METODY IDENTYFIKACJI UBOGICH

1. Metody wyznaczania granicy ubóstwa

1.1. Metoda potrzeb podstawowych

1.2. Metoda wskaźnika wydatków żywnościowych

1.3. Metoda stałej części mediany lub średniej arytmetycznej dochodów

1.4. Metoda kwantyla rozkładu dochodów

1.5. Podejście subiektywne

1.6. Oficjalne linie (granice) ubóstwa

2. Metody identyfikacji ubogich w ujęciu wielowymiarowym

PODEJŚCIE POTRZEB PODSTAWOWYCH

Etapy:

• kalkulacja koszyka żywnościowego

• określenie minimalnych, niezbędnych wartości odżywczych i kalorycznych żywności dla gospodarstwa domowego,

• określenie zestawu ilościowego koszyka artykułów żywnościowych zapewniających zdefiniowane minimum wartości odżywczych i kalorycznych,

• wycena w formie pieniężnej koszyka artykułów żywnościowych,

• określenie granicy ubóstwa (minimalnego poziomu dochodów zapewniającego zaspokojenie potrzeb podstawowych) poprzez:

• wycenę w formie pieniężnej pozostałych potrzeb podstawowych (mieszkanie i odzież),

• zsumowanie pieniężnych kosztów wszystkich potrzeb podstawowych.

SZACUNEK MINIMUM SOCJALNEGO

(LINII UBÓSTWA) W POLSCE

minimum socjalne - poziom spożycia dóbr i usług konsumpcyjnych (w założeniu na poziomie zaspokojenia niezbędnych potrzeb biologicznych), kulturalnych i społecznych na określonym etapie rozwoju społeczno-gospodarczego kraju

Skład koszyka i zasady wyznaczania jego zawartości

wyżywienie - potrzeby zostały ocenione na podstawie norm fizjologicznych. Przyjęto za obowiązującą rację pokarmową „B”, tj. wyżywienie dostateczne po relatywnie niskim koszcie (niewielki udział produktów wysokowartościowych)

alkohol i tytoń - założono, że w gospodarstwie domowym pali tylko jedna osoba i to najtańsze papierosy, a spożywanie alkoholu ma charakter wyjątkowy i odświętny

odzież i obuwie -wielkość zasobów i częstotliwość ich odnawiania uwzględnia warunki klimatyczne, wymogi higieny oraz uwarunkowania społeczno-obyczajowe. Przy ustalaniu wzorca oparto się o badania empiryczne, badania GUS, badania Centralnego Biura Wzornictwa Przemysłu Lekkiego

mieszkanie - jego wielkość powinna odpowiadać obowiązującym normom zasiedlenia i przeciętnym standardom w zasobach miejskich. Opłaty odpowiadają kosztom eksploatacji mieszkania kwaterunkowego w pełni wyposażonego technicznie. Wyposażenie mieszkania zaspokaja jedynie podstawowe potrzeby, składa się z najtańszego asortymentu, zakłada się wydłużony okres eksploatacji

Zakłada się wykonanie niezbędnych, drobnych remontów i napraw, przy większych niż przeciętnych nakładach pracy własnej w gospodarstwie i braku oszczędności.

higiena i ochrona zdrowia - przyjęto założenie, że wszyscy członkowie gospodarstwa domowego są zdrowi i korzystają tylko sporadycznie z usług uspołecznionej służby zdrowia. Stosownie do tego ustalono minimalne zestawy podstawowych leków według zaniżonych cen przysługujących ubezpieczonym.

W zakresie higieny przyjęto zaspokojenie potrzeb związanych z reprodukcją sił witalnych i utrzymaniem więzi społecznej.

Większość prac związanych z utrzymaniem higieny wykonywana jest osobiście.

kultura i oświata - uwzględniono skromne rozmiary korzystania ze wszystkich powszechnie dostępnych dóbr kultury i wypoczynku, przy założeniu korzystania z usług bezpłatnych lub po zaniżonych cenach.

W grupie tej określono także wyposażenie w sprzęt radiowo-telewizyjny i niektóre inne dobra trwałe.

W zakresie oświaty uwzględniono potrzeby wynikające z zasad systemu oświatowego, a w szczególności wyposażenie dzieci w podręczniki, pomoce szkolne i minimalny zbiór wydawnictw leksykalnych, minimalne miesięczne składki na Komitet Rodzicielski itp.

transport i łączność - uwzględniono dojazdy do pracy dorosłych, dzieci do szkół ponadpodstawowych, przejazdy na urlop, wakacje i wycieczki.

Wydatki na łączność obejmują jedynie prowadzenie ograniczonej korespondencji i sporadycznego korzystania z telefonu.

ZASADY WYCENY PIENIĘŻNEJ KOSZYKA

• artykuły żywnościowe - na podstawie cen pochodzących z badań budżetów gospodarstw domowych pracowniczych i emeryckich (ceny faktycznie płacone przez tych konsumentów)

• pozostałe dobra i usługi - na podstawie cen pochodzących z notowań w handlu, gospodarce komunalnej i mieszkaniowej

TYPY GOSPODARSTW DOMOWYCH, DLA KTÓRYCH SZACOWANE JEST MINIMUM SOCJALNE

• gospodarstwa pracownicze jednoosobowe,

• gospodarstwa pracownicze dwuosobowe,

• gospodarstwa pracownicze trzyosobowe

(małżeństwo z dzieckiem w wieku od 4-6 lat),

• gospodarstwa pracownicze trzyosobowe

(małżeństwo z dzieckiem w wieku od 13-14 lat),

• gospodarstwa pracownicze czteroosobowe

(małżeństwo z dwojgiem dzieci w wieku do 14 lat),

• gospodarstwo pracownicze pięcioosobowe

(małżeństwo z trojgiem dzieci w wieku:

* 4-6 lat

* dwójka dzieci 13-14 lat)

• gospodarstwo emeryckie jednoosobowe,

• gospodarstwo emeryckie dwuosobowe

(małżeństwo osób starszych)

MINIMUM EGZYSTENCJI

minimum egzystencji - poziom dochodów (dla ściśle określonych, wybranych typów gospodarstw domowych) niezbędny w celu zapewnienia „przetrwania” w zdrowiu i zdolności do pracy

skład koszyka - żywność, mieszkanie i jego utrzymanie, ochrona zdrowia i higiena, odzież i obuwie oraz ich naprawy, edukacja dzieci

METODA WSKAŹNIKA ŻYWNOŚCIOWEGO

• gospodarstwo domowe uważane jest za ubogie, gdy udział jego wydatków na żywność w wydatkach ogółem osiąga pewną wartość krytyczną

• gospodarstwo domowe uważane jest za ubogie, gdy jego dochód jest niższy od pewnej wielkości, przy której udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem osiąga pewną wartość krytyczną

• określenie wartości progowej współczynnika Engla dla żywności,

• szacunek granicy ubóstwa jako iloczynu wartości progowej i przeciętnych dochodów badanych gospodarstw domowych (za gospodarstwa domowe ubogie uważa się te gospodarstwa domowe, dla których współczynnik Engla jest wyższy od ustalonej wartości progowej).

PROCENT ŚREDNIEJ LUB MEDIANY DOCHODÓW

• określenie przeciętnych dochodów lub mediany dochodów,

• określenie jaki procent przeciętnych dochodów/mediany stanowić będzie linię ubóstwa

KWANTYLE ROZKŁADU DOCHODÓW

• określenie jaki procent gospodarstw domowych znajduje się w sferze ubóstwa,

• przyjęcie jako linii ubóstwa poziomu dochodu, poniżej którego mają dochody gospodarstwa domowe znajdujące się we wcześniej określonej sferze ubóstwa.

ETAPY OBLICZEŃ

• Zakładając wykładniczą postać krzywej Engla opisującej zależność wydatków na żywność (c) względem dochodów oraz liczby osób (L) otrzymujemy:

• Przekształcając powyższy wzór otrzymujemy formułę opisującą zależność udziału wydatków na żywność w dochodach od dochodu i liczby osób w gospodarstwie domowym:

• Oznaczając przez γ₀ krytyczny poziom udziału wydatków na żywność w dochodach, granicę ubóstwa y* obliczamy na podstawie równania:

• Ostatecznie linię ubóstwa dla gospodarstw domowych różniących się ze względu na liczbę osób (przy przyjętej wielkości krytycznej γ₀) wyznaczamy w oparciu o formułę:

PODEJŚCIE SUBIEKTYWNE

Metoda lejdejska

• Wykorzystuje oceny dochodów gospodarstw domowych formułowane przez same gospodarstwa domowe

• Pytanie o dochody w polskich badaniach:

Proszę podać poziom miesięcznych dochodów netto swojego gospodarstwa domowego, który uznaliby Państwo jako:

1. bardzo dobry,

2. dobry,

3. ledwo wystarczający,

4. niewystarczający,

5. bardzo zły.

• Zasady szacunku

• estymacja na podstawie odpowiedzi na pytanie o dochody gospodarstw domowych tzw. indywidualnych dochodowych funkcji dobrobytu, opisujących zależność osiąganej przez dane gospodarstwo domowe satysfakcji z konsumpcji od dochodu gospodarstwa,

• przyjęcie za indywidualną granicę ubóstwa takiego poziomu dochodu, dla którego funkcja dobrobytu osiąga pewną niską wartość krytyczną (w badaniach empirycznych jako wartość krytyczną przyjmuje się wartość korespondującą z wariantami odpowiedzi oceniającymi dochód jako niewystarczający lub ledwo wystarczający).

Metoda subiektywnej linii ubóstwa

• Wykorzystanie wskazania gospodarstw domowych najniższych poziomów dochodów niezbędnych do powiązania "końca z końcem"

• Pytanie o dochody w polskich badaniach:

Jaki jest najniższy dochód netto potrzebny do powiązania "końca z końcem" przez Państwa gospodarstwo domowe?

• Zasady szacunku

• przedstawimy dochody minimalne, deklarowane przez gospodarstwo domowe, potrzebne do powiązania "końca z końcem" jako funkcję liczby osób w gospodarstwie i jego rzeczywistego dochodu rozporządzalnego,

• przyjmujemy, że powyższa zależność ma charakter potęgowy,

• sprowadzamy funkcję do postaci liniowej za pomocą logarytmowania uzyskując:

gdzie:

y_min - dochód minimalny netto, deklarowany przez gospodarstwo domowe, potrzebny do powiązania "końca z końcem",

y - dochód rozporządzalny netto gospodarstwa,

L - liczba osób w gospodarstwie domowym,

α₀, α₁, α₂ - parametry funkcji regresji.

• wyznaczamy subiektywną linię ubóstwa dla L-osobowego gospodarstwa domowego jako taką wartość dochodu, oznaczoną przez
  , dla której zachodzi:

• szacujemy wartości linii ubóstwa
  na podstawie wzoru:

• gospodarstwo domowe L-osobowe uznajemy za ubogie, jeśli jego rzeczywiste dochody rozporządzalne są mniejsze od jego linii ubóstwa
  .

OFICJALNE LINIE (GRANICE) UBÓSTWA

• pochodne granic ubóstwa ustalanych za pomocą omawianych poprzednio metod lecz ich źródłem są decyzje polityczne

• w Polsce rolę oficjalnej linii ubóstwa pełni kategoria ustawowej granicy ubóstwa, która uprawnia do ubiegania się o przyznanie świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej

IDENTYFIKACJA UBOGICH W UJĘCIU WIELOWYMIAROWYM

• podejście wielowymiarowe pozwala na identyfikację gospodarstw domowych ubogich, a w zasadzie określenie stopnia ich zagrożenia ubóstwem, bez wyznaczania granicy ubóstwa

• ocena stopnia zagrożenia ubóstwem w oparciu o teorię zbiorów rozmytych

• specyfikacja zmiennych, które mogą być traktowane jako symptomy ubóstwa, niezależnie dla każdego z wymiarów ubóstwa

• określenie stopnia przynależności każdego gospodarstwa domowego do sfery ubóstwa ze względu na wyróżnione symptomy: transformacja empirycznych wartości symptomów ubóstwa gospodarstw domowych na wartości definiowane jako "stopień ich przynależności" do sfery ubóstwa, za pomocą tzw. funkcji przynależności do sfery ubóstwa

• funkcja przynależności przyjmuje wartości:

1. zero gdy dane gospodarstwo domowe nie należy do podzbioru ubogich

2. jeden gdy gospodarstwo domowe całkowicie należy do podzbioru ubogich

3. wartości między zero i jeden gdy gospodarstwo domowe należy "częściowo" do podzbioru ubogich

---