1. Psychologia jako nauka

1.Czym zajmuje się psychologia?

Nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. W zasadzie psychologia dotyczy ludzi, ale mówi się o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii - etologia.

• Psychologia jest nauką o ludzkim zachowaniu

• Dąży do jego opisu, wyjaśniania, przewidywania i kontrolowania tego zachowania

poprzez badania podstawowe i stosowane oraz tworzenie teorii psychologicznych

• Pomaga ludziom w zrozumieniu ich zachowania i zwiększaniu możliwości kierowania

własnych zachowaniem i własnym życiem

2.Odwieczne problemy psychologii

*agresja

*alkoholizm

*depresja

*przemoc

3.Cele i zadania psychologii

• Opisywanie tego, co się dzieje naprawdę

• Wyjaśnianie tego, co się dzieje

• Przewidywanie tego, co się zdarzy

• Sterowanie tym, co się dzieje

• Podnoszenie jakości życia przez zmienianie tego, co się dzieje

4. Rodzaje wyjaśnień w psychologii:

-odwoływanie się do zjawisk fizjologicznych (układ nerwowy, mózgowy)

-odwołanie się do nastrojów

-analogia i odwołanie się do niej

-wyjaśnienie funkcjonalne poprzez ukazanie przyczyn zachowania

-wyjaśnienie za pomocą symulacji

-odwołanie się do praw psychologicznych przy pomocy wcześniejszych badań

5. Główne dziedziny i działy w psychologii

*Psychologia ogólna- badanie podstawowych obszarów psychiki i procesów psychicznych

*Psychologia rozwojowa- bada rozwój człowieka od okresu prenatalnego do śmierci. Bada wyznaczniki, warunki i mechanizmy rozwoju.

*Psychologia kliniczna- bada zaburzenia zachowania

-diagnoza zaburzeń

-usuwanie lub łagodzenie

zaburzenia zachowania- formy zachowań, które nie pozwalają na zaspokajanie potrzeb osobistych

*Psychologia społeczna- zajmuje się człowiekiem, kładzie nacisk na sytuację społeczną ( sytuacja, w której odczuwamy obecność innych osób)

*Psychologia pracy- procesy przebiegające w trakcie aktywności zarobkowej. Analizowane są czynniki ułatwiające i utrudniające pracę.

*Psychologia sądowa- wyjaśnienie problemów psychologicznych osób uczestniczących w przewodach sądowych, np. warunki wpływające na wiarygodność świadków

*Psychologia zdrowia- bada zależności między określonym stylem życia, a zdrowiem. Zależność między stresem a ryzykiem choroby.

*Psychologia środowiska- zależność wpływu środowiska na życie człowieka.

2. Psychologicznie koncepcje człowieka

1.Psychologia biologiczna

Założenia:

*natura ludzka - człowiek jest bierny

*determinanty zachowania - dziedziczne, procesy biologiczne

*zjawiska psych. i biol. można wyjaśniać w oparciu o procesy biolochemiczne

*złozone zjawiska zrozumiemy rozkładając je na mniejsze

*doświadczenie może modyfikować zachowanie

*agresje wywołują hormony

Tematy badań:

*mózg (np. jego funkcjonowanie po wypadku, urazie)

*układ nerwowy

*biochemiczna podstawa zachowania

*układ hormonalny

Psychologowie ci pracują w laboratoriach na zwierzętach, sprawdzają np. jak się zachowują po zetknięciu ze środkiem chemicznym, prądem itp.

2 .Psychoanaliza (Freud - twórca, Adler, Jung)

Odkrywa i bada nieświadome konflikty wewnętrzne, motywacje i znaczenie objawów. Dąży do modyfikacji systemu mechanizmów obronnych oraz integracji różnych części psychiki.

Konflikty między siłami świadomymi i nieświadomymi stanowią podłoże wielu myśli, uczuć, zachowań.

Freud obserwował i analizował samego siebie. Wg niego każdy jest w pełni zdeterminowany. Pewne rzeczy spychane są do podświadomości i trwa konflikt, który daje problemy emocjonalne.

Teoria Freuda:

*człowiek jest z natury zły, agresywny, nie liczy się z innymi

*nasze zachowania determinują biologiczne popędy

*społeczeństwo pełni funkcję represyjną, istnieje konflikt między jednostką a społeczeństwem

*ludzie używają agresji

Założenia:

1.Człowiek poddany instynktom, nieświadomym popędom i konfliktom, z natury jest zły

2.Dziedziczność, wczesne doświadczenia determinują zachowanie

3.Zachowanie to wyraz nieświadomych motywów

Struktura osobowości:

ID - popędy biologiczne

EGO - zasada realizmu

SUPEREGO - sumienie

Mechanizmy obronne - obrona przed społ. potępieniem lub własnym superego

WYPARCIE np. wrogie zachowanie wobec rodziców

PROJEKCJA rzutowanie własnych myśli/zachowań na otoczenie

SUBLIMACJA przekształcanie i realizacja nieakceptowanych uczuć i myśli tak, by były zaakceptowane (np. obrazy, wiersze)

RACJONALIZACJA uspr. tego, co zrobiliśmy -> słodkie cytryny, kwaśne winogrona

FIKSACJA reakcja np. na przewlekły stres - > zatrzymanie się w rozwoju

REGRESJA cofnięcie się w rozwoju

3. Behawioryzm (Pawłow, Watson, Skinner)

Przedmiot badań:

*przyczyna

*reakcja

*konsekwencja reakcji

Behawioryści badają zachowanie zewnętrzne. Rozumieć je można przez analizowanie bodźców, reakcji, konsekwencji reakcji. Nie wgłębiają się do środka, badają to, co da się zmierzyć.

Założenia:

*ludzie nie rodzą się ani dobrzy, ani źli. Reagują jedynie na środowisko

*świadomość nie istnieje, a jeśli istnieje - nie może być przedmiotem psychologii

*uczenie się to przyswajanie nowego zachowania; ma charakter uniwersalny

*ogólne prawa bodziec - reakcja (S-R) można wykryć, posługując się wyłącznie metodą eksperymentalną

*agresja jest wynikiem uczenia się (np. patrzenie na agresywnych bohaterów TV)

Prowadzono badania na zwierzętach.

Znaczenie:

*tresura zwierząt

*psychologia uczenia się

*psychologia wychowawcza

*resocjalizacja, redukcja zachowań agresywnych, alkoholizmu, narkomanii

*terapie fobii

4. Psychologia poznawcza (Simon)

Dziedzina psychologii zajmująca się problematyką poznawania przez człowieka otoczenia - tworzenia wiedzy o otoczeniu, która może być następnie wykorzystana w zachowaniu.

Procesy psychiczne przypominają przetwarzanie informacji w komputerze.

Przedmiot rozważań: myśl ludzka

1.Człowiek (istota ludzka) jest twórczy, aktywny, reagujący.

2. Bodźce, procesy umysłowe.

3. Procesy umysłowe, język.

4. Procesy umysłowe są dedukowane za pośrednictwem wskaźników behawioralnych.

5. Interpretacja bodźców z zewnątrz może doprowadzić do agresji (np. spiskowa teoria dziejów)

5. Psychologia humanistyczna (Rogers, May, Maslow)

*człowiek jest wartością sam w sobie

*posiada wolną wolę i głębokie wewnętrzne wartości twórcze

*jest z natury dobry, dąży do samorealizacji, gdy jest mu to utrudnione, może być agresywny

*ludzkie zachowania uwarunkowane są przez teraźniejszość

Psychologowie zajmują się całą osobą (ciałem, psychiką, czynnikiem społ. i kulturowym)

Badają aktualne doświadczenie, stosują różnego rodzaju opisy.

6. Psychologia ewolucjonistyczna

Tłumaczy ludzkie zachowania jako wynik ewolucji biologicznej i kulturowej.

*strategie i cele mają często charakter wrodzony, są wynikiem doboru naturalnego

*przystosowanie i sygnały środowiskowe służące przetrwaniu

*przystosowanie psychiczne i mechanizmy psychiczne ukształtowane w drodze ewolucji

*agresja jest mechanizmem przystosowawczym

III. BIOLOGIA UMYSŁU I ZACHOWANIA

1. Cele badania uwarunkowań cech i zachowań

*sprawdzenie, jakie środowisko pozwala nam rozwinąć pełnię naszych możliwości

*pokazanie, jak wykorzystać zmienne środowiskowe do zmiany zachowania uwarunkowanego genetycznie(zespół Downa)

*identyfikacja i modyfikacja uszkodzonych genów - eliminacja chorób genetycznych

2. Rodzaje badań umożliwiających wykrycie wpływów genetycznych i środowiskowych

- badanie bliźniąt mono- i dizygotycznych

-badanie adopcyjne (jak różne środowiska wpływają na zachowanie się osób o podobnym kodzie genetycznym)

-badanie mózgu

-badanie zwierząt

Badanie nad noworodkami i szczurkami wskazuje na rolę wczesnego dotyku. Powoduje on wydzielanie ważnego dla rozwoju enzymu.

Badanie Schenberga na szczurkach

Badanie Harlowa na małpkach

Masaż wcześniaków - Tiffany Field

Mózg

*siedziba umysłu, chorób psychicznych - leczenie przez uwalnianie oparów (dziurawienie czaszki) i stymulację elektryczną

*odcięcie płatów czołowych (Moniz) - likwidacja depresji i natręctw

neg. skutki zabiegów: apatia, nieodpowiedzialność, obniżenie sprawności intelektualnej, zdolności twórczych, oceny sytuacji, śpiączka, śmierć

*amygdalotomia(przecięci ciała migdałowatego) - obniżenie agresji u małp, wzrost przyjaznych uczuć / neg.: lęk, zagubienie

*rozszczepienie mozgu - leczenie epilepsji; dwa odrębne światy wizualne

3.Geny a inteligencja

........................

4. Geny a osobowość

…….

5.Geny a zaburzenia psychiczne

……..

6.Geny a alkoholizm

…….

7. Geny a przestępczość

……..

8. Modele interakcji geny - środowisko

……………

IV. Emocje

1. Definicja emocji wg Nico Frajdy

*emocja spowodowana jest przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez podmiot jakiegoś zdarzenia jako istotnej dla niego sprawy

*może być pozytywna lub negatywna

*rdzeniem emocji jest gotowość do działania i podsumowania planów - nadaje priorytet jednemu lub kilku rodzajom działania, narzucając poczucie ich pilności

*konkretna emocja jest zazwyczaj odczuwana jako odrębny typ stanu umysłowego, któremu towarzysz zmiany somatyczne, akty ekspresji i działania

2. Efekty zaburzeń funkcji emocjonalnych

-trudności w pilnowaniu własnego życia

-katastrofalne decyzje społeczne

-zupełnie nietrafione związki

-niekończące się rozterki na temat błahych spraw

-brak ”cielesnych znaczników informacyjnych”

3.Reakcja, ekspresja, zachowania jako sygnał emocji

Reakcja emocjonalna - obejmuje pobudzenie fizjologiczne, procesy zachodzące w mózgu, interpretacje naszych reakcji fizycznych, doświadczenie stanów uczuciowych

Ekspresja emocjonalna - wszelkie sygnały, zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy, dźwięki

rodzaje:

~czerwienienie się(wstyd) naczynia krwionośne

~zaciskanie pięści(gniew) m. somatyczne

~śmiech(przyjemność) a. oddechowy

~jeżenie się włosów(strach) a. skórny

~pocenie się(ból) a. potowy

~wzruszenie ramionami(rezygnacja) m. somatyczne

~płacz(smutek) kanał łzowy

4.Charakterystyka emocji

*znak (pozytywne/negatywne)

*modalność(nazwa emocji - strach, gniew itp.)

*natężenie(np. afekty)

*czas trwania

5. Części składowe emocji

- stan subiektywny - to, co czujemy

- s. fizjologiczny - reakcje fizjologiczne na emocje

- s. behawioralno-ekspresyjny - wywołanie gotowości do działania

- s. mimiczny - reakcje mimiczne

- s. poznawczo-werbalny - związany z pamięcią; zapisujemy emocje w pamięci i możemy do nich wracać

6. Badanie Ekmana nad emocjami

W badaniach pokazywano ludziom fotografie twarzy innych osób, które wyrażały różne emocje. Zazwyczaj badani trafnie rozpoznawali emocje. Ekman do emocji podstawowych zaliczał pierwotnie: strach, złość, smutek, radość, wstręt i zaskoczenie, gdyż są one doświadczane i rozpoznawane przez wszystkich ludzi. Inne emocje, o których nie można tego powiedzieć, są zdaniem Ekmana mieszanką emocji podstawowych, a ich ekspresja (czyli wszelkie sygnały emitowane przez jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką przeżywania przez tę osobę określonej emocji) pozostaje pod silnym wpływem czynników kulturowych. A zatem emocje podstawowe są doświadczane i rozpoznawane niezależnie od czynników kulturowych.

7. Koncepcja emocji Roberta Plutchika

*8 ewolucyjnie rozwiniętych podstawowych emocji

*emocje złożone są mieszanką emocji pierwotnych

8. Funkcje emocji

*informują (jakie znaczenie ma dana sytuacja

*komunikują (informują innych, co przeżywamy)

*inicjują (działanie w zależności od oceny)

*motywują (do działania)

*intensyfikują (wskazują nam, które doświadczenia są najważniejsze)

*regulują (komunikację z innymi)

*pobudzają (do zachowań społ.)

*ułatwiają (np. zapamiętywanie lub uczenie się)

*organizują (nasze działanie)

9. Teorie emocji

Teoria Cannona - Barda

bodziec wywołujący -> aktywacja mozgu i przetwarzanie -> pobudzenie działanie doznania emocjonalne

Teoria Jamesa - Langego

Proponuje następującą kolejność występowania czynników:

1. najpierw zauważony zostaje bodziec (np. niedźwiedź);

2. to spostrzeżenie powoduje zmiany somatyczne (przyspieszone bicie serca) i behawioralne (ucieczka);

3. zmiany somatyczne i behawioralne są interpretowane przez podmiot jako emocja (strach).

Oznacza to, że według tej teorii, nie uciekam, bo boję się niedźwiedzia, lecz boję się niedźwiedzia, ponieważ uciekam.

Bodziec wywołujący -> pobudzenie działanie -> spostrzeganie pobudzenia, interpretacja działania -> doznanie emocjonalne

Teoria Lazarusa - Schachtera

Teoria głosząca, że doświadczenie emocji jest łącznym efektem pobudzenia fizjologicznego i oceny poznawczej, która służy do ustalenia, jak zostanie nazwany wieloznaczny wewnętrzny stan wzbudzenia.

Bodziec wywołujący Pobudzenie fizjologiczne -> Ocena pobudzenia i bodźca wg sygnałów sytuacyjnych i kontekstu -> doznanie emocjonalne

10.Przyczyny kłopotów w emocjami:

• tłumienie, ukrywanie, zniekształcenie

• trudności w mówieniu o emocjach

• trudności w rozeznaniu we własnych emocjach

11.Kulturowe aspekty emocji

• język - słownictwo, specyfikacja

• ekspresja - chłodna/gorąca

• emblematy

V. INTELIGENCJA EMOCJONALNA

1. Rodzaje inteligencji

• abstrakcyjna/kognitywna - zdolność kojarzenia faktów, przeprowadzania prostych przekształceń językowych, dokonywanie operacji logicznych. Inteligencję tę można programować, rozbudowywać i mierzyć

• werbalna - zdolność formułowania wypowiedzi, znajdywanie słów, rozumienie tekstu

• społeczna - zdolność przystosowywania się do środowiska społecznego i wpływania na nie

• twórcza - zdolność do generowania nowych pojęć lub ich nieoczekiwanych połączeń

• emocjonalna - umiejętność radzenia sobie z emocjami, nazywanie ich i zauważanie i wpływanie na emocje innych. Wiąże się z nią empatia i asertywność.

2. Funkcjonowanie osób o niskim poziomie inteligencji emocjonalnej - koszty deficytów q sferze emocjonalnej

• problemy małżeńskie

• „sabotaż” intelektu

• załamanie kariery, nieumiejętność „sprzedawania” kwalifikacji, brak operatywności

• wzrost przestępczości

• wzrost problemów życiowych wśród nieletnich

• alkoholizm wśród osób z wyższym wykształceniem

• załamanie wrażliwości, uprzejmości

• poczucie izolacji, depresje, samobójstwa

3. Aspekty inteligencji emocjonalnej i jej rozwój

Umiejętność dostrzegania emocji i wyrażania uczuć w sposób precyzyjny.

Samoświadomość, znajomość własnych uczuć i kierowanie się nimi w celu podejmowania zdrowych decyzji życiowych, skuteczne panowanie….

Inteligencja emocj. - zdolność rozumowania emocjonalnego

Osiągnięcie emocj. jest wyrazem tego, jakie cele zrealizowała jednostka

Kompetencja emocj. jest wyrazem faktu, że osiągnięcia…..

4. Osobiste kompetencje emocjonalne

Samoświadomość - świadomość emocjonalna, poprawna samoocena, wiara w siebie

Samoregulacja - samokontrola, spolegliwość, sumienność, elastyczność, innowacyjność

Motywacja - dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm

5. Społeczne kompetencje emocjonalne

Empatia - rozumienie innych, doskonalenie innych, nastawienie usługowe, wspieranie różnorodności, świadomość polityczna

Umiejętności społeczne - wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, katalizowanie zmian, tworzenie więzi, współpraca

6. Sposoby rozwijania własnej inteligencji emocjonalnej

• rozmowy i pisanie o zdarzeniach emocjonalnych

• unikanie pesymistycznego stylu radzenia sobie z problemami

• zrozumienie swoich pozytywnych iluzji

• unikanie czterech jeźdźców emocjonalnej apokalipsy (krytyka, pogarda, defensywność, zachowania destrukcyjne)

7. Rodzina a rozwój inteligencji emocjonalnej

…………..

VI. INTELIGENCJA

1. Definicje inteligencji

• Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań, wymagających procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka. (Strelau)

• Inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań przez wykorzystanie środków myślenia. (Stern)

• Inteligencja to właściwość psychiczna, która przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej dla jednostki efektywności wykonywania zadań (Tiepłow)

• Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów (Piaget)

• Inteligencja to dostrzeganie zależności (edukcja relacji), relacji i wyciągania wniosków (edukcja korelacji). (Spearman)

• Inteligencja to zdolność uczenia się (G. Ferguson)

• Inteligencja to to, co mierzą testy inteligencji (E. Boring)

• Inteligencja to zdolność do aktywnego przetwarzania informacji, przekształcania ich z jednej formy w inną poprzez operacje logiczne - w tym sensie inteligentne są komputery, a nawet zwykłe kalkulatory.

• Inteligencja to zdolność do aktywnego przetwarzania informacji w celu lepszego przystosowywania się do zmiennego środowiska. Tak rozumianej inteligencji nie posiadają komputery (bo nie przetwarzają informacji na własne potrzeby) ale posiadają ją zwierzęta, np. owady. Taką inteligencją wykazywałaby się maszyna, która np. w lesie albo na ulicy potrafiłaby samodzielnie przetrwać i zdobywać źródła energii.

• Inteligencja to zdolność do przetwarzania informacji na poziomie abstrakcyjnych idei (np. umiejętność dokonywania obliczeń matematycznych lub gry w szachy). Taką inteligencję również posiadają komputery (sztuczna inteligencja).

• Inteligencja to zdolność do twórczego, a nie tylko mechanicznego przetwarzania informacji, czyli tworzenia zupełnie nowych pojęć i ich nieoczekiwanych połączeń. Tę umiejętność posiadają a rzadziej wykorzystują tylko niektórzy ludzie.

• Inteligencja to zespół zdolności umysłowych umożliwiających jednostce sprawne korzystanie z nabytej wiedzy oraz skuteczne zachowanie się wobec nowych zadań i sytuacji.

• Inteligencja to zdolność ogólna do celowego działania, racjonalnego myślenia i skutecznego radzenia sobie z trudnościami. [D. Wechsler]

• Inteligencja to umiejętność adaptacji do warunków środowiska, dopasowania środowiska do potrzeb jednostki i wyboru kontekstu najbardziej odpowiedniego dla satysfakcjonującego działania. [Sternberg]

• Inteligencja to zdolność przystosowania się do okoliczności, dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi. [Nęcka, 2004]

2. Teorie inteligencji

Spearman - na podstawie analizy korelacji wyników wykonywania różnych zadań wyodrębnił on czynnik ogólny (g) jako wartość statystyczną najsilniej korelującą z wykonaniem zadań intelektualnych - czyli właściwą inteligencję - oraz czynnik odpowiedzialny za specyficzne zdolności człowieka (s).

Thurstone - na inteligencję składa się 7 niezależnych czynników odnoszących się do różnych aspektów funkcjonowania:

• rozumienie słów (V)

• płynność słowna (W)

• zdolności liczbowe (N)

• zdolności przestrzenne (S)

• rozumowanie (R)

• pamięć (M)

• szybkość spostrzegania (P)

Gardner - wyróżnił następujące czynniki inteligencji:

• lingwistyczna (językowa) - dotyczy komunikowania się za pomocą języka

• matematyczna i logiczna - dotyczy posługiwania się relacjami pojęć abstrakcyjnych

• wizualna i przestrzenna - umożliwia postrzeganie obrazów, przekształcanie ich i odtwarzanie z pamięci

• muzyczna - dotyczy tworzenia i rozumienia znaczenia dźwięków

• interpersonalna - umożliwia rozpoznawanie i odróżnianie uczuć i zamiarów innych ludzi

• intrapersonalna - dotyczy rozpoznawania uczuć i tworzenia modeli psychicznych

• kinestetyczna - dotyczy posługiwania się własnym ciałem

• przyrodnicza - dotyczy odróżniania i wykorzystywania cech środowiska

Sternberg - teoria składa się z trzech subteorii:

• Subteoria kontekstu (aspekt praktyczny) - ujmuje inteligencję jako sposób adaptacji do środowiska (rzeczywistości), która pozwala na jego wybór lub kształtowanie.

• Subteoria doświadczenia (aspekt kreatywny) - ujmuje inteligencję jako właściwość, która pozwala na efektywne rozwiązywanie nowych zadań w ramach świadomego ogólnego systemu przetwarzania informacji oraz automatyczne przetwarzanie powtarzalnych procesów myślowych w ramach lokalnego systemu przetwarzania informacji.

• Subteoria składników (aspekt analityczny) - ujmuje inteligencję jako sposób organizowania procesów poznawczych

• metaskładniki - najważniejsze procesy przetwarzania informacji, decydujące o sposobie planowania, kontrolowania i podejmowania decyzji

• decydowanie, jaki problem rozwiązujemy

• wybór składników niższego rzędu zaangażowanych w rozwiązanie zadania

• decydowanie co do organizacji informacji

• decydowanie co do porządkowania składników (algorytmów)

• decydowanie co do zakresu zaangażowania uwagi

• kontrolowanie przebiegu wykonania zadania

• wykrywanie zewnętrznych sprzężeń zwrotnych podczas rozwiązywania zadań

• składniki wykonawcze - procesy przetwarzania informacji zaangażowane w wykonanie zadania, m.in.

• kodowanie bodźców

• porównywanie bodźców

• wykonywanie obliczeń umysłowych

• wnioskowanie

• składniki nabywania wiedzy - procesy zaangażowane w uczenie się

• selektywne kodowanie informacji istotnych (przy odrzuceniu nieistotnych)

• selektywne łączenie (strukturalizacja) informacji

• selektywne porównywanie nowej informacji z uprzednio utrwaloną

3. Mozliwości doskonalenia zdolności intelektualnych

………….

VII. UCZENIE SIĘ

1. Uczenie się jako czynność i proces

Uczenie się można określić jako czynność wykonywaną przez jednostkę w celu przyswojenia sobie czegoś, opanowania wiedzy i umiejętności. Obejmuje: recepcję, czyli odbiór informacji, opanowanie materiału, przetwarzanie, przechowywanie.

Uczenie się można zdefiniować jako proces psychiczny zachodzący na podłożu fizjologicznym, którego efektem są określone, zwykle trwałe zmiany w zachowaniu jednostki.

2. Czynniki wpływające na efekty uczenia się

*cechy ucznia

Cechy angażowane w proces uczenia się:

• inteligencja

• zdolności specjalne (matematyczne, sportowe itp.)

• zainteresowania

• nastawienie poznawcze

• poziom aspiracji

• motywacja do uczenia się

*sytuacja uczenia się

Czynniki działające przed uczeniem się (np. znamy już jakiś jeżyk, uczymy się innego)

• transfer pozytywny

• transfer negatywny

• transfer proaktywny

Czynniki działające w trakcie uczenia się

• zewnętrzne warunki uczenia się

• sposoby zapoznawania się z nowym materiałem

• sposoby prezentacji materiału przez nauczyciela

• zasady zapamiętywania i utrwalania

• poczucie bezpieczeństwa i eliminacja lęku

Czynniki działające po uczeniu się

• transfer retroaktywny (poz/neg)

• czynności utrwalania wyuczonego materiału

• informacje zwrotne o efektach uczenia się

• nagrody i kary (naturalne: satysfakcja, ból sztuczne: kieszonkowe, klaps)

*nauczyciel

1. znaczenie postaw i przekonań nauczycieli w pracy z uczniem zdolnym, opinie nauczycieli o ich własnych predyspozycjach twórczych

2. efekty oczekiwań społecznych (efekt Pigmaliona, Galatei, Golema)

3. Styl poznawczy a efektywność uczenia się

Wzrokowiec:

*obserwuje, lubi pokazy

*zapisuje, lubi robić notatki

*powinien prowadzić zeszyt

*podkreśla ważne rzeczy

*siada w pierwszej ławce

*zapamiętuje twarze

Słuchowiec:

*dyskutuje

*czyta i powtarza na głos

*referuje

*słucha

*korzysta z nagrań

*pamięta imiona

*siada w środkowych rzędach

Kinestetyk

*manipuluje przedmiotami

*korzysta z modeli

*odgrywa scenki, lubi ruch

*rysuje, prowadzi zeszyt

*pamięta to, co sam wykonał

*siada w ostatniej ławce

4. Specyfika pracy ucznia zdolnego

• spostrzegawczy - widzi istotne rzeczy

• aktywny - zgłasza się, szuka informacji

• refleksyjny - rozumie złożone pojęcia, dązy do doskonałości

• wytrwały - nie poddaje się, pokonuje trudności

• niezależny - ma pomysły, sam decyduje kiedy zaczyna pracę

• nastawiony na cel - ma wysokie wymagania którym dorównuje

• oryginalny - eksperymentuje

• wydajny - duża płynność pomysłów, wiele odpowiedzi, wysoka jakość pracy

• samoocenia się - zna swoje silne i słabe strony

• skutecznie komunikuje pomysły - jasno formułuje pomysły i zamierzenia

5. Specyfika pracy z uczniem zdolnym

-wielka wiedza

-wybitne zdolności twórcze

-słaba motywacja autonomiczna

-średnio twórczy

-sposób na problemy: wzmacnianie motywacji, wzmacnianie sfery wartości

6. Nagrody i kary w procesie uczenia się i nauczania

Nieporządne skutki kar:

• uwarunkowanie nauczyciela (nauczyciel powiela stosowanie kar, gdy widzi, że skutkują)

• unikowe reakcje ucznia (lęk przed nauczycielami, szkołą, przemiotem)

• agresywne zachowania ucznia (wandalizm)

• zanik skuteczności bodźców karzących

• generalizacja kar na podobne zachowania

Od czego zależy skuteczność kary:

• czas wystąpienia kary (nie za późno po złym zachowaniu)

• wielkość kary (musi być adekwatna)

• konsekwencja (raz karze się dane zachowanie, raz nie)

• nieuchronność

• osoba wymierzająca karę (jej autorytet)

• emocje przy wymierzaniu kary (kara nie może być czynem emocjonalnym)

• kara a wyuczona bezradność

Co zamiast kary?

• znajomość przychologicznych mechanizmów nagrody i kary

• „przyłapywanie” (chwalenie dobrych uczynków)

• propagowanie alternatywnych zachowań

• nagradzanie zachowań alternatywnych

7. Zjawisko wyuczonej bezradności

*kara niezależna od zachowania, niemożliwa do uniknięcia

*deficyty z sferze motywacyjnej (brak podejmowanych działań w znanych sytuacjach), emocjonalnej(empatia, strach, smutek), poznawczej (niezdolność do uczenia się mimo wielokrotnych powtórzeń)

VIII. OSOBOWOŚĆ

1. Pojęcie osobowości (Pervin)

Złożona całość myśli, emocji, zachowań, nadająca kierunek i spójność życiu człowieka. Składa się ze struktur i procesów i odzwierciedla działania natury i środowiska.

Osobowość:

*temperament

*postawy

*zainteresowania

*potrzeby

*charakter

*obraz siebie i świata

*….

*….

2. Składniki osobowości

Postawy: wiedza, przekonania, uczucia, emocje, zachowanie

*komponent poznawczy

*komponent behawioralny

*komponent emocjonalny

Potrzeby: (piramida Maslowa)

1. Niższe - braku (fizjologiczne, bezpieczeństwa) <- zaspokojone zanikają

2. Wyższe - wzrostu (miłości, wiedzy, osiągnięć) <- „apetyt wzrasta w miarę jedzenia”

3. Sztuczne - ilości i jakości konsumpcji; zaszczepione na potrzebach naturalnych, słabościach, ciekawości

Charakter - zestaw postaw:

*do ludzi

*do siebie (wiara w siebie, samokontrola, poczucie własnej wartości lub przeciwnie)

*po pracy (odpowiedzialność, rzetelność lub przeciwnie)

*do realizacji celów (systematyczność, odwaga, energia)

Obraz siebie, obraz świata

-cechy osobowości

-wygląd zewnętrzny

-samoocena

3. Osobowość w ujęciu G. Allporta

1)koncentracja na jednostce

2)zespól cech (kardynalne: mają je ludzie wyjątkowi, przenikają wszystkie inne zachowania, np. altruizm Matki Teresy; centralne: najważniejsze; wtórne: pojedyncze zachowania)

3)rozwój osobowości(proprium):

• poczucie własnego ciała

• poczucie tożsamości

• reakcja na własne imię

• pojawienie się szacunku dla siebie

• dążenie do samodzielności i niezależności

• pojawienie się rozszerzonego „ja” (moje rzeczy, moja mama)

• obraz własnej osoby

• nośnik racjonalności

• rozróżnianie słabych i silnych stron

• samoświadomość

4)motywacja - świadoma, aktualna, indywidualna

5)osobowość dojrzała (rozszerzone „ja”: moja rodzina, praca, dom; ciepło odnosi się do innych, bezpieczeństwo emocjonalne, akceptacja siebie, realizm itp.)

4. Specyfika funkcjonowania ekstrawertyków i introwertyków wg Eysencka

Ekstrawersja vs. introwersja

Neurotyzm vs. stabilność emocjonalna

Psychotyzm vs. psychotyzmu

5. Rola lęku w rozwoju osobowości wg Karen Horney

Lęk podstawowy dotyczy każdego i każdy musi sobie z nim jakoś poradzić. Ten lęk ma korzenie społeczne i przybiera zwykle postać poczucia, że jest się małym, nieważnym, bezradnym, opuszczonym człowiekiem. Już od wczesnego dzieciństwa w człowieku kształtują się (w dużej mierze mimowolnie) strategie radzenia sobie z tym lękiem, mniej lub bardziej skuteczne oraz mniej lub bardziej adaptacyjne i dojrzałe. Człowiek może przyjąć strategię wrogości, która popchnie go do zemsty na tych, którzy go odrzucili. Może też zdać się na uległość, za którą będzie stać nadzieja na odzyskanie utraconej miłości. Innym sposobem poradzenia sobie z lękiem jest wycofanie się, rezygnacja z walki i przyjęcie postawy bezradności. Istotne jest to, że każda z tych strategii - zwalczanie, zbliżanie się i oddalanie - choć obliczona na ratunek, może w pewnych warunkach prowadzić do nerwicy. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy staje się ona sztywnym i nieplastycznym schematem działania, niepodatnym na modyfikacje, których wymaga sytuacja i okoliczności.

Potrzeba bezpieczeństwa jest podstawową potrzebą.

Sposoby radzenia sobie z lękiem: zaprzeczanie, unikanie, odurzanie (zapomnienie o lęku)

Rozwój osobowości neurotycznej:

*bezpieczeństwo

*lęk

*postawy rodziców (niwelują lub nasilają lęk)

*mechanizmy rodziców

*neurotyczne potrzeby (miłość, władza, ….)

*wybór postawy wobec ludzi i świata (od/do/przeciw)

6. Społeczeństwo i wolność a kształtowanie się osobowości w ujęciu E. Fromma

Człowiek czuje się samotny i wyobcowany, ponieważ zerwał powiązania łączące go z przyrodą i z innymi ludźmi. W miarę jak ludzie z upływem stuleci uzyskiwali więcej wolności, czuli się także coraz bardziej osamotnieni. Wolność staje się stanem negatywnym, od którego starają się uciec.

Człowiek może zjednoczyć się z innymi ludźmi w duchu miłości i wspólnej pracy, albo znaleźć bezpieczeństwo przez uległość wobec władzy i podporządkowanie się społeczeństwu. W pierwszym przypadku ludzie korzystają ze swej wolności w celu kształtowania lepszego społeczeństwa, w drugim nakładają sobie nowe więzy.

Sprzeczność polega na tym, że człowiek jest zarówno częścią natury jak i oddzielony od niej. Jako część natur człowiek ma pewne potrzeby fizjologiczne. Jako istota ludzka ma samoświadomość, rozum i wyobraźnie. Osobowość człowieka rozwija się stosownie do warunków, jakie stwarza mu określone społeczeństwo. Inaczej mówiąc: przystosowanie danej jednostki do społeczeństwa stanowi zwykle kompromis pomiędzy potrzebami wewnętrznymi a wymaganiami zewnętrznymi. Dana osoba rozwija w sobie charakter społeczny stosownie do wymagań społeczeństwa.

7. Poznawcze ujęcie osobowości

Skupia się na osobie jako całości. Teoretycy podejścia poznawczego widzą człowieka jako podmiot poznający świat i siebie, jako system pobierający, przetwarzający i integrujący informacje. Interesują się swoistym dla człowieka sposobem konstruowania zdarzeń (wytwarzaniem znaczeń, schematy poznawcze) oraz stylem działania. Szukają odpowiedzi na pytanie jak człowiek funkcjonuje, jakie procesy poznawcze, afektywne decydują o podejmowaniu przez człowieka określonych działań, o występowaniu różnic między ludźmi. Koncentrują się na pojęciu JA; obrazie własnej osoby. JA odpowiedzialne jest za nadawanie całościowego sensu naszym doświadczeniom, tworzenie naszego stosunku do rzeczywistości, samoregulacji i kontroli, dzięki czemu człowiek może wywierać wpływ na środowisko.
W ujęciu poznawczym osobowości pełni funkcje: odzwierciedlania rzeczywistości, generowania, przewidywania i tworzenia programów działań, kontroluje motywację i uczucia, kontroluje bieżące zachowanie. Nadrzędne funkcje osobowości: adaptacja psychologiczna i integracja psychologiczna (poczucie ciągłości w czasie i przestrzeni)

IX. TEMPERAMENT

1. Pojęcie temperamentu

Ogól biologicznych i psychicznych czynników współtworzących osobowość, określających formalne cechy zachowania, takie jak siła, dynamika reagowania…

Wyróżniki pojęcia „temperament”:

*cechy zachowania różniące ludzi

*względna stałość w ciągu życia

*podłoże biologiczne

*odniesienie do normalnej charakterystyki zachowania lub reakcji (intensywność), siła, energia, szybkość, tempo, zmienność, ruchliwość

2. Typologia temperamentu

wg Hipokratesa

W człowieku obecne są 4 soki:

-krew z serca

-flegma z głowy

-żółć z wątroby

-czarna żółć ze śledziony

W zależności od przewagi któregoś płynu:

Choleryk - żółć

Sangwinik - krew

Melancholik - czarna żółć

Flegmatyk - flegma

wg Pawłowa

Na podstawie badań nad zachowaniem zwietrzą stwierdził, że każde zachowanie kierowane jest i regulowane przez ośrodkowy układ nerwowy. Postawił hipotezę o istnieniu określonych własności układu nerwowego odpowiedzialnego za różnice w zachowaniu…

Wyodrębnił 3 rodzaje własności układu nerwowego:

1. siła procesów nerwowych

2. równowaga

3. ruchliwość

Typ:

*słaby(melancholik)

*silny:

~niezrównoważony(przewaga pobudzenia - choleryk)

~zrównoważony:

.ruchliwy(sangwinik)

.powolny(flegmatyk)

wg Kretschmera(teoria konstytucyjna)

1.typ ?pykninny? (osoba otyła)

2. typ leptosominny (osoba b. szczupła)

3. typ dysplastyczny (osoba nieproporcjonalna, niedorozwój/przerost)

4. typ atletyczny (osoba proporcjonalna)

Zaburzenia:

1.maniakalne depresje

2.schirofrenia

3.

4.nie ma zaburzeń

wg Scheldona (wziązek budowy ciała z temperamentem)

1. typ endomorficzny (pyknik)

2. typ mezomorficzny (atletyk)

3. typ ektomorficzny (astenik)

wg Strelau'a

Koncepcja temperamentu jako poziomu energetycznego i charakterystyki czasowej zachowania.

Poziom energ. - aktywność, reaktywność

REAKTYWNOŚĆ (siła procesu pobudzenia):

od wrażliwości zmysłowej do wytrwałości

AKTYWNOŚĆ (częstość i intensywność działania jednostki): modyfikując swoją aktywność człowiek może regulować wartość stymulującą własnego zachowania.

3. Wpływ temperamentu na zachowanie

Temperament wpływa na zachowanie dziecka, modelując przy tym zachowanie otoczenia, przec co wpływa na rodzaj doświadczeń konstruujących osobowość. Temperament wpływa też przez zachowanie dziecka na oczekiwania wychowawców, a w konsekwencji na cala i środki wychowawcze, które także budują osobowość.

19

---