NASIENNICTWO, WYKŁAD TRZECI

Laboratoryjna kwalifikacja materiału siewnego:

Rodzaje wykonywanych badań :

• Ocena organoleptyczna

• Próbki i próbobranie

• Podstawowe badania laboratoryjne

• Ocena czystości nasion

• Oznaczanie zdolności kiełkowania metodą zwykłą i metodami biochemicznymi

• Ocena wilgotności nasion

Kwalifikacja laboratoryjna:

Prowadzona jest w laboratoriach nasiennych Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Rodzaje wykonywanych badań :

• badania organoleptyczne (pozbiorcze)

• oznaczenie czystości nasion

• oznaczenie innych nasion w sztukach

• oznaczenie zdolności kiełkowania

• oznaczenie wilgotności nasion

• oznaczenie zdrowotności nasion

• oznaczenie masy nasion

• ocena nasion powlekanych (otoczkowanie)

• weryfikacja gatunków i odmian

• biochemiczne metody badania żywotności nasion

• test żywotności na izolowanych zarodkach

• badanie nasion przy pomocy ważonych powtórzeń

• test rentgenograficzny (promieniowanie X)

• badania specjalne (badania wigoru nasion)

Ocena organoleptyczna

Badania wartości siewnej nasion rozpoczynają się od orientacyjnego , powierzchniowego oglądu całej partii nasion , ocenia się :

1. zapach

2. barwę

3. połysk

Zapach - nietypowy (wskazujący na szybką utratę żywotności)

1. stęchły - procesy fermentacji - nasiona zebrane zbyt wilgotne

2. spichrzowy - zanieczyszczenia organiczne nasiona bardzo uszkodzone

3. pleśni - złe przechowywanie , złe wietrzenie magazynu

4. miodowy - rozkruszek mączny

5. dymu - złe suszenie

6. śledziowy - zboża - śnieć

7. czosnku - cebulki czosnku dzikiego

Barwa - nietypowa :

1. zielonkawe - niezupełna dojrzałość

2. ciemna nie jednolita - złe warunki zbioru

3. płowienie jednolite - starzenie

Połysk wskaźnik świeżości , najpierw następuje utrata połysku, następnie barwy

Podstawowe badania laboratoryjne:

Po przeprowadzeniu oceny organoleptycznej wykonane są badania podstawowe, które przeprowadza się na małych próbkach analitycznych.

Próbki i próbobranie :

Dla oceny wartości materiału siewnego pobiera się próbki z każdej partii nasion (próbobranie regulowane przepisami)

Partia nasion:

Jest to określona ilość nasion:

• jednorazowo wyprodukowana (przechowywana)

• jednego gatunku i odmiany

• pochodząca z jednej plantacji zakwalifikowanej polowo

Wielkość partii nasion ograniczona do:

• 20t - nasiona większe lub zbliżone do ziarniaków pszenicy

• 10t - nasiona drobniejsze od ziarniaków pszenicy

Rodzaje próbek :

1. próbki pierwotne

2. próbka ogólna

3. próbka średnia laboratoryjna

4. próbki analityczne

Próbka pierwotna :

Określa ilość nasion pobranych:

• jednorazowo

• z pryzmy lub opakowania jednostkowego

• losowo z różnych miejsc

• za pomocą laski probierczej, sondy, ręki

Sposób pobierania próbek nasion:

• nasiona sypkie (powierzchnia nasion gładka) - dowolne pobieranie

• nasiona nie sypkie - szufelką podczas przesypywania np.:

• burak - chropowate

• pomidor - włoski

• szpinak - wyrostki

• marchew - wyrostki i haczyki

Liczba próbek pierwotnych zależy od :

1. wielkości partii

2. sposobu składowania (luzem lub opakowane)

Wielkość próbek pierwotnych zależy od :

1. gatunku

2. wielkości partii

3. sposobu składowania

Próbka ogólna :

• Stanowi połączenie wszystkich próbek pierwotnych pobieranych z danej partii nasion.

• Jest reprezentatywna dla całej partii nasion

Próbka średnia laboratoryjna

• Reprezentuje właściwości danej partii nasion.

• Pobrana z dobrze wymieszanej próbki ogólnej w dwóch kompletach

• Jedna dla Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa

• Druga dla producenta

Jeden komplet składa się z :

1. próbki do oceny wartości siewnej (torebka papierowa lub płócienna)

2. próbki do oznaczania wilgotności i szkodników (szczelnie np. butelka, puszka)

Sposób pobierania :

1. Przez jedno- lub wielokrotne zmniejszenie próbki ogólnej do połowy

2. Za pomocą mechanicznego rozdzielacza

Próbka analityczne :

1. reprezentuje właściwości całej partii nasion

2. pobrana z dobrze wymieszanej próbki średniej laboratoryjnej

3. ma określoną wielkość zależną od rodzaju ocenianych parametrów

Metody pobierania próbek analitycznych :

1. metoda szufelkowa

2. metoda przepoławiania (dzielenia na krzyż)

3. metoda naczyniek ustawionych losowo

4. metoda rozdzielacza mechanicznego

5. metoda przy użyciu kratownicy

Na koniec należy sporządzić protokół.

Ocena czystości nasion :

Wykonywana jest w pierwszej kolejności. Polega na określaniu % udziału nasion czystych i różnych grup zanieczyszczeń w danej partii nasion .Po określeniu czystości oznacza się żywotność nasion metodą zwykłą (metoda kiełkowania)

Oznaczanie zdolności kiełkowania nasion:

Kształtowanie się zdolności kiełkowania nasion:

• najpierw wzrasta po zbiorze do uzyskania dojrzałości fizjologicznej przez nasiona

• potem utrzymuje się na tym samym poziomie zależnie od warunków przechowywania

• w końcu spada stopniowo w związku ze starzeniem się nasion

• Metody oznaczania zdolności kiełkowania

• metoda zwykła

• metody biochemiczne

Metoda zwykła oznaczania żywotności nasion

• Polega na określeniu % udziału liczby nasion wytwarzających :

• siewki normalne

• w odpowiednich warunkach

• w odpowiednim czasie

• Celem jest uzyskanie informacji o wartości siewnej nasion w warunkach optymalnych

Oznaczanie zdolności kiełkowania nasion:

• polega na wyłożeniu nasion na wilgotne podłoże i umieszczenie we właściwej temperaturze dla gatunku

• następuje kiełkowanie (epigeiczne lub hypogeiczne) czyli ukazanie się korzonka, a następnie siewek oraz dalszy ich rozwój do stadium, w którym wygląd podstawowych elementów budowy wskazuje na możliwość dalszego rozwoju normalnej rośliny.

• Po odpowiednim dla gatunku czasie określa się procentowy udział liczby nasion wytwarzających siewki normalne (parametry kiełkowania: energia i zdolność kiełkowania)

Parametry kiełkowania:

1. Energia kiełkowania :

1. wysoka energia kiełkowania - wskazuje na szybkie i wyrównane wschody nasion w polu

2. niska energia kiełkowania - powodowana jest chorobami i starzeniem się nasion

2. Zdolność kiełkowania :

1. informuje o % nasion żywych w danej partii nasion

2. służy do ustalenia (skorygowania) ilości wysiewanych nasion

3. może być podstawą do odrzucenia partii nasion

4. nie zawsze stanowi odbicie we wschodach polowych

5. informuje o właściwościach materiału siewnego

Warunki do oznaczania zdolności kiełkowania:

Dla poszczególnych gatunków roślin ustalono odpowiednie warunki potrzebne do kiełkowania nasion zawarte w „Międzynarodowej metodyce oceny nasion”

Określają one :

1. podłoże

2. temperaturę

3. liczenie pierwsze (czas po którym liczona jest energia kiełkowania)

4. liczenie końcowe (czas po którym liczona jest zdolność kiełkowania)

5. dodatkowe wskazówki i zalecenia dla przełamywania spoczynku (zabiegi specjalne pobudzające proces kiełkowania)

Wstępne zabiegi specjalne w celu pobudzenia kiełkowania

Stosowane gdy :

1. nasiona są zaraz po sprzęcie , lub

2. niska zdolność kiełkowania - lecz duży % nasion zdrowych pozostaje niekiełkujacych

1. Podsuszanie nasion

2. Moczenie lub płukanie nasion (np. buraka ćwikłowego)

3. Chłodzenie (np. 5-9°C dla kapusty)

4. Podgrzewanie (np. słonecznik)

5. Nacinanie okrywy nasiennej

6. Usuwanie owocni

7. Nawilżanie podłoża KNO₃ (seler pomidor)

8. Nawilżanie podłoża kwasem giberelinowym (GA3)(np. cykoria)

Celem oceny zdolności kiełkowania jest:

• Uzyskanie informacji o wartości siewnej nasion w optymalnych warunkach

Ponadto służy do:

• Ustalenia lub skorygowania ilości wysiewanych nasion

• Może być podstawą do odrzucenia partii nasion

• Nie zawsze stanowi odbicia we wschodach polowych

• Stanowi informację o właściwościach materiału siewnego

Metody biochemiczne oznaczania żywotności nasion

1. W metodach tych wykorzystuje się reakcje barwne tkanek żywych lub martwych na zetknięcie się z określonymi barwnikami

2. Pozwalają stwierdzić w nasionach czy dostateczna cześć tkanek zarodka (ilościowo i jakościowo) jest żywa , aby mogło nastąpić kiełkowanie

3. Określa się % nasion żywych a nie ich zdolność kiełkowania

4. Zastosowanie metody biochemicznej należy zaznaczyć w świadectwie

5. Rodzaje metod biochemicznych

1. metoda tetrazolinowa (TT) - Lakona barwi tkanki żywe na czerwono

2. Metoda indygokarminowa -Nielubowa barwi tkanki martwe na niebiesko

3. Metoda kwaśnej fuksyny (zboża) - barwi tkanki martwe na różowo

Ocena wilgotności nasion:

Wilgotność nasion:

Jest to % zawartości wody swobodnej (usuwalnej) w stosunku do ogólnej masy nasion .

Rodzaje wody w nasionach :

1. woda związana (nieusuwalna):

1. chemicznie

2. adsorpcyjnie

3. osmotycznie i higroskopijnie (niewiele)

2. Woda swobodna - wolna (usuwalna):

Związana osmotycznie i higroskopijnie

Zawartość wody w nasionach jest zmienna i zależ od:

1. stanu dojrzałości nasion

2. pogody w czasie zbioru

3. terminu zbioru (mniej dojrzale więcej wody)

4. warunków przechowywania

W trakcie dojrzewania zawartość wody spada naturalnie:

a. po zbiorze 12 - 16 %

b. do przechowywania 4 - 8 %

c. do obrotu 6 - 15 %

Zależność pomiędzy wysoką wilgotnością nasion a temperaturą otoczenia:

• niska temp. - przemarzanie zarodka

• wysoka temp. - wzrost porażenia przez choroby i szkodniki

Zbyt wysoka wilgotność nasion powoduje:

• nasilenie przemiany materii czego efektem są:

• Straty ilościowe i jakościowe przy przechowywaniu:

• samozagrzewanie

• porastanie

• pleśnienie

co ostatecznie powoduje :

1. szybkie starzenie

2. utratę żywotności

3. utratę jakości

Ocena wilgotności nasion ogrodniczych nie jest już obowiązkowa, ale daje bardzo istotne informacje o możliwościach zachowania przez nasiona jakości i żywotności przez długi okres przechowywania.

Oznaczenie wilgotności:

1. Metoda elektrometryczna (nie laboratoryjna) :

1. stosowana w punktach skupu

2. wilgotność mierzona jest przy pomocy aparatury

3. dane są orientacyjne

2. Metoda suszarkowa

1. Metoda jednoetapowa

1. Stosowana gdy wilgotność nasion - poniżej 18 % nasiona nie wymagają rozdrobnienia

2. Temperatura stała 130 st. - 1 h (dla większości gatunków ) lub

3. Temperatura stała 105 st. - 5 h (dla gatunków zawierających substancje lotne - cebula, koper, rzodkiewka, szczypiorek)

1. Metoda dwuetapowa

a. Stosowana gdy wilgotność nasion 18- 20 % nasiona wymagają wtedy rozdrobnienia

I etap : Suszenie wstępne - 130 st. Przez 5- 10 min. Nasiona całe - obniżenie wilgotności do 12 - 15 %

II etap: Suszenie właściwe - nasiona rozdrobnione temperatura stała 105 st. - 5h lub 130 st. 1 h

Obliczanie wilgotności nasion

1. Według wzorów

2. Przez określenie różnicy między masą nasion przed suszeniem i po suszeniu

3. Wynik - średnia z dwóch powtórzeń nie różniących się więcej niż 0,2 %

---