UMOWA RACHUNKU BANKOWEGO
Umowa rachunku bankowego uregulowana jest w kodeksie cywilnym w art. 725-733 oraz w art. 49-62 pr. bankowego. Mimo znacznej liczby przepisów regulacja ustawowa umowy rachunku bankowego ma w znacznym stopniu charakter ramowy. Stąd rolę podstawowego regulatora uprawnień i obowiązków wynikających z umowy rachunku bankowego często pełnią opracowywane przez banki wzorce umowne (ogólne warunki umów, regulaminy bankowe).
Termin „rachunek bankowy” jest terminem wieloznacznym i może oznaczać:
1) czynność cywilnoprawną o charakterze dwustronnym (umowę) rozumianą jako źródło powstania i ukształtowania treści stosunku rachunku bankowego;
2) stosunek cywilnoprawny, którego treść jest objęta zakresem art. 725 k.c.
3) zapisy w księgach rachunkowych banku odzwierciedlające stan wierzytelności przysługującej jednej ze stron stosunku i rachunku bankowego względem drugiej [rachunek bankowy jako specjalne urządzenie ewidencjonujące otwierane przez bank dla każdego klienta (konto)].
Stosunek rachunku bankowego powstaje w drodze umowy (umowy rachunku bankowego). Z punktu widzenia banku jest to zawsze umowa dobrowolna, co oznacza, iż bank nie jest zobowiązany do zawarcia takiej umowy na żądanie konkretnej osoby (brak cywilnoprawnego obowiązku kontraktowania). Z art. 13 ustawy z 1999 r. Prawo działalności gospodarczej wynika obowiązek przedsiębiorców posiadania rachunku bankowego oraz dokonywania rozliczeń pieniężnych przy użyciu tego rachunku. Jest to jednak obowiązek o charakterze wyłącznie publicznoprawnym obciążający wyłącznie przedsiębiorcę (a nie bank), z którym nie koresponduje cywilnoprawne roszczenie konkretnego przedsiębiorcy o zawarcie umowy rachunku bankowego z konkretnym bankiem.
Stroną stosunku prawnego rachunku bankowego (czyli posiadaczem rachunku) może być osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną (czyli tzw. ułomna osoba prawna). Nie mogą być posiadaczami rachunków bankowych różnego rodzaju jednostki organizacyjne lub grupy osób nie posiadające - nawet „ułomnej” - podmiotowości prawnej (np. spółki cywilne, różnego rodzaju nieformalne „komitety społeczne”, drużyny harcerskie itp. Członkowie tych jednostek organizacyjnych mogą być jednak współposiadaczami tzw. wspólnego rachunku bankowego otwartego dla obsługi finansowej wspólnie prowadzonej działalności.
Rodzaje rachunków bankowych:
1) rachunki bieżące,
2) rachunki pomocnicze,
3) rachunki lokat terminowych,
4) rachunki oszczędnościowe - wkłady oszczędnościowe.
Ad 1) Umowa rachunku bankowego bieżącego (w praktyce stosowane jest również określenie „rachunek rozliczeniowy”) odpowiada swą treścią definicji umowy rachunku bankowego zawartej w art. 725 k.c. - zobowiązuje ona bank do gromadzenia środków pieniężnych kontrahenta oraz do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych na jego polecenie.
W praktyce umowa ta jest zawierana przede wszystkim z osobami prawnymi i fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą, a także z innymi osobami prawnymi (np. ze szkołami wyższymi, stowarzyszeniami, fundacjami). Stroną umowy o rachunek bieżący mogą być teoretycznie także osoby fizyczne nie prowadzące działalności gospodarczej (w praktyce są one zazwyczaj posiadaczami rachunków oszczędnościowych).
Ad 2) Pojecie „rachunku pomocniczego” wiąże się z możliwością posiadania przez każdego przedsiębiorcę większej liczby rachunków bankowych otwartych i prowadzonych w jednym bądź kilku bankach. Zgodnie z p.d.g. przedsiębiorca posiadający więcej niż jeden rachunek bankowy zobowiązany jest do wskazania jednego z tych rachunków jako rachunku podstawowego i zawiadomienia o tym urzędu skarbowego właściwego ze względu na podatek dochodowy; ponadto przedsiębiorca jest zobowiązany do zawiadomienia właściwego urzędu skarbowego oraz banku, w którym otwarty jest rachunek podstawowy, o posiadaniu rachunków bankowych w innych bankach. A więc każdy rachunek poza podstawowym zaliczyć należy do „pomocniczego”.
Ad 3) Pojęcie „rachunku lokaty terminowej” nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane. W dawniejszej praktyce bankowej pojęcie to odnosiło się do umów rachunku bankowego, z których treści wynikało, że wyłączone jest uprawnienia posiadacza rachunku do zwrotu wkładu „na każde żądanie” (a vista). Posiadacz rachunku mógł domagać się od banku wypłaty zgromadzonych na rachunku środków pieniężnych albo dopiero po upływie terminu określonego w umowie, albo też po upływie określonego w umowie terminu wypowiedzenia (art. 726 k.c.).
Tego rodzaju umowy o lokatę terminową (sensu stricto) nie występują w zasadzie we współczesnej praktyce bankowej. Aktualnie cechą charakterystyczną umowy o lokatę terminową jest zawarte w niej zobowiązanie banku do zapłaty odpowiednio wyższego oprocentowania od wniesionego wkładu w zamian za gotowość posiadacza rachunku do powstrzymania się od wykonania uprawnienia do podjęcia wkładu przez czas określony w umowie.
Posiadacz rachunku lokaty terminowej może domagać się wypłaty wkładu w każdym czasie, ale zgłoszenie takiego żądania przed upływem terminu lokaty traktowane jest przez bank jako wypowiedzenie umowy o lokatę terminową, z czym wiąże się utrata oprocentowania albo zmniejszenie jego wysokości. W tym sensie lokata terminowa traci swoją (poprzednio wyraźną) odrębność, stając się odmianą wkładu płatnego „na każde żądanie”.
Ad 4) Umowy o rachunek oszczędnościowy występują w praktyce w dwóch podstawowych odmianach:
umowa o rachunek oszczędnościowy zwykły - będący wyłącznie formą gromadzenia oszczędności bez możliwości dokonywania rozliczeń pieniężnych;
umowa o rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, zbliżony w swej treści do klasycznej umowy rachunku bankowego w rozumieniu art. 725 k.c.
Posiadaczami rachunku oszczędnościowego mogą być osoby fizyczne, a także szkolne kasy oszczędnościowe oraz pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe. Nie mogą nimi być inne podmioty, w szczególności osoby prawne, ułomne osoby prawne oraz osoby fizyczne będące przedsiębiorcami.
Rachunki oszczędnościowe nie mogą być przez ich posiadaczy wykorzystywane do przeprowadzania rozliczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
TREŚĆ I FORMA UMOWY:
Umowa rachunku bankowego powinna być (dla celów dowodowych) zawarta na piśmie. Jest czynnością konsensualną, zazwyczaj odpłatną, niewzajemną (jednostronnie zobowiązującą - podmiotem zobowiązanym jest bank).
Essentialia negotii:
- określenie stron, zobowiązanie banku do gromadzenia środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz zobowiązanie do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych (art. 725 k.c.) + uprawnienie banku do obracania czasowo wolnymi środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku i obowiązek ich zwrotu na każde żądanie posiadacza rachunku (art. 726 k.c.).
Obowiązkom banku (otworzenia i prowadzenia rachunku, dokonywania rozliczeń, przesyłania wyciągów z podaniem salda, wypłacania odsetek od zgromadzonych na rachunku środków itp.) nie odpowiadają zasadniczo żadne obowiązki posiadacza rachunku (w gruncie rzeczy obowiązki te mają zrównoważyć uprawnienie banku do swobodnego obracania we własnym interesie czasowo wolnymi środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku). Posiadacza obciążają tylko pewne obowiązki o charakterze porządkowym: obowiązek zawiadomienia banku o każdej zmianie miejsca zamieszkania/siedziby i obowiązek zgłoszenia w ciągu 14 dni niezgodności salda. Jednak obowiązki te zostały w gruncie rzeczy ustanowione w interesie samego posiadacza.
Posiadacz rachunku wpłacając pieniądze na rachunek banku traci ich własność na rzecz banku, dzięki czemu bank może nimi swobodnie obracać we własnym imieniu. W miejsce utraconej własności wpłaconych środków posiadacz nabywa wierzytelność w stosunku do banku o zwrot takiej samej sumy pieniężnej. Cechy te zbliżają umowę rachunku bankowego do tzw. depozytu nieprawidłowego (art. 845 k.c.).
Zgodnie z art. 54 pr. bank. może ona zawierać również inne elementy (np. walutę, w jakiej rachunek będzie prowadzony, wysokość oprocentowania wkładu, czas, na jaki rachunek został otwarty). Na dowód zawarcia umowy może być wystawiona książeczka lub inny dokument potwierdzający zawarcie umowy.
Umowa rachunku oszczędnościowego może wygasnąć z różnych przyczyn, np. rozwiązanie umowy w drodze porozumienia stron, wypowiedzenie umowy przez posiadacza rachunku lub bank, wygaśnięcie umowy zawartej na czas oznaczony z upływem umówionego terminu.
Szczególny przypadek rozwiązania umowy ex lege przewiduje art. 58 pr. bank. - umowa ulega rozwiązaniu, jeżeli:
w ciągu 5 lat nie dokonano na rachunku żadnych obrotów poza okresowym dopisywaniem odsetek;
stan środków na rachunku nie przekracza kwoty minimalnej ustalonej w umowie.
Celem tej regulacji jest zwolnienie banku z konieczności utrzymywania rachunków „martwych” tzn. takich, z których posiadacz rachunku nie korzysta; prowadzenie takich rachunków wymaga ponoszenia przez bank kosztów bez jakiejkolwiek rekompensaty w postaci możności obracania zdeponowanymi na rachunku środkami pieniężnymi.
Podstawową przesłanką rozwiązania umowy na podstawie art. 58 jest określenie w umowie rachunku oszczędnościowego „kwoty minimalnej”, czyli minimalnego wkładu. Kwota ta może być, choć nie musi, równa wysokości tzw. wkładki zawiązkowej, czyli kwoty, która powinna być - na żądanie banku - wpłacona przy zawieraniu umowy (wymóg wpłaty „wkładki zawiązkowej” przy zawarciu umowy przewidują niekiedy odnośne regulaminy bankowe).
Drugą konieczną przesłanką rozwiązania umowy jest brak jakichkolwiek obrotów na rachunku (poza okresowym dopisywaniem odsetek) w ciągu pięciu lat, z równoczesnym utrzymywaniem się - przez cały ten okres - stanu środków na rachunku w wysokości nieprzekraczającej kwoty minimalnej.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ BANKU - na podst. art. 471 k.c.:
Odpowiedzialność banku ma charakter absolutny - niezależny od winy. Zobowiązanie banku jest zobowiązaniem rezultatu a nie starannego działania - banku nie zwalnia od odpowiedzialności dołożenie należytej staranności przy prowadzeniu rachunku. Bank odpowiada za zwrot wpłaconych środków całym swoim majątkiem, aż do upadłości włącznie.