Teorie zmian społecznych
Wykład 16.01.2008
Norbert Elias
Socjolog późno odkryty. W Anglii spotyka się z Giddensem, Luhmanem. Ponoć nie dbał o swój dorobek, swoje manuskrypty. Powodowało to brak systematycznego wykładu jego myśli. Pisał po niemiecku.
Jego dwie znane książki to:
- „O procesie cywilizowania się”
- „Przemiany obyczajów w kulturze Zachodu”.
Jest to przyjęcie nowej perspektywy w patrzeniu na społeczeństwo i proces zmian. Cywilizacje pojmuje jako proces, któremu podlegają jednostki, poszczególne społeczeństwa i ludzkość. Śledzi jak w tym procesie cywilizowania zmienia się natura człowieka. Społeczeństwa w tym biegu przemian dokonują transformacji, która się ekstrapoluje na jednostki. Ludność przechodzi w nowe fazy. Jest to proces nieświadomy choć intencjonalny. Sens można odkryć gdy popatrzymy na ten proces, wtedy można odkryć pewną regułę, sens. Jeżeli patrzymy co się wydarzyło to wtedy próbujemy wyłonić regułę, która to konstytuuje. Historia nie ma praw, które możemy odkryć, możemy tylko odczytać kilka jej praw, gdy się przypatrzymy.
Elias starał się wykazać, że wszystkie próby, które w sposób skrajny patrzą na społeczeństwa z punktu widzenia nominalizmu czy realizmu są tylko sztucznym zabiegiem. Trzeba znieść barierę między społeczeństwem a jednostką. Otwarcie parasola w deszczu nie jest u Webera działaniem społecznym a u Eliasa jest.
Ta teoria zaliczana jest do teorii figuracyjnych. Odwołuje się do metafory tańca. Gdy chcemy opisać działanie człowieka to możemy to zilustrować tym co człowiek robi w działaniu z innymi w tańcu. Każdy taniec ma charakterystyczny rytm, ilość figur, szczególne zorientowanie na partnera lub partnerów, ale jednostka tańcząc jest autonomiczna w tym jak ten taniec zrealizuje. To ten sam taniec, ale za każdym razem będzie wykonywany inaczej. Istnieją pewne ramy, w których jednostka będzie realizowała to działanie społeczne.
Elias jest twórcą podejścia habitusu w socjologii, uwypuklił je. Jest to zespół różnych dyspozycji, które zostały dokomponowane do natury człowieka w wyniku doświadczenia jakie jednostka nabywa we współzależności (pokazuje powiązanie partnerów). Odrzuca pojęcie interakcji. Habitus tworzy charakterystyczną cechę jednostki i społeczeństwa. Elias uwzględnił istnienie zbiorowego habitusu („O habitusie niemieckim”), a Bourdieau nie.
Anthony Giddens (1938- )
Teoria strukturacji
Słowo strukturacja sugeruje dynamiczną formę odnoszenia się do badanego przedmiotu. To co jest naszym zrutynizowanym działaniem i to co jest normą jest ze sobą powiązane. Podwójna hermeneutyka:
- z pozycji badaczy socjologów
- z pozycji nieprofesjonalnych socjologów, inaczej badają świat.
Każdy z nas refleksyjnie monitoruje to co się w naszym życiu dzieje. Zwykli ludzie używają wiedzy, a ta ma wpływ na ich działanie. Ta dualność polega na tym, że w tym świecie człowiek używa wszystkich reguł i zasobów, które wchłania do swojego działania. Struktury istnieją tylko w sposób, kiedy człowiek praktycznie ich używa.
Pojęcie struktury ma charakter wirtualny. Ma znaczenie wtedy, gdy powiązane jest z realym działaniem.
Giddens ogłosił, że ojcem socjologii jest Karol Marks.
Człowiek działający używa tych reguł i zasobów, a prowokuje to potrzeba osiągnięcia ontologicznego bezpieczeństwa. Poszukuje się zaufania, aby uniknąć niepokoju. Działanie aktorów jest prowokowane poprzez kierowanie tych komunikatów do innych ludzi, aby zlikwidować ten niepokój. Taką strukturą działania nawiązuje do Goffmana.
Giddens rozpisuje jak to przebiega w czynności zrutynizowanej i obwarowanej w przestrzeni- zrewitalizowanej. Człowiek używa istniejących struktur produkując i reorganizując to co się w jego działaniu dzieje. Ta rutynizacja to odwoływanie się do pewnych reguł interpretacyjnych i normatywnych a zasoby, które się używa to zasoby materialne.
Strukturacja- jednostka w sposób dynamiczny używa istniejących reguł i zasad w swoim działaniu. Diagnoza zmian dotyczy rozwoju nowoczesności, późnej nowoczesności. Uważa, że za wcześnie ogłoszono ponowoczesność.
Późna nowoczesność charakteryzuje się:
- dalszym rozwojem kapitalizmu
- urbanizacją
- wzrostem kontroli administracyjnej nad poczynaniami ludzkimi.
Giddens mówi, że późna nowoczesność charakteryzuje się 4 cechami:
1. Zaufanie
Pojawia się konieczność zbudowania w człowieku nowej formuły zaufania. Człowiek musi dawać kredyt, ufać choć nie rozumiemy istoty, nie wiemy wielu rzeczy. Ufamy, że tak się odbywa. Pojawia się wtórna infantylizacja. Człowiek opiera swoją wiedzę na zaufaniu. To zaufanie, życie na kredyt jest czymś charakterystycznym. To wyuczone zaufanie.
2. Ryzyko
Wszyscy jesteśmy zagrożeni, pojawia się uniwersalizacja ryzyka, staje się ono czymś powszechnym np. ubezpieczenia, giełda i inne instytucje, których człowiek używa. Ryzyko ma coraz powszechniejszy charakter. Wywołuje serie zdarzeń, które dotykają wszystkich.
3. Nieprzejrzystość
Świat jest nieprzejrzysty, niejasny. Wiele interesów jest ukrytych, nieprzejrzystych. Powoduje to chaotyczność. Świat staje się chaotyczny, nie ma jasnej trajektorii, wszystkie procesy mogą się szybko odwrócić. To powoduje tą nieprzejrzystość. Brak perspektywy przejrzystej w patrzeniu na świat.
4. Globalizacja
Rozprzestrzenianie się kwestii gospodarczych, ekonomicznych, politycznych i kulturowych. W człowieku wywołuje to określone reakcje. Można je opisać szczegółowo w 4 strategiach działań:
a) pragmatyczna akceptacja- człowiek mając świadomość tych 4 procesów wytwarza w sobie przekonanie, że nie ma na nie wpływu, że trzeba wypierać niepokoje ze swoich myśli i robić to co jest dla mnie ważne np. człowiek odczuwa teraz potrzebę intymności. Jest to ucieczka w nisze , swój mini świat, ludzie się potrafią schować w domu i tu się obwarować co daje im poczucie bezpieczeństwa.
b) uparty optymizm- są ludzie, którzy ciągle wierzą i potrafią to uzasadnić, że w obliczu trudnych wyzwań człowiek zawsze dawał sobie radę. Prędzej czy później znajdzie się antidotum, bo zawsze tak było. Buduje to pozytywne strategie, które likwidują niepokój i mają moc realizowania tych pozytywnych działań.
c) cyniczny pesymizm- prędzej czy później dojdzie do katastrofy, człowiek się stoczył. Możemy jeszcze coś wybrać dla siebie. Hedonizm- bez refleksyjne korzystanie z tego co może człowiekowi urok temu światu.
d) radykalna walka- człowiek ma obowiązek stanąć przeciw tym rzeczom i walczyć z nimi, naprawiać.
Francis Fukuyama (1952- )
Autor głośnych od lat 90. książek związanych z końcem historii, próba opisania jak wygląda świat po zimnej wojnie, upadku ZSRR.
„Koniec historii”, :Ameryka na rozdrożu”, „Ostatni człowiek”- kreśli w nich perspektywę zmian zachodzących we współczesnym świecie. Odwołuje się do Marksa i Hegla. Kreśli wizję upowszechnienia się liberalnej demokracji. Człowiek poszukuje ideologicznie organizować swoje życie w końcu historii. W tej formule człowiek najlepiej realizuje wymogi własnej natury.
Platon- dusza rozumna, popędliwa (tymotejka), pożądliwa. Dusza pożądliwa kieruje człowiekiem w stronę oddziaływania na przyrodę. Dusza rozumna podpowiada jak to robić. Dusza popędliwa oczekuje uznania. Człowiek w tym co robi, w tej konieczności realizowania swoich potrzeb i w swojej mądrości potrzebuje zrealizowania poczucia godności, uznania. Cała historia człowieka to potrzeba przezwyciężenia, która doprowadza do potrzeby uznania:
- izotynia: uznajemy realizację uznania w poczuciu równości wszystkich do wszystkich
- megalomania: wywyższanie się w stosunku do innych.
Liberalna demokracja zawierała dwie potrzeby człowieka:
- wolności
- równości
W sposób optymalny zmierzają do wyeliminowania konieczności szukania innych formuł ideologicznych. Człowiek będzie upowszechniał tą liberalną demokrację, nie będzie wojen ideologicznych.
Ta koncepcja jest postępowa, linearna, optymistyczna. Pewna faza rozwoju człowieka może te optymistyczne przekonania przekreślić- to eksperymenty biotechnologiczne, genetyczne, które wpływają na możliwości kształtowania przyszłego człowieka. Można będzie dokonywać genetycznych manipulacji, aby stworzyć człowieka o określonym typie. Fukuyama zaleca aby nie ulegać tym różnym możliwościom jakie wiedza daje, prowadzić nad tym kontrolę.
2