4. Ontologia i morfologia dzieła lit.

I R. Welleck, A. Warren, “Sposób istnienia dzieła literackiego “

• A) Literackie dzieło sztuki = „poemat” - artefakt, przedmiot taki, jak dzieło rzeźbiarskie lub malarskie; utożsamiany z pismem, które utrwala poemat ; literackie dzieło sztuki przetrwać może także w tradycji ustnej lub w pamięci;

• Poemat może istnieć poza wersją drukowaną; może zawierać elementy, które musimy uznać za nienależące do właściwego poematu, czyli wielkość czcionki, jej rodzaj, rozmiar strony.

• Poezja pisana jest dla oka oraz ucha: końce wersów, układ stroficzny, akapity prozy, rymy, kalambury = integralne składniki literackich dzieł sztuki, nad którymi teoria słuchowa jest skłonna akceptować.

• Środki graficzne nie są nieodzowne w literaturze;

• B) Istota literackiego dzieła sztuki - szereg dźwięków, które się wydaje przy mówieniu lub głośnym czytaniu tekstu; koncepcja ta popierana przez recytatorów, jednakże recytowanie to tylko wykonywanie poematu, a nie sam poemat.

• Dźwięk może być ważnym elementem struktury poematu, ale teza, że poemat to następstwo dźwięków jest niewystarczająca.

• C) poemat to osobiste doświadczenie czytelnika; to procesy psychiczne zachodzące u indywidualnego czytelnika. Jest to również teza niewystarczająca, gdyż poemat nie jest identyczny z doświadczeniem czytelnika .Indywidualne doświadczenie zawiera coś prywatnego, jest zabarwione naszym nastrojem i osobistym przygotowanie. Niesłuszność tezy potwierdza fakt istnienia jednego, a nie kilku, opracowania, interpretacji dzieła lit. Lokalizuje ona istotę poematu w chwilowym doświadczeniu, którego nie sposób już później powtórzyć bez jakichkolwiek zmian.

• D) poemat - doświadczenie zachodzące u autora; teza odrzucona; zakłada, że autor to czytelnik swojego dzieła i ryzykuje omyłki i niewłaściwe interpretacje, jak pozostali czytelnicy. Odnosi się do doświadczenia, które autor przeżywa w czasie tworzenia, które może być rozumiane dwojako:

• Przeżycie świadome, intencje, które chciał zawrzeć w dziele;

• Całokształt świadomego i nieświadomego przeżycia towarzyszącego procesowi twórczemu.

• Poleganie na tym, co ukazują intencje autorskie jest niemożliwe, ponieważ mogą one nie być nawet dokładnym komentarzem dzieła. Nie pozwala teza ta wejść w bezpośredni kontakt z samym dziełem, lecz z minionymi przeżyciami autora.

• Poemat nie jest indywidualnym doświadczeniem ani sumą dośw., lecz potencjalną przyczyną doświadczeń. Musi więc być rozumiany, jako struktura norm, tylko częściowo realizowana w konkretnym dośw. czytelnika.

• Warstwy dzieła lit. Wg R. Ingardena:

• Warstwa brzmień słownych - element konieczny, bo na fundamencie dźwięków może powstać:

• Warstwa znaczeniowa - każde słowo ma znaczenie i w obrębie tekstu tworzy nowe jednostki - zdania.

• Warstwa przedmiotów przedstawionych - świat powieściopisarza, postaci, tło; powstała z warstwy znaczeniowej;

• Warstwa jakości metafizycznych - wzniosłość, tragizm, groza, świętość; podsuwana nam przez dzieło do kontemplacji. Nie jest konieczna, może nie istnieć; pozwala pojąć kwestię filozoficznego sensu dzieła lit.

• Dzieło lit. - odpowiednik systemu językowego (wg. De Saussure'a i Praskiego Koła Językoznawczego);

• Poemat - zostało stworzone w pewnym momencie i podlega zmianom, może ulec zniszczeniu - podobieństwo do systemu językowego.

• Dzieło lit. nie jest ani faktem empirycznym, w sensie stanu psychicznego jednostki lub ogółu, ani też idealnym, niezmiennym przedmiotem; może być przedmiotem doświadczenia - jest dostępne wyłącznie za pośrednictwem doświadczenia indywidualnego; różni się od przedmiotów idealnych (np. liczby), bo dostęp do niego możliwy jest tylko przez empiryczna część jego struktury, system dźwiękowy.

• Dzieło lit. ma coś, co możemy nazwać życiem - powstaje, rozwija się, może zginąć.

• Poemat nie jest ani czymś realnym, ani psychicznym. Jest systemem norm zawartych w tworach idealnych o charakterze INTERSUBIEKTYWNYM - istnieją w ideologii społ., zmieniając się razem z nią, dostępne tylko w indywidualnych dośw. psychicznych, opartych na dźwiękowej strukturze ich zdań.

• Nie można analizować dzieła lit. nie odnosząc się do pewnych wartości.

• PERSPEKTYWIZM - proces poznawania przedmiotów z różnych pkt. widzenia, które mogą być określane i krytykowane. Struktura, znak i wartość - trzy aspekty tego samego problemu, nie znoszące rozdzielenia.

II U. Eco „Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych”

• Poetykę dzieła otwartego charakteryzuje:

1. różnica w stosunku do tradycji;

2. nowy stosunek między dziełem a interpretatorem;

3. zjawisko odżycia dzieła na nowo;

4. inspirowanie u interpretatora AKTÓW ŚWIADOMEJ SWOBODY; nakłanianie do uczynienia z dzieła aktywnego ośrodka niewyczerpanej sieci powiązań, którym interpretator ma nadać WŁASNY KSZTAŁT;

5. występowanie czynnika subiektywnego, który implikuje wzajemne oddziaływanie między podmiotem a dziełem;

6. nazywana poetyką sugestii, która sprawia, że dzieło staje się intencjonalnie otwarte dla swobodnej reakcji odbiorcy;

7. symbolika, metaforyka, tajemniczość, cudowność wspomaga otwartość dzieła;

8. nieokreśloność;

9. niejednorodność;

10. niejednoznaczność;

11. dzieło lit. jako ciągła możliwość interpretacji, nieskończona rezerwa znaczeń;

12. każde słowo książki można połączyć z dowolnym wydarzeniem, słowem;

13. wieloznaczność dzieła osiągana dzięki KALAMBUROM, gdzie jedno słowo staje się splotem znaczeń, z których każde może się wiązać z innymi źródłami aluzji;

14. swobodna interpretacja stworzonego już dzieła przez odbiorcę;

15. współuczestniczenie odbiorcy w tworzeniu dzieła;

• „dzieło w ruchu”(np. dzieła plastyczne, muzyczne, architektoniczne, codziennego użytku - rozkładany fotel, literackie: „Księga” Mallarmego):

• ostatecznym celem świata jest RUCH;

• otwartość;

• mobilność;

• nieokreśloność związków między elementami dzieła:

• ukazywanie wielorakości absolutu, którego autor musi czymś zastąpić;

• stanowi świadectwo współczesnej wrażliwości i wyobraźni;

• podkreśla związek z życiem;

• powiązanie z nauką: fizyką( pojęcie pola), filozofią;

• komplementarność danych;

• wieloznaczność percepcji, zanim jeszcze odbiorca będzie mieć jakieś oczekiwania;

16. istnienie opozycji pomiędzy skończonością a nieskończonością, z tym, że nieskończoność sytuuje się w samym środku skończoności;

17. niejednorodność świadomości oraz horyzontów interpretacyjnych;

18. jednakowa wartość wszystkich perspektyw;

19. otwarcie polega na poddaniu dzieła procesowi różnych integracji.

---