CHRONOLOGIA EGIPTU
Obowiązujący system periodyzacji dziejów Egiptu:
- Herodot z Halikarnasu (ok. 485 - 425 p.n.e.) → podróż po Egipcie; opis w II księdze „Historii” pt. „Euterpe”
- Manethon (kapłan z Sebennytos; III w. p.n.e.) opisał po grecku dla Ptolemeusza II dzieje starożytnego Egiptu, opierając się na źródłach rodzimych (gł. listach władców) uszeregował dzieje monarchów w 30 dynastii;
jego praca nie zachowała się, ale wiadomości o niej i o tym, co zawierała przetrwały w pracy historiografa żydowskiego Józefa Flawiusza (37 - 95 r. n.e.) oraz pisarzy chrześcijańskich: Juliusza Afrykańskiego (ok. 220 r. n.e.) i Euzebiusza (ok. 265 - 340 r. n.e.)
historia starożytnego Egiptu obejmuje okres trwający ponad 3000 lat.
Okres Predynastyczny (ok. 4500-2950 p.n.e.) związany jest z rozwojem na terenach Egiptu tzw. kultury Nagada I i II. Nazwa pochodzi od miejscowości Nagada, gdzie prowadzono wykopaliska archeologiczne. Znaleziono tam m.in. naczynia kamienne oraz ceramiczne.
OKRES PRZEDDYNASTYCZNY
przed dojściem do władzy I dynastii Egipt był podzielony na dwa niezależne królestwa:
płn. ze stolicą w Buto (obejmowało deltę i tereny na południe do współczesnej wioski Atfih); opiekunką była bogini Wa'dżet
płd. ze stolicą w (gr. ) Hierakonpolis (obszar pomiędzy Atfih a Silsila, czyli dzisiejszy Środkowy i część Górnego Egiptu); opiekunką była bogini Nechbet
władcy tego okresu określani są mianem „sług Horusa” lub „towarzyszy Horusa”
imiona dwóch władców: Ka' i Skorpion (Skorpion dążył do zjednoczenia królestw)
Okres Archaiczny (ok. 2950-2686 p.n.e.) to czasy panowania I i II dynastii.
OKRES TYNICKI
dynastia I
roczniki królewskie z Turynu i Abydos podają, że pierwszym władcą zjednoczonego królestwa był król imieniem Meni (identyfikowany przez Herodota z Menem, a przez Manethona z Menesem); określa się, że Menes był Narmerem
Pierwszy król I dynastii - Narmer (Menes) dokonał zjednoczenia Dolnego i Górnego Egiptu
Paleta Narmera - znaleziona w Hierakonpolis (obecnie w Muzeum Egipskim w Kairze). Na jednej stronie Narmer w koronie Górnego Egiptu zamierza uderzyć buławą w głowę rzuconego na kolana nieprzyjaciela, na drugiej - król w koronie Dolnego Egiptu idzie w procesji, a chorążowie niosą godła 4 nomów.
Menes wybudował Memfis („białe mury”), które stało się stolicą
Manethon podaje, że władcy rezydowali w Tis (miejscowość położona niedaleko Abydos w Górnym Egipcie) - stąd nazwa dynastie tynickie
`Aha' przesunął granice Egiptu do 1. katarakty, prowadził ożywioną działalność wojenną przeciwko Libijczykom i Nubijczykom
Dżer - w połowie panowania podbił Seczet, czyli płw. Synaj;
Dżet
dynastia II
Debre - 2 władca II dynastii
Peribsen - przyjął od początku panowania imię setowe
- prawdopodobnie nie pochodził z roku władców Hierakonpolis, lecz z rodu ombijskiego, gdzie czczono Setha
Ch'asechem - panował w tym samym czasie co Peribsen
- wierny kultowi Horusa
Ch'asechemui - następca Peribsena i Ch'asechema
- wprowadził podwójny tytuł horusowo - sethowy
- prawdopodobnie powtórne zjednoczenie kraju
I i II dynastia - władca jest bogiem (deifikacja w momencie koronacji)
Stare Państwo (ok. 2686-2181 p.n.e.) - okres panowania od III do VI dynastii, zwany często epoką budowniczych piramid. W okresie Starego Państwa wykształciły się ostatecznie wszystkie egipskie zwyczaje, obrzędy oraz system religijny. Powstało również pismo (hieroglify), sztuka przeżywała rozkwit. Faraon urósł w oczach społeczeństwa do rangi boga. Szczyt potęgi i blasku faraona przypadł na czasy IV dynastii. U schyłku okresu Starego Państwa wzrost znaczenia arystokracji spowodował zamieszki społeczne i upadek władzy królewskiej.
dynastia III
Dżeser (Dżoser) - prawdopodobnie (wg stelli głodu) przyłączył tereny Nubii
- piramida schodkowa (prototyp piramidy właściwej) w kompleksie
Grobowym w Sakkara (dzieło Imhotepa)
Manethon uznaje, że Dżeser miał starszego brata, panującego przed nim - Senecht -Nebka`re (domniemany budowniczy mastaby inicjalnej)
Dżeser - Teti
Hewny - Nysetech
- budowniczowie piramid (kolejno panowali po Dżeserze)
dynastia IV
Snorfu - organizowanie wypraw wojennych: Nubia, Libia
- wielki budowniczy : piramida w Mejdum i dwie piramidy w Dahszur
Cheops, Chefren, Mykerinos:
- budowniczowie wielkich piramid w Gizie
- konsolidacja monarchii silnej i zjednoczonej pod berłem władzy, zdającego sobie sprawę ze znaczenia władzy potęgi
- Cheops (eg. Hwfw, stąd Chufu)
- Chefren (eg. H'fR' stąd Cha'fre)
- Mykerinos (eg. Mn k'w'R stąd Menka'ure')
dynastia V
V dynastia - jej wstąpienie na tron było dziełem kleru
Neferirka're - wprowadził do oficjalnej tytulatury królewskiej tytuł S'R' - „Syn Re'”
wyprawy w głąb Azji Zachodniej
dynastia VI
Pepi I - wielki budowniczy świątyń: w Tanis, Bubastis, Abydos, Dendera i Koptos
- interwencja wojskowa w Wa'di al - Maghara na Synaju, przeciw plemionom
Koczowniczym
- najstarsza w dziejach świata rewolucja społeczna: upadek władzy królewskiej
i powstanie arystokracji
Pepi II - słabość charakteru przyczyniła się do upadku monarchii ( również bunty
Nubijczyków, Azjatów i Beduinów przyczyniły się do tego)
- urząd monarchy stał się dziedziczny
- arystokraci powoli przyjmują władzę w swoje ręce; doprowadzają do całkowitej
utraty autorytetu króla wśród poddanych
- król ustanowił urząd „zarządy Południa”, by zahamować wzrastającą potęgę
arystokracji
* pierwsze dynastie - formowanie się i powstawanie państwowości egipskiej
(do III dynastii)
* od III dynastii do panowania Cheopsa - centralizacja władzy królewskiej i dworu
* coraz większy prestiż zdobywali kapłani
- początkowo dominował kler Ptaha z Memfis, z czasem do coraz większego znaczenia
doszedł kler boga słońca Re` z Heliopolis
* panowanie IV dynastii - zarządcy poszczególnych prowincji Egiptu osiągnęli dużą
władzę;
możnowładcy, którzy przyjmowali władzę w swoje ręce doprowadzali do całkowitego
upadku władzy królewskiej
* w okresie V i VI dynastii nomy (okręgi administracyjne) powróciły do pierwotnego statusu - małych niezależnych państewek
Pierwszy Okres Przejściowy (ok. 2181-2133 p.n.e.) był czasem wielkich zmian społecznych, burzenia starych struktur, chaosu. Wówczas po raz pierwszy splądrowano piramidy.
dynastia VII
Manethon określa, że było 70 władców VII dynastii
- prawdopodobnie wtedy nastąpił całkowity rozkład władzy królewskiej, spowodowany
nadmiernym wzrostem potęgi arystokracji
- w konsekwencji doprowadziło to do powstania ludowego
- 70 królów stanowił swego rodzaju radę rewolucyjną
dynastia VIII
- prawdopodobnie jakaś dynastia lokalna, panująca w części kraju;
- Manethon podaje, że panowała w Memfis
przed 2181 p.n.e. - wzrosła potęga i znaczenie nomarchy Herakleopolis imieniem Chety I
- zdołał on zjednoczyć pod swym berłem prawie wszystkie prowincje Górnego Egiptu
(a Herakleopolis stało się wówczas na 150 lat centrum politycznym, religijnym i artystycznym)
konflikt pomiędzy następcami Chety (zaliczanymi do IX i X dynastii herakleo - politańskich) a nomarchami tebańskimi
- za panowania IX dynastii nomarchowie tebańscy oficjalnie uznawali zwierzchnictwo
Herakleopolis, choć byli niezależni
- otwarty rozłam nastąpił za panowania X dynastii
Średnie Państwo (ok. 2133-1786 p.n.e.) to czas, w którym XI i XII dynastii udało się ponownie zjednoczyć Egipt i odbudować stary porządek. Stolicą państwa stały się Teby. Czasy XII dynastii to największy rozkwit handlu i rzemiosła, zwłaszcza jubilerstwa (o czym świadczą liczne znaleziska z tej epoki) oraz nauki, techniki i budownictwa (budowa twierdz obronnych). Nastąpił powrót do kanonu w sztuce, jednak wizerunki królów zdradzały więcej realizmu. Okres Średniego Państwa zakończył się zamieszkami i walkami lokalnymi.
dynastia XI
utworzyli nomarchowie tebańscy
zwierzchnictwo Herakleopolis odrzucił król Teb Mentuhotep / ok. 2133r. p.n.e.
- uważany jest za założyciela XI dynastii tebańskiej
Mentuhotep II - początkowo przybrał imię S'anchibta'ui Mentuhotep II
- w 14 roku panowania rozpoczął walkę ze zwolennikami królestwa herakleopolitańskiego
- centrum władzy i rezydencja władzy znajdowały się w Tebach
dynastia XII
pierwszym władcą XII dynastii był człowiek, który był wezyrem i kanclerzem na dworze ostatnich władców XI dynastii - Amenemhat I
- wyznawca Amona z Teb
- przeniósł swą rezydencję (a zarazem centrum życia polityczno-społecznego do Iczitaui ( ok. 30 km na płd. od Memfis)
- przywrócił nomarchom część dawnych przywilejów, określając granice nomów zakres uprawnień nomarchów → stworzył nieznany w Egipcie ścisły podział administracyjny całego kraju
Senwerseret I - rozszerzanie granic i wzbogacanie państwa; organizował wyprawy przeciwko mieszkańcom Czehenu i Czehem w Libii; dyplomatyczne stosunki z książętami Palestyny i Syrii; działalność budowlana na szeroką skalę
Senwerseret III - inicjator dwóch ważnych dla Egiptu posunięć:
reforma systemu administracyjnego - sprowadzenie nomarchów do roli urzędników podległych wezyrowi; kraj podzielono na trzy okręgi administracyjne zwane w'rt - odpowiadające Górnemu, Środkowemu i Dolnemu Egiptowi
dalsza ekspansja polityczna Egiptu
- skierował zainteresowanie na Nubię, chcąc ściślej zespolić tereny Wawat (pomiędzy 1. a 2. kataraktą), kazał przekopać kanał wzdłuż 1. katarakty zwany : „dobre są drogi Chakaure” - regularna komunikacja Nilem pomiędzy Nubią a Egiptem
Drugi Okres Przejściowy (ok. 1786-1567 p.n.e.) w tych latach osłabiony wewnętrznymi walkami kraj został podbity przez plemiona Hyksosów, które opanowały Egipt i przejęły władzę.
podobnie jak za czasów XII dynastii podczas panowania XIII dynastii urzędnicy królewscy kontrolowali nadal obszary Nubii między 1. a 2. kataraktą
XIII dynastia prawdopodobnie nie istniała i jej mianem określani mogą być królowie panujący nad Dolnym Egiptem
na skutek wewnętrznych waśni Egipt podbili azjatyccy Hyksosi, którzy opanowali tron tworząc dwie dynastie hyksoskie - XV i XVI
stolicą państwa za panowania dynastii hyksoskich było Awaris (San al-Hagar) - późniejsze Tanis - stanowisko Tell el - Dabaa
- Wykopaliska w Tell el-Dabaa (lata 90. XX w.) przyniosły odkrycie ruin budowli pokrytych reliefami z przedstawieniami króla i napisami hieroglificznymi oraz fresków w stylu późnominojskim (kultura egejska), podobnych do fresków z Knossos, zdobiących ściany pałacu (poł. XVI w. p.n.e.). W Awaris znajdowała się świątynia Seta, boga opiekuńczego dynastii hyksoskiej.
nomarchowie tebańscy
dynastia XVII
- osłabienie Hyksosów, oddalenie stolicy → nomarchowie tebańscy, którzy zdobyli znaczenie w Górnym Egipcie gromadzili się, by wystąpić przeciwko Hyksosom → założyli XVIII dynastię
- 3 ostatnich władców: Sekenenre' T'a' I - Wielki
Sekenenre' T'a' II - Śmiały
Ka'mes
- musieli składać daniny władcom hyksoskim
- do otwartej walki między wojskami nomarchów a Hyksosów doszło za panowania Sekenenre' T'a' I
- Ka'mes → podbił Środkowy Egipt
- w okresie panowania XIV, XV, XVI i XVII dynastii → Nubia odłączyła się od Egiptu
Nowe Państwo (ok. 1567-1085 p.n.e.) - XIII - XX dynastia. Nastąpiło wówczas ponowne zjednoczenie Egiptu. Najwięszy rozkwit to czasy XVIII dynastii, kiedy to stolicą kraju znów stały się Teby. Do największych dzieł architektonicznych tego okresu należą m.in. świątynia Hatszepsut w Deir el-Bahari, zespoły świątynne w Karnaku i Luksorze, świątynia skalna w Abu Simbel wybudowana przez Ramzesa II. Faraonowie zaczęli wykuwać grobowce skalne ozdabiane licznymi malowidłami ściennymi i reliefami - powstała Dolina Królów. Za czasów panowania Amenhotepa IV, zwanego Echnatonem nastąpiła rewolucja społeczno-religijna kraju, a stolicę przeniesiono do Amarny. Jednak już po jego śmierci przywrócono stary porządek, a imię zbuntowanego faraona starano się wymazać z kart historii.
dynastia XVIII
- J'ahmes (I władca XVIII dynastii) dokończył dzieła podboju Hyksosów, zdobył Awaris (ich stolicę);
→ rozpoczął nowy kierunek polityki zagranicznej - podboju i podporządkowania Egiptowi jak największych terenów w Azji Zach.;
→ ponowny podbój Nubii
- Amenhotem I (syn J'ahmesa)
- Thotmes I → nie miał praw do korony (syn Amenhotepa I i konkubiny Senseneb);
→ prawo do korony zdobył poślubiając swoją przyrodnią siostrę, księżniczkę J'ahmes (córka Amenhotepa I i królowej J'ahhotep)
→ wojskowe wyprawy do Nubii, prawie do 3. katarakty
→ spisek książąt syryjskich przeciwko Egiptowi → spiskowców ukarano
→ wzniesienie fortecy w okolicach 3. katarakty (obecnie Tombos) → płd. granica imperium egipskiego
→ aby zapewnić następstwo tronu synowi Thotmesowi (zrodzonemu z konkubiny Hutneferet) ożenił go ze swą córką Hatszepsut (z małżeństwa z J'ahmes)
- Thotmes II
→ tłumienie powstania w Nubii
→ pokonał plemiona Szasu (zamieszkałe na pustyni pomiędzy M. Czerwonym a Synajem)
- Thotmes III
→ syn Thotmesa II z konkubiny
→ poślubił przyrodnią siostrę, córkę Thotmesa II i Hatszepsut
→ był niepełnoletni, więc Hatszepsut (jego macocha, a zarazem ciotka i teściowa) ogłosiła się regentką i sama rządziła państwem
- Hatszepsut
→ była królową
→ chciała stać się królem → przybrała pełną tytulaturę władców egipskich
→ uznała siebie za córkę boga Amona, który desygnował ją na władczynię kraju
→ nosiła męskie stroje i nakazała, by pisać swoje imię bez żeńskich końcówek
→ zatrzymanie polityki wielkich podbojów
→ zajmowała się eksploatacją kopalń i kamieniołomów na potrzeby budownictwa
→ organizowała wyprawy handlowe
→ świątynia w Dejr al-Bahari
- Thotmes III
→ objął władzę po Hatszepsut
→ wznowił politykę zaborczą i doprowadził kraj do rozkwitu
→ w Mitanni → utworzyła się koalicja książąt syryjskich → walki i zwycięstwo Egiptu
→ rozszerzenie granic państwa aż do Eufratu
- Amenhotep II
- Thotmes IV
- Amenhotep III → kolosy Memnona; sztuka i rzemiosło
- Amenhotep IV (później Echnaton)
→ zmienił wiarę, by osłabić potęgę kapłanów Amona tebańskiego
→ wprowadził wiarę w jednego boga Atona - tarczę słoneczną
→ wzniósł nową stolicę w Achetaton („horyzont Atona”)
→ przyjął wtedy imię Echnaton
→ żona Nefertity („piękna, która przybyła”)
→ pertraktacje z klerem Amona: → zamężne córki: Merytaton z Semenchka're, `Anchsenpa'aton z Tutanchatonem
→ Echnaton wybrał jako koregenta Semenchka're → wysłał go z żoną do Teb na pertraktacje
→ Neferetiti i zwolennicy Atona proklamowali Tutanchatona
- Semenchka're zmarł wkrótce po śmierci teścia
- Tutanchaton
→ po śmierci Semenchka're opuścił Achetaton (w którym rezydował trzy lata) i przeniósł się do Teb
→ pogodził się z dawną religią
→ zmienił imię na Tutanchamon
→ znany gł. z grobowca (odnalezionego przez Cartera i Carnarvona)
- `Ai
- Horemheb
- państwo Hetytów zagrażało interesom egipskim
dynastia XIX
- Ramzes I (z rodu Tanis)
- Sethy I
→ odniósł sukcesy militarne w Azji i tym samym przywrócił kontrolę Egiptu nad płd. częścią Syrii i nad Palestyną
- Ramzes II (Wielki)
→ wyprawił się do Azji, dotarł do Byblos
→ 1275 r. p.n.e. - zwycięstwo pod Kadesz nad Orontesem (wg poematu egipskiego)
obie armie poniosły duże straty i bitwa była nierozegrana (źródła hetyckie)
→ zawarł z władcą Hetytów (Muwatalis) traktat pokojowy w 1283 r. p.n.e.: określenie granic państw w Azji; zaprzestanie wojen; wspieranie się w razie ataków obcych
- Merenptah → reorganizacja armii
dynastia XX
- Sethnecht
- Ramzes III
→ od 5. do 11. roku panowania prowadził trzy wielkie wojny
→ 5. rok - zwyciężył plemiona libijskie
→ stawił czoło koalicji w Azji Zach.: plemiona Filistynów, Tekker, Szklisz, Szerdon, Weszwesz, Denen - zwycięstwo Ramzesa
→ 11. rok - ponowna walka z koalicją libijskich plemion Libu i Meszwa'sz - zwycięstwo Ramzesa
→ rozwój gospodarczy i kulturalny
→ I strajk robotników pracujących przy budowie grobowców królewskich
- Ramzes IV - X
- Ramzes XI → Amenhotep (kapłan Amona) zaczyna kierować życiem politycznym i gospodarczym
- religijna i państwowa stolica - Teby
Trzeci Okres Przejściowy (ok. 1085-656 p.n.e.) - okres rozpadu Egiptu na mniejsze państewka, rządów kapłanów i obcych dynastii. Czas XXI dynastii (libijskiej) to podział rządów między królów w Dolnym Egipcie (ze stolicą w Tanisie), a kapłanów w Górnym Egiptem, którzy rządzili niezależnie mając swoją stolicę w Tebach.
dynastia XXI
- dwa ośrodki władzy:
stolica w Tanis → władcy - Egipt Dolny
Teby → arcykapłan tebański - Egipt Górny i Nubia
dynastia XXII i XXIII
- Sza'sza'nk I → założyciel dynastii → potomek libijskiego rodu
→ zachowanie przyjaznych stosunków z Izraelem (panowanie Dawida i Salomona)
- kler Amona wahał się, czy uznać królem → część wyemigrowała na płd. - do Nubii → tam w Napata założyli własne państwo teokratyczne
- o następcach Sza'sza'nka I wiadomo bardzo mało
→ jedynie Karnak dostarcza pewnych materiałów, ale tyczą się one nie samych władców, lecz arcykapłanów Amona
→ władcy tego okresu rezydowali w delcie (Bubastis i Tanis) i stamtąd pochodzi najwięcej zabytków
- po śmierci Sza'sza'nka sytuacja wewnętrzna Egiptu skomplikowała się, a szczególnie w Tebach
→ przyczyną była działalność kleru Amona, dążącego do politycznej niezależności Tebaidy
→ żeby zapewnić sobie przychylność kleru Sza'sza'nk mianował swojego syna Ipeta arcykapłanem Amona
- okres równoległych rządów arcykapłanów Amona i władców egipskich
- prawdopodobnie w 15 r. panowania Tekereta II wybuchła wojna domowa w Egipcie
- dynastia XXII panowała w Bubastis
dynastia XXIII
- władcy należeli do młodszej lub bocznej linii prawowitych władców z Tanis - Bubastis
- rezydencja → pierwotnie Tanis
dynastia XXIV
- Tefnacht → książę dolnoegipskiego miasta Sais
→ starał się zjednoczyć Egipt pod swoim berłem
→ udało mu się poddać pod zwierzchnictwo władców delty i władzę rozciągnąć nieco powyżej Memfis
- Bokchoris → następca i ostatni władca dynastii
dynastia XXV
- Górny Egipt (za panowania Tefnachta) znajdował się pod władzą Pi'anchy, panującego w Napacie
→ Pi'anchy przeciwstawił się Tefnachtowi, gdy ten chciał zjednoczyć Egipt, pokonał go
→ Pi'anchy → założyciel XXV dynastii (etiopskiej)
- Pi'anchy rządził z Napaty
- Sza'ba'ka i jego następcy przenieśli się do Teb
- Sz'ba'taka
→ na tronie asyryjskim - Senacheryb; dotarł do Palestyny; zagrożenie dla Egiptu; miała odbyć się walka → wojska Sencheryba wycofały się prawdopodobnie z powodu epidemii dżumy
- Taharka
→ przeniósł siedzibę do Tanis
→ oddał rządy w Tebach Hentuemha'towi i „boskiej małżonce Amona”
- Asrhaddon → syn Senacheryba
→ zdobył Memfis
→ poddali mu się książęta delty (671 r. p.n.e.)
→ ogłosił się królem Górnego i Dolnego Egiptu
- Taharka
→ 669 r. p.n.e. odzyskał Memfis
→ Asurbanipal (następca Asarhaddona) → zdobył Memfis
Okres Późny (ok. 656-332 p.n.e.) zapoczątkowany przez XXVI dynastię okres ponownego scalenia Egiptu i stabilizacji. Czas rozkwitu kulturalnego i ekonomicznego państwa. Ostatni władca XXVI dynastii poniósł klęskę w bitwie z armią perską, w wyniku czego władzę w Egipcie przejęli Persowie (dynastia perska). Kolejne trzy dynastie były przypuszczalnie rodzimego pochodzenia.
dynastia XXVI
- Pasmetyk I
→ wypędził Asyryjczyków z Egiptu i ogłosił się królem Górnego i Dolnego Egiptu
- pierwszy najazd perski zakończył panowanie XXVI dynastii, a rozpoczął rządy władców perskich
dynastia XXVII
- Kambyzes (syn Cyrrusa, władca Persów) podbija Egipt (525 r. p.n.e.)
- Kambyzes opuszcza Egipt w 522 r. p.n.e., pozostawia administrację Egiptu satrapie - Aryandesowi, rezydującemu w Memfis
- Dariusz - władca Persów (522 r. p.n.e.) Kambyzes przywiązywał dużą wagę do rozwoju ekonomicznego
- 486 r. p.n.e. - wybucha powstanie w Egipcie
- Kserkses
→ stłumienie powstania
→ władza nad Egiptem → powierzył bratu Achajmenesowi
- Artakserkses (władca Persów)
→ powstanie w Egipcie; wódz → książę libijski Inaros; przyłączył się władca Sais, pomogły Ateny
→ ostatecznie Inaros stracony; powstanie stłumione
- Dariusz II
dynastia XXVIII
- Amyrtajos (przywódca ruchu narodowo- wyzwoleńczego w Egipcie)
→ nowe powstanie 410 - 404 r. p.n.e.
→ objęło cały kraj
→ Amyrtajos został władcą Egiptu, po ogłoszeniu niezawisłości
- założyciele pochodzili z Mendes
- Neferites I → objęcie tronu bez zamieszek w kraju → polityka przeciwko Persom
dynastia XXX
- Nektanebo
→ wydanie dekretu z przywilejami na rzecz kapłanów świątyni Neith w Sais
→ budowa licznych świątyń
- Teos → anulowanie przywilejów dla świątyń z Sais, podwyższenie podatków; wybicie monet → opłacenie żołdu → wyprawa przeciwko Persom
- Nektanebo II → uzurpator
II panowanie perskie
- Artakserkses II Ochos → król perski;
→ wyprawa do Egiptu; zdobycie Memfis; abdykacja Nektanebo II
Okres Ptolemejski (ok. 332-30 p.n.e.) zapoczątkował podbój Aleksandra Wielkiego i przejęcie przez niego władzy. Po śmierci tego wodza Egiptem zawładnął jeden z jego macedońskich wodzów -Ptolemeusz (304 p.n.e.), którego spadkobiercy rządzili aż do podboju kraju przez Rzym. Pod wpływem Ptolemeuszy Egipt zapoznał się z nowymi strukturami społecznymi i ekonomicznymi. Mimo hellenizacji kraju, powstania sztuki aleksandryjskiej, władcy popierali dawną sztukę egipską (Dendera, Edfu, Esna, wyspa File, Kom Ombo). Stolica - Aleksandria - stała się centrum kultury hellenistycznej (Biblioteka Aleksandryjska -Musejon). Językiem urzędowym był grecki, po egipsku mówił lud. Waśnie w rodzinie królewskiej, wojny z Syrią Seleucydów przyczyniły się do powolnego upadku państwa, podbitego przez Rzym (ostatnią władczynią była Kleopatra).
Kleopatra IV Filopator
Córka Ptolemeusza XII, Siostra Kleopatry VI Tryfajny, Berenike IV, Arsinoe, Ptolemeusza XIII i XIV. W 51 r. miała 18 lat, objęła władzę poślubiając swego brata, 13-o letniego Ptolemeusza XIII. Była starannie wykształcona, znała wiele języków wschodnich. Popadłszy w konflikt ze swą radą regencyjną musiała uchodzić z Aleksandrii w 49 p.n.e. Powrotu zabraniał jej nieletni brat wspierany przez trójkę regentów Poteinosa, Achillasa i Teodotosa. Odzyskała tron przy pomocy Juliusza Cezara, który spełnił rolę arbitra godzącego królewskie rodzeństwo. Wroga postawa Poteinosa podburzającego lud Aleksandrii i wojsko ptolemejskie na terenie całego kraju, doprowadziła do wojny aleksandryjskiej. Efektem było uwięzienie Ptolemeusza XIII, pożar biblioteki aleksandryjskiej, przejęcie przez Cezara kontroli nad dzielnicą pałacową i portem z latarnią Faros, a w konsekwencji zwycięstwo niewielkich sił rzymskich nad 20 tysięczną armią egipską. W 47 p.n.e. Aleksandria poddała się zwycięskiemu Cezarowi i Kleopatrze. Po śmierci Ptolemeusza XIII Kleopatra uzyskała pełnię władzy, formalnie dobierając na współrządcę Ptolemeusza XIV. W 46 p.n.e. gościła w Rzymie podczas triumfu Cezara. Po śmierci Cezara w marcu 44 r. Kleopatra starała się nie angażować w intrygi polityczne i nie opowiadać po żadnej stronie w walce o władzę w Rzymie, w kwietniu powróciła do Egiptu. Jednak słynne spotkanie z Antoniuszem w Tarsos postawiło Kleopatrę po stronie Marka Antoniusza, z którym miała troje dzieci: Aleksandra Heliosa, Kleopatrę Selene i Ptolemeusza Filadelfosa. Antoniusz poniósł klęskę od Partów. Jego żona Fulwia i brat Lucjusz skłócili go z Oktawianem. W wyniku owego konfliktu, pomimo ślubu Antoniusza z siostrą Oktawiana, Oktawią, doszło w końcu do otwartej wojny. W 34 p.n.e. Antoniusz potwierdził władzę Kleopatry jako królowej Egiptu i Cypru oraz uznał Ptolemeusza XV Cezariona, co było jawnym atakiem politycznym na Oktawiana nie uznającego syna Cezara. W 32 p.n.e. Antoniusz został pozbawiony desygnacji na urząd konsula oraz innych funkcji dowódczych. Kleopatra wypowiedziała wojnę Rzymowi. Strategiczne błędy Antoniusza, także zdrada i dezercja legionów doprowadziły w konsekwencji do bitwy pod Akcjum w 31 r. p.n.e. Po zdradzie Cyrenajki, Syrii oraz państwa żydowskiego a także floty i jazdy egipskiej, Egipt nie był w stanie bronić się przed Oktawianem i Gajuszem Gallusem. 1 sierpnia 30 p.n.e. Aleksandria została zdobyta. Antoniusz popełnił samobójstwo, również Kleopatra targnęła się na swoje życie 12 sierpnia 30 r. p.n.e. kończąc tym samym Okres Ptolemejski w Egipcie. Kraj faraonów zostaje prowincją Cesarstwa Rzymskiego.
Okres Rzymski (ok. 30 p.n.e. - 395 n.e.) - w tym czasie Egipt stał się prowincją rzymską, nastąpił rozwój chrześcijaństwa, dawne świątynie zaczęto przerabiać na kościoły.
7