunkowana jest na przyszłość i przeszłość. Pojęcie wartościowania obejmuje wszystko, co jest ważne dla twórcy danej narracji.

• Wartościowanie- każda jednostka znaczeniowa, która ma pozytywną, negatywną lub ambiwalentną wartość w oczach człowieka dokonującego autorefleksji, czego wynikiem jest dialog z samym sobą i zorganizowanie wartościowań w jeden narracyjnie strukturalizowany system.

• W efekcie tych procesów, człowiek nieustannie odwołuje się do swojej czasoprzestrzennej sytuacji i dzięki autorefleksji tworzy złożoną całość, w ramach której przypisuje doświadczeniom różną wagę.

• Jest to obszar podlegający nieustającym zmianom: nowe wartościowania wchodzą do systemu, zastępując stare.

• Wartościowania są specyficzne dla poszczególnych ludzi i są elementem ich doświadczenia.

• Kultury, społeczeństwa i reprezentujące je instytucje opierają się na charakterystycznych wartościach, które jednostka internalizuje zanim jeszcze jest w stanie być świadoma ich istnienia. W toku rozwoju wartościowanie przechodzi od prostej internalizacji do osobistej interpretacji, czy charakterystycznej dla danego człowieka rekonstrukcji wartości, z którymi styka się w obrębie swojej grupy.

• Systemy wartości są szczególnie użyteczne jako schematy interpretacyjne, porządkują codzienne życie oraz ukierunkowują działania. Każdy proces komunikacyjny między ludźmi odbywa się w ramach jakiegoś domyślnego czy oczywistego systemu wartości czy wspólnych znaczeń. Wartości kolektywne z jednej strony organizują egzystencję jednostek, z drugiej strony ograniczają ją- zawsze jednak wywołują osobiste wartościowania.

• Zdarza się też sytuacja odwrotna (rzadziej): osobiste wartościowanie jednostki może zmienić wartość grupową.

KONCEPCJA HERMANSA UWZGLĘDNIA ZŁOŻONOŚĆ JA POLEGAJĄCĄ NA WIELOGŁOSOWOŚCI

• Ja składa się z wielu elementów: upragnionych, niechcianych, rzeczywistych, idealnych, prowadzących ze sobą dialog i tworzących opowieść czy historię. Termin Ja dialogowego (dialogicznego) odnosi się zarówno do pojęcia głosu, jak i pozycji. Każdy głos składający się na dane Ja wypowiada się z konkretnej pozycji. Ja lokalizuje się, kolejno, lub równocześnie, w różnych pozycjach i jest zdolne do poruszania się między nimi. Ja jest więc dialogicznym procesem dynamicznych oddziaływań między tymi pozycjami, przestrzenią rozciągniętą między nimi. Dzięki takiemu podejściu do badań włączono wymiar czasu. Przedmiotem badań może być również wymiar przestrzenny i jego dynamika.

Dialogiczny pogląd na Ja otwiera perspektywy

• Perspektywa dominacji: zakłada istnienie dynamicznych relacji między poszczególnymi głosami w obrębie Ja, które mają względną autonomię; dynamika ta stwarza możliwość dominacji jednego głosu nad innymi; założenie to wynika z przekonania, że w relacji dialogowej pojawia się asymetria wynikająca z samej natury dialogu

• Każda z pozycji może być w mniejszym lub większym stopniu wspierana czy umacniana przez tradycyjne role jednostki takie jak bycie ojcem, przyjacielem;

• Pozycje różnią się pod względem częstości pojawiania się w obszarze Ja;

• Pozycje mogą znajdować się w różnych miejscach wymiaru przyjemności- przykrości.

Perspektywa głosów kolektywnych

• Zakłada, że poza istnieniem wielu głosów osobowych w obszarze Ja, współistnieją tam również głosy pochodzące ze środowiska, grupy

• Dychotomia społeczna- głosy (pozycje) rozkładają się na spolaryzowanych krańcach; na takich wymiarach główny schemat zdefiniowany jest pozytywnie jako posiadający pewne konkretne własności, zaś jego przeciwieństwo- negatywnie, jako ich nie posiadające, nie zaś jako zjawisko samo w sobie

• w koncepcji Ja dialogowego, obie te pozycje wchodzą w obszar Ja i są uwikłane w interakcje społeczne jednostki

• schemat główny reprezentuje społecznie i kulturowo zinternalizowaną pozycję, która jest dewaluowana czy nawet represjonowana przez pozycje przeciwną

• Hermans zakłada istnienie dwóch czynników sprawiających, że ja dialogowe jest otwarte na innowacje i zmiany, że Ja dialogowe jest obdarzone złożonością wielu pozycji mających potencjał ulegania nowej wiedzy, jako rezultat dialogowej wymiany:

Pojawienie się nowej pozycji w krajobrazie Ja

• posiada ona z założenia relatywną autonomię i może dostarczyć całemu obszarowi Ja nowych informacji i wiedzy różniącej się od dotychczasowej; już istniejące i dobrze ustanowione pozycje o niskim poziomie oporu mogą ulec wpływom pozycji, która dopiero co pojawiła się w krajobrazie Ja i w ten sposób rozpoczyna się proces zmiany układu pozycji- przemieszczania

• Pozycje nie są stabilnymi, sztywnym centrami informacji, lecz perspektywami, które mogą w dłuższym lub krótszym odcinku czasu odegrać rolę w bezpośredniej wymianie ze środowiskiem społecznym jednostki; rzeczywiste kontakty społeczne, interakcje jednostki z ludźmi w danej, konkretnej sytuacji poddawane refleksji jako pozycja w krajobrazie Ja mogą silnie wpłynąć na wewnętrzną dynamikę obszaru Ja.

ROZWÓJ SELF W CIĄGU ŻYCIA

• Rozwój to cykliczny proces wartościowania. Na poziomie jawnym zmienne okoliczności życia jednostki wyrażają się w autonarracji jako następujące po sobie okresy w jego historii; na poziomie ukrytym w różnych okresach życia przewijają się te same motywy podstawowe. Te dwa motywy podstawowe wywołują dwa powtarzające się na każdym etapie zadania rozwojowe: tworzenie autonomicznego Ja oraz ustalanie kontaktu i jedności z innymi ludźmi.

• Skuteczna reorganizacja obszaru Ja na w każdej fazie rozwojowej (wywołanej pewnymi kluczowymi, charakterystycznymi, społecznie oczekiwanymi wydarzeniami) odbywa się poprzez:

• charakter samego wydarzenia- w zależności od tego, czy było ono przewidywalne (oczekiwane) czy nieprzewidywalne (nieprzewidywalne mogą kończyć się dezintegracją);

• giętkość osiągniętą we wcześniejszych fazach rozwojowych- daje ona szansę na wyjście z dezorganizacji i ustabilizowanie systemu Ja.

• Nie ma takiej fazy życia w której system wartościowań ustala się raz na zawsze; każde zdarzenie stwarza nową możliwość innego oddziaływania zdarzeń poprzednich. Wartościowanie jest wewnętrznym, osobistym procesem twórczym poddanym oddziaływaniom społeczno- kulturowym.

OKRES NIEMOWLĘCTWA

• Ja- inni

• Przywiązanie

• Przestrzeń osobista, lęk przed obcym

WCZESNE DZIECIŃSTWO

• Działanie

• Różnice płciowe i role związane z płcią

MŁODSZY WIEK SZKOLNY

• W tym okresie na rozwój motywów S i O największy wpływ mają rówieśnicy. Dziecko przechodzi ze zorganizowanej hierarchicznie rodziny do grupy rówieśniczej, gdzie kontakty zachodzą w poziomie.

• Kompetencja

• Przyjaźń

• Równoważenie kooperacji i konkurencji

DORASTANIE

• jeden z bardziej burzliwych okresów życia (jeśli nie najbardziej)- w związku z tym, człowiek staje przed dużą ilością złożonych problemów, które razem wzięte, sprowadzają się do potrzeby reorganizacji Ja

• Zewnętrzne i wewnętrzne źródła wiedzy o sobie.

• Romantyczna miłość i heroizm

• Moralność

• Wg Hermansa, prawdziwy rozwój moralny oznacza, że jednostka rozwinęła obie powyżej wymienione formy moralności, co przejawia się w tym, że:

• jest zainteresowana niezależnością swoją i innych,

• dostrzega różnice między swoimi i cudzymi interesami nie mieszając ich,

• jest świadoma współzależności z innymi.

• Przemiany- miany, które dokonują się w nastolatku w okresie dorastania są gwałtowne i zaskakują nawet jego samego. Zachodzą w każdym aspekcie jego osoby:

• Jest to okres wielu „pierwszych razów” i podejmowania rozlicznych prób, w celu ustalenia własnej tożsamości.

• Jest to również okres podejmowania decyzji, które zaciążą na całym dalszym życiu zarówno w sferze prywatnej, jak i publicznej.

• W terminologii Hermansa Ja konfrontuje się z różnymi możliwymi pozycjami, które nie mają stabilnej organizacji.

WCZESNA DOROSŁOŚĆ, WIEK ŚREDNI

• Zmiany osobiste wiążą się zarówno z rozwojem biologicznym jednostki, jak i z wydarzeniami w jej życiu. Ujęcie rozwoju w kategoriach specyficznych zmian życiowych (biologicznych, społecznych i środowiskowych) uwzględnia kontekst historyczny, społeczny i biologiczny, w jakim funkcjonuje człowiek.

• Wydarzenia życiowe to zmiany interakcji między jednostką a sytuacją na każdym z wymienionych poziomów. W procesie wartościowania człowiek przypisuje zdarzeniom subiektywne znaczenie i wedle tego porządkuje je w swojej narracji.

• Kariera zawodowa i różnice ról związanych z płcią.

• Początek dorosłości jest okresem angażowania się w życie zawodowe. Jedni mają ściśle wytyczona ścieżkę kariery i plany, inni zdają się na los. Wiele osób stara się poznać różne dziedziny, starając się dopasować możliwości pracy do osobistych zainteresowań i umiejętności.

• Kobiety same w tym okresie życia lokalizują swoją tożsamość raczej w relacjach z innymi (Gilligan, 1982), zaś mężczyźni- ‰- raczej buduj? swoja niezależność od innych (Erikson, 1962)

• Uwarunkowania kulturowe sprawiają, że ‰ maj? większą łatwość podporządkowywać relacje własnym aspiracjom ni? Š. Maja wręcz odczucie, że tego się od nich oczekuje. Gdy Š wybierają niezależność maja zazwyczaj dyskomfort wynikający z poczucia, ze są w konflikcie z wartościami akceptowanymi społecznie.

Połowa życia

• W wieku około 40-55 lat, zaczyna się proces intensywniejszego oceniania i porównywania doświadczeń pochodzących z przeszłości z oczekiwaniami na przyszłość

• Dokonywanie tego rodzaju ocen niesie ryzyko doznawania przykrych uczuć rozczarowania życiem, które nigdy nie dorówna ideałowi

• Wielu ludzi kwestionuje dotychczasowe zasady, którym hołdowali. Wielu ‰ reorganizuje swoje życie tak, by zrównoważyć pracę kontaktami z ludźmi, z kolei wiele kobiet kieruje się ku osobistym celom

• Doświadczenie realnego kryzysu w tym okresie, wbrew potocznym opiniom, jest tak samo prawdopodobne jak w każdej innej fazie życia i jest uwarunkowane interakcją wielu różnorodnych czynników, a nie efektem przekroczenia granicy jakiegoś wieku. Wynika to choćby z tego, że wydarzenia pojawiające się w tym okresie, należą do przewidywalnych (z rozkładu jazdy), a kryzys wywołuje coś nieoczekiwanego lub doświadczenia zaburzające kolejność i rytm chronologii życia.

• Najtrafniejszym określeniem tej fazy rozwoju człowieka jest przemiana połowy życia, nie kryzys. Jest to kolejny etap reorganizacji, nie dezintegracji systemu Ja

• Ludzie zaczynają spostrzegać czas w kategoriach lat, jakie im zostały, a nie tych, które już im minęły (co jest charakterystyczne dla młodszych);

• pojawia się świadomość śmiertelności oraz poczucie, że czas jest ograniczony; skutkiem tego może być postawa „teraz, albo nigdy”;

• niekiedy zwiększa się poczucie obowiązku wobec innych, niektórzy zostają schwytani w tzw. obręcz cyklu życia (Oppenheimer, 1981), czyli muszą zaopiekować się jednocześnie swoimi rodzicami i wciąż troszczyć się w mniejszym lub większym zakresie o swoje dzieci;

• niektórzy odczuwają narastającą presję związaną z osiągnięciami zawodowymi- gdy okazuje się, że pewne aspiracje są nierealizowalne, dążenia do celów mogą przybrać agresywny charakter lub powodować czasowe poczucie bezsilności; w skrajnych przypadkach agresja może zamienić się we wrogość lub, jeśli jest tłumiona, w depresję;

• pojawia się problem pustego gniazda, ale dzięki temu rodzice, zwłaszcza matka, mogą poszukiwać innych możliwości własnego rozwoju i samorealizacji;

• w tym okresie pojawia się szansa na wyłamanie się ze stereotypów związanych z rolami płciowymi.

PÓŹNA DOROSŁOŚĆ

• Jest to okres pogorszenia się kondycji fizycznej i zwiększonej podatności na choroby; nie oznacza to jednak, automatycznego obniżenia aktywności. Wzrasta co prawda liczba ograniczeń, ale człowiek wciąż jest zdolny do licznych form wysiłku.

• Doświadczenie chronicznej choroby powoduje czasami, że człowiek zdany na opiekę innej osoby, powoduje to nie raz konflikt z jego potrzebą autonomii. Do tego może dochodzić poczucie bycia ciężarem dla bliskich.

• Tę fazę życia może zdominować kombinacja utraty roli życiowej- która sprawiała, że osoba była użyteczna w społeczeństwie i utraty obiektu interakcji- naturalne oddzielenie od osób znaczących.

• Starsi ludzie stają wobec straty bliskiej osoby, w okresie w którym wiele pełnionych ról ulega znacznemu ograniczeniu. W związku z tym, mają małą możliwość kompensacji straty.

• W tym okresie życia człowiek musi się zmierzyć z problemem śmierci i straty. Śmierć bliskiej osoby, ukochanego, partnera czy przyjaciela może wprowadzić jednostkę w kryzys, doprowadzić do depresji. Poprawne przejście żałoby, procesu adaptacji do straty, jest uzależnione od wielu czynników, w tym od możliwości uzyskania wsparcia społecznego. Właściwa adaptacja kończy się akceptacją i oswojeniem straty. Osoby starsze są grupą szczególnie zagrożoną poczuciem osamotnienia (Kastenbaum, 1977).

• Faza później dorosłości jest też okresem, w którym ludzie dokonują tzw. bilansów życiowych (Butler, 1975)

• Charakteryzują się one tendencją do rozpamiętywania przeszłych wydarzeń, przywoływaniem nierozwiązanych konfliktów, próbami integracji w obszarze Ja doświadczeń dotychczas nie włączonych

• Skutki tego procesu mogą być i negatywne: mieć postać poczucia winy, niepokoju, depresji, i pozytywne: w postaci rozwiązania konfliktów, poczucia zadowolenia z życia, wglądu w przeszłość.

Funkcje wspomnień

• identyfikowanie siebie;

• utrzymywanie poczucia ciągłości;

• budowanie relacji interpersonalnych poprzez dzielenie się nimi i ich słuchanie;

• nadawanie znaczenia zdarzeniom, z teraźniejszości, przeszłości i przyszłości;

• ukierunkowywanie dążeń (i unikań);

• podtrzymywanie zaangażowania w działanie.

RÓŻNICE PŁCIOWE W JĘZYKU AUTOBIOGRAFICZNEGO WNIOSKOWANIA

• Kobiety częściej odnoszą się we wspomnieniach do swoich i cudzych uczuć, stanów wewnętrznych i emocji (Fivush, 1998). Przywołując więcej emocji potrzebują mniej czasu na wydobywani zdarzeń z przeszłości niż mężczyźni, tworzą też obszerniejsze narracje; płeć nie różnicuje pod względem liczby przywoływaniu wspomnień gdy nie mają one charakteru afektywnego (Davis, 1999).

• Fujita, Diener, Sandwik (1991): zdolność kobiet do łatwego przywoływania wspomnień wysycanych emocjonalnie jest taka sama bez względu na towarzyszący im znak afektywny.

• Różnice płciowe zauważalne są już w okresie późnego dzieciństwa, zaczynają się pokazywać w okresie 6 r.ż. dziewczynki stosują więcej i szerszą gamę wspomnień o ładunku emocjonalnym (Adams, Kuebli, Boyle, Fivush, 1995).

• Prawdopodobnie podłożem tego zjawiska są różnice wychowawcze: w rozmowach o przeszłych zdarzeniach z córkami rodzice, zarówno ojcowie, jak i matki, stosują więcej różnych odniesień do emocji (Adams, 1995).

Badania nad różnicami płciowymi w autobiograficznym wnioskowaniu (Baure, Stennes, Heignt, 2003)

• w narracjach budowanych na temat każdej fazy życia kobiety stosują więcej odniesień i terminów związanych z wewnętrznymi stanami ludzi;

• różnice płciowe są wyraźniejsze w narracjach dotyczących doświadczeń z nieodległej przeszłości oraz późniejszych okresów życia- we wspomnieniach z wczesnych faz życia nie ma różnic istotnych statystycznie;

• w narracjach dotyczących każdej z faz rozwojowych, kobiety stosują więcej terminów odwołujących się do emocji niż mężczyźni- zachodzi tu taka sama zależność, jak w przypadku odnoszenia się do stanów wewnętrznych człowieka

• REMINISCENCJA- ludzie po 50 roku życia lepiej niżby to wynikało z ogólnego przebiegu krzywej zapominania pamiętają zdarzenia z okresu kiedy mieli od 10 do 30 lat (Rubin, Wetzler, Hebes, 1986).

• AMNEZJA DZIECIĘCA (Baddeley, 1993, Berscheid, 1994)- jest to niemal całkowita niepamięć zdarzeń, które miały miejsce przed ukończeniem mniej więcej piątego roku życia.

• Scheingold i Tenney (1982) prowadzili systematyczne badania nad amnezją dziecięcą, poprzez sprawdzanie pamiętania znaczącego wydarzenia jakim były narodziny młodszego rodzeństwa przez osoby, które miały wtedy od roku do 9 lat. Narodziny przed 3 r.ż.: brak pamięci jakichkolwiek faktów; narodziny 3-5 r.ż.- pamiętało 10% badanych; 5-7 r.ż.- nieznacznie mniej; potem systematycznie i powoli rósł. Upływ czasu nie miał znaczenia dla ilości zapamiętywanych szczegółów. Lotus (1993) uważa, że przeświadczenie o tym, że pamięta się coś sprzed ukończenia 2 roku życia jest wnioskowaniem na temat tego, co mogło się wydarzyć lub interpretacją informacji zarejestrowanych ze źródeł zewnętrznych.

• Wczesne niezwerbalizowane skrypty emocjonalne (czyli takie, które afektywnie zapisały się w ciele migdałowatym, ale hipokamp był zbyt niedojrzały by zapisać je w pamięci deklaratywnej) są podstawą kształtowania się inteligencji emocjonalnej, która jest częścią pamięci autobiograficznej i filtrem kodującym nowe doświadczenia. Pamięć relacji emocjonalnych w rodzinie, zarówno deklaratywna jak i ukryta, stanowi podstawę kształtowania się zdolności do:

• trafnej percepcji, oceny oraz ekspresji emocji;

• uzyskiwania dostępu do procesów emocjonalnych i generowania uczuć, gdy ułatwiają one proces myślenia;

• rozumienia emocji i wiedzy o emocjach;

• regulacji emocji i kontroli emocjonalnej, zapewniającej rozwój emocjonalny i intelektualny.

PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA- REKONSTRUOWANIE PRZESZŁOŚCI UKIERUNKOWANE NA ZACHOWANIE PODSTAWOWEJ INTEGRALNOŚCI JA, NAWET KOSZTEM WIERNOŚCI FAKTOM

• Naimeier, Metzger (1994)- proces formowania się tożsamości wpływa na dostępność oraz wykorzystywanie wspomnień autobiograficznych. Tożsamość wyznacza strukturę oraz granice przypominania sobie zdarzeń osobistych. Różne style osiągania tożsamości powodują różne sposoby tworzenia autonarracji:

• moratorium oraz osiągnięcie tożsamości ˇę ukierunkowanie na informacje: aktywny wysiłek zmierzający do poszukiwania, przetwarzania, wykorzystywania informacji na temat Ja zanim wykształci się trwałe przekonanie na temat własnej osoby; wrażliwość na informacje ze środowiska, skłonność do zmian w konstruktach osobistych;

• generowanie największej liczby wspomnień autobiograficznych; najwięcej wspomnień o pozytywnym afekcie i odpowiadający pozytywnej samoocenie, dwukrotnie mniej niż ukierunkowani na normy mniej wspomnień zagrażających samoocenie.

• zamknięcie tożsamości ˇę ukierunkowanie na normy: opieranie się na dostępnych zaleceniach i standardach znaczących grup odniesienia; zainteresowanie zachowaniem już posiadanych konstruktów osobistych, stosowanie racjonalizacji, wyparcia oraz ukierunkowanie na potwierdzanie hipotez; generowanie największej liczby wspomnień zagrażających samoocenie.

• rozpad tożsamości ˇę brak ukierunkowania: wrażliwość na wymagania sytuacyjne, brak znaczących struktur Ja, zachowania oraz przekonania zdeterminowane bezpośrednimi konsekwencjami i przejściowymi wymaganiami

• REFLEKSJA ŻYCIOWA (Staudinger, 2001) - nadrzędny termin oznaczający proces cofania się do uprzednich doświadczeń czy wstecznego oglądu swego życia, w poszukiwaniu sensu, znaczenia, głównego motywu przewodniego. Jednostka dokonuje czegoś w rodzaju przeglądu życia. Jeśli wybieramy jakiś epizod czy konkretne zdarzenie z większego kawałka historii życia za cel takiej refleksji, to czynność taka może być rozpatrywana jako wnioskowanie autobiograficzne dokonywane na definiujących Ja zasobach pamięciowych.

ROLA MEACHNIZMÓW OBRONNYCH W TWORZENIU NARRACJI

• Cramer (1998): Mechanizmy obronne w narracji to operacje umysłowe, które pozwalają na utrzymywanie nieakceptowanych treści, myśli, odczuć poza świadomości w celu:

• samoobrony jednostki przed doznawaniem nadmiernego lęku,

• podniesienia lub utrzymywania samooceny;

• ochrony integracji Ja.

• Są one częścią normalnie funkcjonującej osobowości, lecz ich nadmierne lub nieadekwatne stosowanie prowadzi do patologii.

• mechanizmy obronne są silnie związane z taką właściwością historii życia czy narracji, jaką jest jej nośność opowiadania. Obrony czynią z historii opowieści bardziej nadające się do przedstawienia oraz powstrzymują inne, mogące potencjalnie się rozwinąć historie przed byciem opowiedzianymi. MO działają w kontekście zarówno rozwijającej się stale narracji, tworzonej przez jednostkę w celu nadawania sensu życiu, jak i w kontekście uwewnętrznionych słuchaczy; innych ludzi którzy funkcjonują jako pierwsi odbiorcy, krytyka i źródło oceny tego, czy dana historia jest sensowna i akceptowalna w rozpatrywanej formie.

• Saillant (1997): z analiz odpowiedzi udzielonych w wywiadach i badaniach psychologicznych uzyskała dane, świadczące o stosowaniu relatywnie wielu różnorodnych MO. Im były one dojrzalsze, tym wyższy był poziom ogólnego przystosowania badanej osoby. Udział w badaniu czy wywiadzie już sam w sobie jest prezentacją self określonemu odbiorcy i MO pomagają jednostce w zdobywaniu pewności, że prezentacja ta odbywa się w społecznie akceptowany sposób, niejednokrotnie działając jako mechanizm powściągania siebie.

• Alexander (1998) wprowadził 9 wskazówek dla badaczy pomagających oczyszczać i grupować dane z autonarracji; część z nich wiąże się z MO:

• reguła pierwszeństwa -co pojawia się jako pierwsze;

• reguła częstości

• reguła unikatowości

• reguła negacji)- co zostało wyparte, odwrócone;

• reguła wyrazistości- co jest przecenione, podkreślone, oznaczone stresem, napięciem, silnymi dodatnimi czy ujemnymi emocjami;

• reguła opuszczenia)- co jest podejrzane, przez swoją nieobecność;

• reguła błędu- co wydaje się być omyłkowa treścią;

• reguła izolacji- samotne treści, wyizolowane, bez połączenia z całością;

• reguła niekompletności- co wydaje się być niedokończone.

• Z tej listy 4, 6, 7, 8 oraz 9 wg McAdamsa wiąże się z MO. Wątki autonarracji objęte działaniem MO są szczególnie podatne na brak dobrej formy opowiadania, mogą pozostawiać słuchacz w poczuciu, że „coś jest nie tak”; jakieś części narracji nie pasują do całości; opowiadanie wydaje się być niekompletne itp.

• Wiersma (1988)- analizowała narracje kobiet, które podjęły karierę zawodowa po długim okresie pełnienia roli matki, żony, opiekunki domu; narracje były pełne konwencjonalnych klisz, stereotypowych wypowiedzi, wyświechtanych sloganów; wszystkie zebrane narracje były do siebie uderzająco podobne; przypominały opowiastki do łatwego przełknięcia przez odbiorcę. Wiersma, próbując dotrzeć do źródła tego zjawiska, określiła je mianem „wytłumaczy napięcia” (press releases)- pod kołderka konwencji i słów skrywały tak wiele napięcia i leku, sprawiały wrażenie nie pełnych, lecz szkiców historii, czy nawet ich potencjalnych fragmentów.

• Wiersma uznała, że taka forma narracji jest efektem działania MO zaprzeczania. Cramer (1991) opisuje, że ten MO działa w strukturze poznawczej poprzez nałożenia prostej, przyjemnej fantazji na bardziej złożoną, budzącą lek rzeczywistość. W autonarracji zaprzeczenie może prowadzić do zachowań a la Pollyanna, skutkując historią typu „życie tak wspaniałym jest…”. Badane kobiety, internalizując popową filozofię życia społecznego, mówiącą o wyzwoleniu spod ucisku rodziny, o doświadczaniu prawdziwej wolności i samorealizacji czy odkrywaniu swego prawdziwego ja, zmuszone były zaprzeczać negatywnym, budzącym lęk konsekwencjom swoich decyzji o rozpoczęciu pracy. Wytłumiacie napięcia były jednocześnie tym, w co badane wierzyły.

• Strategie MO, takie jak zaprzeczanie czy projekcja nie dość, że modyfikują wypowiedzi- one wpływają na to, jaki kształt jednostka nadaje historii życia, jak strukturyzuje swoje doświadczenie zmieniając je w narrację.

• MO szczególnie ujawniają się w badaniach nad autonarracją prowadzonych z udziałem ludzi. McAdams zakłada, że osoba badana pojawia się na badaniu z już ukształtowaną, dobrze rozwiniętą historią życia; wystarczy tylko tak przeprowadzić wywiad, żeby ja wydobyć. Jednocześnie jest to sytuacja autoprezentacji w interakcji z drugą osobą, co obciąża badanie wszystkimi konsekwencjami wynikającymi z reguł rządzących interakcjami.

• Intelektualizacja, jako MO, z jednej strony wspiera autonarrację, której podmiot podejmuje w życiu wiele wyzwań i może im sprostać dzięki analizowaniu i planowaniu,; pułapka tkwi w tym, że może prowadzić do skrajnie cynicznej postawy a nawet poczucia rozpaczy, gdy próbuje on podtrzymać zaangażowanie w działanie na świecie, którym nie zawsze rządzą logiczne reguły.

• Cramer (1991) twierdzi, że ludzie wykorzystują mechanizm obronnej identyfikacji w wielu przypadkach wyzwań rozwojowych czy problemów życiowych; identyfikowanie się z kimś pomaga znaleźć cel, potwierdza słuszność działań, uzasadnia zaangażowanie. Osoby, z którymi jednostka się identyfikuje mogą być personifikacjami wyidealizowanych właściwości, cech, dążeń.

• Przekazywanie historii życia na potrzeby zewnętrznych czy wewnętrznych odbiorców odbywa się zarówno świadomie, jak i nieświadomie. Na poziomie tożsamościowym, historia funkcjonuje jako uwewnętrzniony przekaz podawany uwewnętrznionym słuchaczom, którzy stanowią główny punkt odniesienia dla całościowego zrozumienia swego Ja. Natura historii, obecność opowiadającego i odbierającego, powoduje, że zawsze osadzają się one w kontekście kultury, społeczeństwa, relacji z innymi; tożsamość jest zakorzeniona w życiu społecznym.

• Przy pomocy MO izolacji oraz dysocjacji człowiek jest w stanie wytworzyć osobną linię opowieści, która nie może współtworzyć poczucia jedności i całości; może projektować nieakceptowane treści swojej tożsamości na innych (np., być wyczulonym na agresje u innych); projekcja znakomicie redukuje lęk przed niechcianymi impulsami, utrzymując narrację na pożądanym torze i przekonując uwewnętrznionych słuchaczy o swej akuratności.

• Judith Zur (1998)- badała wdowy po ofiarach bratobójczych walk z El Quiche (Gwatemala); kobiety wypierały wspomnienia do tego stopnia, że nie uznawały faktu śmierci męża- w rezultacie wspomnienia w pamięci autobiograficznej nie zawierały żadnych z tym związanych zdarzeń, natomiast były silnie zdeformowane poprzez inkorporację detali z cudzego doświadczenia (którym czasem kobiety po czasie zaprzeczały).

---