220. Judym - co mnie fascynuje i budzi szacunek, a co drażni i wzbudza sprzeciw.
"Ludzie bezdomni" kończą cykl utworów rozrachunkowych. We wszystkich poprzednich utworach Żeromski pokazał podobnych bohaterów do Tomasza Judyma. Wszyscy walczyli o zrealizowanie swoich ideałów. Spotykali się z oporem i sprzeciwem ze strony społeczeństwa, byli gotowi zginąć, ponosili klęskę. Doktor Judym jest pogłębieniem i poszerzeniem poprzednich tego typu bohaterów. Judym jest dwudziestokilkuletnim absolwentem Akademii Medycznej w Warszawie. Pochodzi z nizin społecznych - jest synem szewca z ulicy Ciepłej. Wychowany przez ciotkę - prostytutkę, pokonuje wiele przeszkód aby zdobyć wykształcenie. Wykształcenie to, pozwala mu uświadomić sobie to, czego nie uświadomiły sobie jeszcze przeciążone ciężką pracą masy społeczeństwa. Jest to świadomość niesprawiedliwości społecznej i krzywdy ludzkiej. Jego pochodzenie dało mu wrażliwość, która stała się sensem jego pracy i życia. Jego postawa wobec ludzkiej niedoli budzi podziw i szacunek. Wyrzeka się kariery dobrze zarabiającego lekarza i poświęca wszystkie swoje siły aby ulżyć doli pokrzywdzonych. Tak powinien zachować się każdy lekarz. Nie można przecież pozwolić umrzeć człowiekowi tylko dlatego, że nie ma on pieniędzy na opłacenie lekarza. Postawa Judyma powoduje konflikty z obojętnym i egoistycznym środowiskiem lekarzy - dorobkiewiczów. Jest także przyczyną dotkliwej samotności, braku towarzystwa i lęku przed życiem. Pomimo tej samotności Judym nie rezygnuje z podjętej walki. Jest człowiekiem o wysokim morale i poczuciu sprawiedliwości. Sam nigdy nie zaznał dobrobytu, ale Jako lekarz był o krok od zdobycia go. Jednak nie zapomniał o swoim pochodzeniu, o swojej klasie. To również budzi szacunek, że poświęcił dostatnie życie dla ciężkiej wali o poprawę warunków życia klas najuboższych. Czuł potrzebę dawania ludziom tego co dał mu los. Niósł nie tylko pomoc lekarską, lecz walczył także o potrzeby materialne biedoty wiejskiej i robotników. Prowadzi tę walkę samotnie i bez zwycięstw, ale to w jakimś stopniu budzi wśród społeczeństwa świadomość konieczności zajęcia się najbiedniejszymi i cień niepokoju, a to jest już początek jakiejś drogi. Dla tej idei i walki wyrzekł się własnego szczęścia, domu i rodziny. To właśnie nie podoba mi się. Drażni mnie to nie dlatego, że tak uczynił, bo przecież wielu ludzi poświęca swe życie i szczęście dla innych, drażniący jest jednak sposób w jaki tego dokonał. Joasia także zaofiarowała swoje oddanie i pracę dla innych. Kochała Judyma i była gotowa razem z nim, jako żona, prowadzić walkę o godne życie najuboższych. Judym natomiast zranił jej uczucia. Zaręczył się z nią, a potem zerwał. Odrzucił ją nie tylko jako kobietę, ale jako towarzyszkę życia i wspólnej pracy. Razem z Joasią nie byłby osamotniony w walce. Może mieliby dla siebie mniej czasu niż inne rodziny, ale łatwiej byłoby im ponosić klęski i stawiać czoła przeciwnościom losu. Niestety on nie potrafi tego dokonać. Drażniąca była właśnie ta postawa Judyma, że pomimo tego, że pragnął pomagać najuboższym i oddać im wszystko, był egoistą. Uważał, że sam poradzi sobie w tej trudnej walce, że to właśnie on musi doprowadzić do zmian, on sam. Chciał być jedynym triumfatorem, nie chciał z nikim dzielić swojego zwycięstwa. To właśnie go zgubiło.
221. Doktor Judym - romantyk, realista, utopista...?
Jednym z dzieł Stefana Żeromskiego jest utwór "Ludzie bezdomni". Powieść ukazuje problem bezdomności w Polsce w XIX w. Głównym bohaterem utworu jest młody chirurg- Judym, syn ubogiego, uzależnionego od alkoholu warszawskiego szewca. Judym miał ciężkie dzieciństwo, po śmierci matki ciotka zajęła się jego wychowywaniem. Chłopiec był niewolniczo wykorzystywany, spał na wycieraczce, jadł resztki, musiał znosić kaprysy swojej krewnej, jednak miał możliwość nauki, dzięki czemu skończył gimnazjum i warszawskie studia. Już jako młody i pełen ideałów lekarz, Judym przebywa we Francji. Ten moment stał się decydujący dla jego życia. Bohater pod wpływem obserwacji środowisk społecznych postanawia poświęcić się dla biednych.
Czynnikiem mającym wpływ na jego decyzję był też rzekomy "przeklęty dług" jaki miał wobec proletaryatu ("Otrzymałem wszystko, co potrzeba, Muszę to oddać, com wziął. Ten dług przeklęty"). Judym wyrwał się z tej warstwy, dlatego też musi im pomóc. Głosi pozytywistyczne hasło pomocy najuboższym, jednak jego droga życiowa jest kroczeniem od jednej klęski do drugiej. Na początku jego pracy zawodowej widzimy w młodym doktorze cechy utopisty, Judym wierzył, że świat można zmienić, że można polepszyć dolę najuboższych. Nie zdołał przekonać środowiska warszawskich lekarzy do niesienia pomocy biedoty, niepowodzeniem kończy się też próba założenia własnej praktyki, jak i niesienia pomocy rolnej biedocie w Cisach. Te sytuacje przyczyniły się do rozdarcia wewnętrznego Judyma. Głównym powodem rozterek bohatera jest wybór między własnym szczęściem a dalszą pracą na rzecz ubogich. Judym ma możliwość założenia rodziny z Joasią, rodziny która jest symbolem stabilizacji życiowej, poczucia bezpieczeństwa, którego on ani Joasia nigdy nie zaznali. Jednak decyduje się na odrzucenie wszystkiego wybór swój uzasadnia słowami:
"Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca, dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory. Muszę się wyrzec szczęścia. Muszę być sam jeden. żeby obok mnie nikt nie był, nikt mnie nie trzymał"
Jednak poświęcenie się dla ubogich nie było jedynym powodem rezygnacji ze szczęścia w rodzinie. Judym bał się jakiejkolwiek stabilizacji w życiu, wiedział, że nie byłby w stanie zabezpieczyć bytu rodzinie, jego wszystkie niepowodzenia tylko go w tym utwierdziły dlatego też wolał dalej samotnie walczyć o poprawę sytuacji biedoty. Kolejnym powodem rozterek Judyma było wyobcowanie go ze społeczeństwa. Bohater nie umiał znaleźć się w żadnej z grup społecznych. Wywodził się z proletaryatu ale dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności i własnej ciężkiej pracy wyrwał się z tej grupy, jednak w jego świadomości stale tkwi myśl o robotniczym pochodzeniu, wywołuje to w nim kompleksy, a także poczucie niepełnej wartości. Nie identyfikował się z proletaryatem gdyż widział bród i nędzę panującą wśród robotników, ich prostotę i zwierzęcą wegetację. Judyma pociągało piękno i elegancja arystokracji, ich związek z sztuką i kulturą, jednak z drugiej strony odpychał go egoizm i obłuda tej klasy. Tak więc główny bohater był bezdomny nie umiał znaleźć sobie miejsca wśród społeczeństwa co pogłębiało jego rozdarcie wewnętrzne.
Żeromski wykreował Judyma na postać, która łączy w sobie zarówno cechy romantyczne jak i pozytywistyczne. Bohater przypomina postać romantyczną gdyż szuka właściwej drogi w życiu podobnie jak Kordian, jest wrażliwy, ma czułe, litujące się nad ludzką niedolą serce. Widząc straszne warunki biedoty rezygnuje z własnego szczęścia i postanawia im pomóc. Podobnie jak bohater romantyczny Judym bierze na siebie odpowiedzialność za losy innych ludzi (jak Konrad z III części "Dziadów"), postanawia walczyć samotnie aby nikt mu nie przeszkodził w osiągnięciu celu. Zauważamy u niego brak realnej oceny swoich możliwości, nie jest więc na pewno typowym realistą, a co też świadczy o jego powinowactwie z bohaterem romantycznym. Samą postać bohatera skonstruował jednak Żeromski w oparciu o fizjologiczną koncepcję człowieka, absolutnie zdeterminowanego prawami natury i środowiska, a to cecha późnego realizmu. Judym został ukazany jako bierny produkt dziedzicznych obciążeń nie dających się zneutralizować.
Judym posiada także cechy typowe dla postaci pozytywistycznej. Głosi hasła pomocy najuboższym, stara się przekonać arystokrację aby przyczyniali się do poprawy sytuacji biedoty. Prowadzi działalność charytatywną w szpitaliku w Cisach.