Przyczyny i przebieg Wielkiej Rewolucji Burżuazyjnej we Francji
Przyczyny wybuchu rewolucji :
zasklepienie się ustroju w formach z pierwszej połowy XVII wieku tzn klasycznej monarchii absolutnej - dającej całkowitą dominację stanom uprzywilejowanym (szlachcie i duchowieństwu) kosztem stanu trzeciego, skupiającego najbardziej prężne ekonomicznie warstwy społeczeństwa
poglądy wybitnych myślicieli uzasadniające konieczność przeprowadzenia gruntownych reform: Monteskjusz - teoria trójpodziału władzy, Rousseau - teoria suwerenności narodu i umowy społecznej, Sieyes - „Czym jest stan trzeci”, teoria ekonomicznej szkoły fizjokratów. Swoisty paradoks polegał na tym, że powstające we Francji teorie przyczyniły się do przemian ustrojowych w innych państwach - absolutyzm oświecony - a w kraju rodzinnym były w najlepszym przypadku ignorowane
bezpośrednią przyczyną wybuchu rewolucji był narastający kryzys ekonomiczny będący skutkiem: złej gospodarki finansowej, wielkich zadłużeń, olbrzymich niekontrolowanych wydatków dworu, systemu podatkowego uprzywilejowującego duchowieństwo i szlachtę oraz kilku kolejnych lat nieurodzaju w rolnictwie
Podział na okresy:
monarchii ograniczonej - 1789-1792 - od zebrania się Stanów Generalnych o uwięzienia Ludwika XVI
Konwentu -1792-1793- do zwycięstwa jakobinów nad żyrondystami
dyktatury jakobińskiej -1793-1794- do zamachu 9 Thermidora (27 lipca1794)
Dyrektoriatu -1795-1799 - do zamachu Napoleona 18 Brumaire`a (9 listopad 1799)
okresy dyktatury Napoleona -1799-1814/5 - konsulat i cesarstwo
Wybuch rewolucji i ważniejsze wydarzenia w okresie monarchii ograniczonej:
24 styczeń 1789 - Ludwik XVI zwołuje po raz pierwszy od 175 lat Stany Generalne uwzględniając przy tym żądanie stanu trzeciego o podwojeniu liczby jego przedstawicieli
5 maj 1789 - otwarcie posiedzenia Stanów Generalnych w Wersalu
17 czerwiec 1789 - deputowani stanu trzeciego, jako przedstawiciele większości społeczeństwa, wbrew rozkazowi królewskiemu ogłaszają się Zgromadzeniem Narodowym
17 czerwiec 1789 - po przyłączeniu się znacznej liczby przedstawicieli duchowieństwa i szlachty do deputowanych stanu trzeciego, król uznał Zgromadzenie Narodowe
9 lipiec 1789 - stawiając sobie za ciel działań uchwalenie konstytucji Zgromadzenie Narodowe przekształca się w Konstytuantę
14 lipiec 1789 - na skutek krążących wieści o gromadzeniu przez króla wojsk w rejonie Wersalu w celu zdławienie w zarodku niebezpieczeństwa, lud Paryża zdobywa i zaczyna burzyć Bastylię - symbol absolutyzmu. Data ta rozpoczynająca okres właściwej rewolucji jest świętem narodowym Francji
4 i 5 sierpień 1789 - pod wpływem wydarzeń w kraju - szczególnie na wsi - Konstytuanta uchwaliła ustawy likwidujące feudalizm poprzez zniesienie przywilejów stanowych, poddaństwa, pańszczyzny oraz ogłoszenie równości wszystkich wobec prawa
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uchwalona przez Konstytuantę 266 sierpnia 1789 głosiła wolność osobistą, równość wobec prawa, ochronę własności prywatnej, wolność słowa, opór przeciwko uciskowi, tolerancję religijną oraz w zakresie ustroju politycznego zasadę zwierzchniej władzy narodu i trójpodziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
opierając się na zasadach ogłoszonych w Deklaracji Konstytuanta uchwala ostateczny tekst konstytucji w dniu 3 września 1791. Czyniła ona z Francji monarchię konstytucyjną, powierzając w niej władzę ustawodawczą Zgromadzeniu Prawodawczemu (Legislatywie) zaś wykonawczą królowi i ministrom. Wysoki cenzus majątkowy dający prawa wyborcze spowodował przejęcie władzy przez burżuazję kosztem biedoty i średniozamożnych
zatargi króla z Legislatywą oraz podejrzenia w stosunku do monarchy o tajne konszachty z Austrią i Prusami (1792) spowodowały wzrost napięcia, które doprowadziło do powstania Komuny Paryża - rewolucyjnego zarządu miasta (9 sierpień 1792) a w konsekwencji spowodowały aresztowanie króla (10 sierpień 1792)
Ważniejsze wydarzenia w okresie konwentu:
demokratyczne i powszechne wybory do Konwentu we wrześniu 1792
22 wrzesień 1792 - na pierwszym posiedzeniu Konwentu Narodowego proklamowano zniesienie monarchii i ustanowienie republiki, oraz dla uczczenia tego wydarzenia wprowadzono kalendarz rewolucyjny
układ sił politycznych w Konwencie: żyrondyści - ugrupowanie zachowawcze - 160 mandatów; jakobini (górale) - ugrupowanie najbardziej radykalne - 200 mandatów; reszta członków Konwentu -około 400- stanowiła tzw Bagno i w toczącej się walce o władzę pomiędzy jakobinami a żyrondystami zajmowała stanowisko niezdecydowane
mimo sprzeciwów żyrondystów Konwent podjął decyzję o przedstawieniu zdetronizowanemu Ludwikowi XVI zarzutu zdrady i postawieniu go przed sądem - którym miał być sam Konwent. W wyniku procesu Ludwik XVI został uznany winnym i skazany na karę śmierci (18 styczeń 1793). 21 stycznia 1793 go zgilotynowano.
trudna sytuacja zewnętrzna (wojna z I koalicją) i wewnętrzna (bunty rojalistyczne, rozruchy chłopskie, bardzo trudna sytuacja gospodarcza) przyczyniła się do wzmocnienia władzy - powołanie Komitetu Ocalenia Publicznego (nadzór nad władzą wykonawczą), Komitetu Bezpieczeństwa Publicznego (nadzór nad policją) oraz Trybunału Rewolucyjnego, którego wyroki nie podlegały apelacji. Organy te powołane decyzjami Konwentu z 5-6 kwietnia 1793 znalazły się w rękach jakobinów. Mimo szerokich formalnie w dalszym ciągu uprawnień Konwentu, władzę we Francji coraz wyraźniej zaczęli przejmować jakobini.
Ważniejsze wydarzenia w okresie dyktatury jakobinów:
2 czerwca 1793 pod naciskiem tłumu - kierowanego przez jakobinów - Konwent podejmuje decyzję o aresztowaniu przywódców żyrondystów, co w praktyce oznacza przejęcie władzy przez jakobinów - początek dyktatury
24 czerwiec1793 opanowany przez jakobinów Konwent uchwala nową konstytucję Francji. Wprowadza ona ustrój republikański, jest bardziej demokratyczna (wybory bezpośrednie i powszechne) i radykalne społecznie. Ze względu jednak na trudne położenie kraju nie zostaje wprowadzona w życie. Miało to nastąpić po całkowitym zwycięstwie rewolucji
do Komitetu Ocalenia Publicznego wchodzi przywódca jakobinów Maksymilian Robespierre. Pod jego kierownictwem Komitet Ocalenia Publicznego staje się najwyższą władzą rewolucyjną (24 lipiec 1973). Zaczyna w praktyce swego działania stosować terror, jako sposób walki z przeciwnikami rewolucji (bunty inspirowane przez żyrondystów i rojalistów)
23 sierpień 1793 - dla poprawy skomplikowanej sytuacji na froncie Komitet Ocalenia Publicznego zarządził powszechny pobór rekruta do armii rewolucyjnej. Organizatorem armii został Łazarz Carnot. W wojsku zapanowały demokratyczne stosunki, które umożliwiły szybkie kariery utalentowanych oficerów (Bonaparte, Davout, Moreau). W konsekwencji nastąpiła wyraźna poprawa sytuacji militarnej - odrzucenie wroga za Ren, zajęcie Belgii i Holandii
29 wrzesień 1793 - w celu opanowania ogromnej spekulacji wprowadzono maksymalne ceny i płace. Złamanie tych postanowień karano śmiercią
wiosną roku 1794 fala terroru sięgnęła szczytu. Przejawem tego było aresztowanie członka Komitetu Ocalenia Publicznego Dantona (30 marzec) - domagającego się ograniczenia terroru i odwołania ustawy o cenach maksymalnych. Kilka dni później Danton został publicznie zgilotynowany (5 kwiecień)
spisek thermidoriański doprowadza do aresztowania na posiedzeniu Konwentu (9 thermidora - 27 lipiec 1974) Robespierre`a, za którym wbrew jego oczekiwaniom nie opowiedział się lud Paryża. Następnego dnia - po pospiesznym procesie - Robespierre wraz z 21 przywódcami jakobinów został zgilotynowany. Był to kres dyktatury jakobińskiej - Klub Jakobinów zamknięto formalnie 12 września 1794
Ważniejsze wydarzenie w okresie Dyrektoriatu:
korzystne warunki traktatów pokojowych z Prusami (Bazylea 5 kwiecień 1795) i Hiszpanią (22 lipiec 1795) pozwalają na przeprowadzenie gruntownych reform wewnętrznych
22 sierpnia 1795 - uchwalono nową konstytucję - zwaną dyrektorialną. Przywracała ona uprzywilejowaną pozycję bogatej burżuazji przez ponowne wprowadzenie wyborów pośrednich i opartych na cenzusie majątkowym. Po raz pierwszy pojawia się we Francji dwuizbowy parlament - Rada Pięciuset i Rada Starszych. Władzę wykonawczą sprawuje pięcioosobowy organ - Dyrektoriat (od 22 października 1795)
„Sprzysiężenie równych” Franciszka Babeufa wyrazem dążeń ugrupowań radykalnych - domagających się realizacji w praktyce demokratycznych reform zapowiadanych przez jakobinów. Krwawe rozprawienie się z Babeufem i jego zwolennikami było wyraźnym dowodem odchodzenia od ideałów początków rewolucji (luty-maj 1796)
wzrastająca pozycja armii będąca wynikiem sukcesów wojennych: zajęcie Mediolanu i utworzenie Republiki Lombardzkiej w kwietniu 1796, zajęcie Republiki Weneckiej (maj 1797). Traktat z Austrią w Campo Formio (17 październik 1797) na mocy którego postanowień Austria zrzekała się Belgii oraz posiadłości na lewym brzegu Renu. We Włoszech powstała zależna od Francji Rzeczypospolita Cisalpińska. Ogromną rolę w tych wydarzeniach odegrał gen. Napoleon Bonaparte
wzrastające znaczenie generała Bonaparte zaniepokoiło tracący popularność - ze względu na nieefektywne rządy - Dyrektoriat. Chcąc zatem pozbyć się potencjalnego rywala z Francji wysyła on Bonapartego na czele armii do Egiptu, skąd, mimo zwycięstw i zajęcia Kairu (1798) ucieka on porzuciwszy wojska nie mające możliwości odwrotu w wyniku zniszczenia floty francuskiej w bitwie pod Abukirem (1 sierpień 1798)
postępujący chaos wewnętrzny (kryzys gospodarczy, dewaluacja pieniądza) powoduje wzrost ilości zwolenników rządów silnej ręki - nawet za cenę czasowego ograniczenia własnych uprawnień. Na czele spisku wymierzonego przeciw Dyrektoriatowi staje Napoleon Bonaparte. Zamach stanu z 18 brumaire`a (9 wrzesień 1799) oznacza początek dyktatury Napoleona, przy pełnym poparciu burżuazji.
1