Wprowadzenie:

1. Jaka jest rola psychologii osobowości?

Wyjaśnianie (względnej stałości reakcji i działań jednostki różnych warunkach i RI w takich samych warunkach), przewidywanie (reakcji i działań) i modyfikowanie (aktywności człowieka, gdy zachodzi taka potrzeba) szeroko pojmowanego zachowania ludzi (reaktywnego i intencjonalnego) ujmowanego w sposób całościowy. Punktem wyjścia jest opis i klasyfikacja odpowiednich zjawisk.

2. Dlaczego roli tej dobrze nie spełniają wąskie teorie osobowości?

Bo miernikiem wartości teorii osobowości jest to, w jakim stopniu służy ona realizacji celów psychologii osobowości. Mała wartość mają te teorie, które

1. nie dotyczą szeroko pojmowanego zachowania człowieka

2. dotyczą zachowania, ale odnosi się do mało istotnych jego form

3. zajmuje się istotnym zachowaniem, ale w niewielu aspektów

4. zajmuje się istotnym zachowaniem, ale ma małą wartość predyktywną, wyjaśniającą i modyfikacyjną

Np. behawioryści maja wąską teorię, bo ograniczają się do S-R, a koncepcja szeroka, ma znaleźć to, co jest między= S-…-R.

Kozielecki mówi, że teorie wąskie przypominają obraz malowany jednym kolorem.

Teoria samo urzeczywistniania się (Atkinson, Raynor, Rotter, Bandura) jest całkiem ok, ale przywiązują za dużą wagę do zachowań ekspresyjnych.

3. Dlaczego teoria osobowości powinna uwzględniać działanie człowieka?

Ponieważ działanie człowieka jest CELOWE [w dwóch znaczeniach, celowe intencjonalnie (wolne, planowe, kontrolowane) i nieintencjonalnie]

Intencjonalna forma aktywności jest tym, co odróżnia nas od zwierząt. Działanie jest podstawową formą działalności człowieka, a swoją aktywność planuje z reguły na dłuższy czas.

Zadowolenie z życia w dużej mierze koreluje z realizacją planów osobistych i dążeń jednostki.

Jeśli realizowanie celów jest najważniejsze dla osobowości człowieka, to nie można opisywać jej bez opisywania działania, planów i skutków tych aktywności.

Rozdział 1: Trzy poziomy osobowości

1. Jakie argumenty przemawiają za wyodrębnieniem trzech poziomów osobowości?

Koncepcja trzech poziomów osobowości u Mądrzyckiego powstała z połączenia koncepcji Łukaszewskiego (mówi o poziomie automatycznej regulacji i poziomie regulacji świadomej) i Reykowskiego (1: potrzeby, popędy, emocji i 2: sieci wartości i sieci operacji).

Inni autorzy (np. Freud, Pawłow, Dollard i Miller) mówią o sposobach trzech poziomach FUNKCJONOWANIA, a nie o trzech poziomach osobowości. Generalnie głównym argumentem jest to, że wszystkie teorie (które Mądrzycki krótko opisuje) są niepełne, jednostronne, ale jednocześnie komplementarne. Robiąc z nich kombo otrzymujemy trzyczynnikową teorię osobowości, dlatego właśnie ta jest dobra, bo pełniejsza i wielowymiarowa.

2. Jakie dyspozycje człowiek przynosi ze sobą na świat?

Mówimy tu o poziomie pierwszym: WRODZONYCH DYSPOZYCJI. Dyspozycje te możemy podzielić na:

1. popędowo- emocjonalne (mówimy tu również o zaspokajaniu potrzeb, więc Maslow, popędy to motywy o podłoży biologicznym, główni potrzeby fizjologiczne, emocje- zachowania impulsywne i reakcje ekspresyjne)

2. tempera mentalne (tu: Strelau i Eysenck przede wszystkim, big- five)

3. instrumentalne (wrodzone zdolności/ możliwości, przede wszystkim zdolność uczenia się, również inteligencja)

3. Jakie są możliwe skutki interakcji dyspozycji wrodzonych z oddziaływaniem środowiska?

Oddziaływanie środowiska może być zgodne lub niezgodne z wrodzonymi dyspozycjami. Gdy jest zgodne to super. Gdy nie jest, to są trzy wyjścia, mianowicie następuje:

1. Hamowanie wrodzonych tendencji

2. Aktywne poszukiwanie środowiska które będzie zgodne z dyspozycjami jednostki (a gdy to nie może zajść ↓)

3. Świadome i planowane kształtowanie, organizowanie przez jednostkę jej środowiska

4. Jakie właściwości mają nawyki i jak możemy je podzielić?

Nawyki tworzą drugi poziom osobowości (poziom nawyków). Nawyki tworzą się na bazie dyspozycji i mechanizmów o podłożu biologicznym. Polegają na kontroli dyspozycji wrodzonych, uczymy się, że coś zaspokaja pierwotnie nieznaną potrzebę (Freud nazywa to kateksją obiektu, Nuttin o kanalizacji potrzeb, a behawioryści o warunkowaniu). Nawyki cechuje też sztywność.

Nawyki dzielimy na pierwotnie automatyczne i zautomatyzowane. Inny podział to nawyki treściowe (służą zaspokajaniu potrzeb) i formalne (wiążą się z reagowaniem i wyk. czynności np. reakcje ekspresyjne) .

5. Jaką rolę w aktywności człowieka pełnią świadomości i werbalizacja?

Świadomość jest najmłodsza onto- i filogenetycznie, a zarazem najbardziej elastyczny i efektywny. Wiąże się z myśleniem abstrakcyjnym i posługiwanie się językiem. Świadomość to pewna potencjalność, że w pewnych warunkach, w stanie czuwania pewne rzeczy mogą zostać uświadomione. Wg Millera, Galantera i Pribrama świadomość to zdolność do tworzenia własnych planów i zdolność ich realizacji. Zawiera się tu również myślenie HIPOTETYCZNO- DEDUKCYJNE, pozwala myśleć o przyszłości - czyli potencjalność tego co będzie.

Te uświadamianie sobie rzeczy Dollard i Miller wiążą z werbalizacją. Słowa pełnią funkcję sygnałotwórczą. I tak słowa i inne sygnały mają następujące konsekwencje:

1. wyzwalają człowieka z pod władzy bezpośrednio działających nań bodźców

2. pośredniczą w wywoływaniu wyuczonych nagród i popędów

3. stanowią podstawę trwałych zainteresowań i zamierzeń

4. są podstawą planowania i rozumowania

5. umożliwiają bardziej precyzyjne zróżnicowania bodźców i ich generalizację

6. pozwalają uniknąć osobie niekonsekwencje i sprzeczność w zachowaniu

7. umożliwiają panowanie nad sobą i kontrolę emocji

8. są jednym z głównych sposobów uzyskiwania pomocy od innych .

Rozdział 2: Działanie jako przejaw funkcjonowania na poziomie świadomości

1. Co rozumiemy przez działanie i jakie są jego główne właściwości?

Działanie razem z mową i myśleniem abstrakcyjnym to główne przejawy funkcjonowania człowieka na poziomie świadomości. Autor przytacza kilka definicji działania, ale ostatecznie przystaje na taką: działanie składa się z czynności, te zaś z operacji na przedmiotach lub ich reprezentantach. W konsekwencji działanie zostanie tu określone jako zespół czynności dowolnie podjętych, zorientowanych na cel i wolicjonalnie kontrolowanych, na które to czynności składa się planowanie, realizacja planu i ocena jego wykonania. Czyli właściwości działania to: dowolność, celowość, kontrolowalność, planowość.

Dzięki działaniu człowiek przekształca nie tylko świat, ale i siebie, często jest to sprzężone.

2. Jakie można wyodrębnić czynniki działania?

1. Podmiot działania- człowiek dążący do zaspokojenia swoich potrzeb (działanie może być jedno- lub wielopodmiotowe. Wielopodmiotowe dzielimy na działania zespołowe i połączone)

2. Przedmiot działania- jest obiektem na które jest to działanie skierowane

3. Cel działania- umysłowe przedstawienie stanu pożądanego z indywidualnego lub społecznego punktu widzenia do którego przedmiot zmierza. Cel ma zbliżone znaczenie do pojęcia wartości realizowanej (Rokeach) Często jedno działanie służy realizacji kilku celów, lub szereg działań służy jednemu celowi.

4. Warunki działania- to sytuacje w którym działanie jest realizowane. Warunki są zewnętrzne (właściwości obiektu na który się oddziałuje i sytuacji) i wewnętrzne (gównie zmienne osobowościowe, motywacyjne i instrumentalne). W warunkach trzeba pamiętać o zjawisku facylitacji społecznej i o sytuacjach trudnych.

5. Sposoby działania- formy wykonywania działań, zależne od celu, warunków, środków. Są uwarunkowane głównie zewnętrznie i nazywamy je metodami, mówimy też tu o osobowościowo warunkowanych sposobach działania.

6. Skutki działania- to co uzyskujemy w jego konsekwencji. Można je podzielić na zamierzone i niezamierzone (uboczne, te z kolei dzielą się na pozytywne i negatywne- błędy[orientacyjne, decyzyjne i wykonania] i wpadki). Dzielą się też na zewnętrzne i wewnętrzne.

7. Plan- ma znaczenie węższe (zakłada, że cel zna się z góry) i szersze (gdy obejmuje również cel działania). Plany dzielimy na wrodzone, nawykowe i wolicjonalne.

3. Jakie są główne etapy procesu działania?

1. Planowanie (obejmuje ustalenie celu działania oraz jego operacjonalizację - odp. na pyt. Jak? Gdzie? Kiedy?) . Wybór celu do funkcja potrzeb i możliwości z uwzględnieniem możliwość porażki. Proces planowania jest możliwy tylko na poziomi myślenia hipotetyczno- dedukcyjnego.

2. Realizacja- zachowania dążące do ukończenia planu. Ale nie zawsze zachowanie (B) prowadzi do intencji behawioralnej (BI). Podmiot może uznać, że realizacja niesie za sobą za duże koszty, lub zrobić coś źle- patrz sposoby i skutki działania). Pamiętać, że czynności dzielimy na zasadnicze, pomocnicze i uboczne, prawie Yerkesa- Dodsona, procesie kontroli. I o tym, że samo działanie może mieć charakter spełniający.

3. ocena (ewaluacja)- wew. atrybucje sukcesów, zew. porażek. Oceny rezultatów działań kształtują oczekiwania wobec dalszych działań i na preferencje jednostek wobec wyboru dalszych aktywności.

4. Na czym polega planowanie działania?

j.w.

5. Jaka jest rola procesów poznawczych, motywacyjnych i kontroli w podejmowaniu oraz realizacji działań?

1. procesy poznawcze- pozwalają ustalić cel który jest realny i się go trzymać (chyba to?????)

2. p. motywacyjne- silny motyw powoduje koncentrację uwagi na działaniu, ułatwia spostrzeganie i zapamiętywanie, sprzyja skupieniu.

3. p. kontroli- osoba kontroluje swoje zachowanie, poświęca uwagę działaniu a nie stanowi organizmu

6. Na czym polega egocentryczna tendencja w procesie oceniania swojego działania i jego wyniku oraz co sprzyja jej nasileniu?

Egoistyczna ocena polega na wewnętrznej atrybucji sukcesów i zewnętrznej atrybucji porażek. Ludzie mają tendencję do przeceniania swoich sukcesów i niedoceniania sukcesów innych, co w konsekwencji prowadzi do przeceniania przez nich mocy predyktywnej i wyjaśniającej ich osiągnięć. Oceny rezultatów działań kształtują oczekiwania wobec dalszych działań i na preferencje jednostek wobec wyboru dalszych aktywności.

Rozdział 3: ukierunkowanie działań długofalowych- ukierunkowanie osobowości

1. Co rozumiemy przez plan życiowy i czym różni się od planu działania, celu życiowego, marzenia, dążenia?

1. plan życiowy to stworzony lub dowolnie wybrany przez jednostkę ważny cel główny powiązany z szeregiem celów pomocniczych (instrumentalnych) i ogólnych zasad operacjonalizacji tych celów.

2. Plan życiowy ma szerszy zakres aktywności jednostki niż plan pojedynczych działań.

3. Cel mówi tylko o tym, do czego człowiek dąży, a plan życiowy też to, w jaki sposób do tego dojdzie

4. Marzenia są inne bo nie są tworzone z myślą o ich realizacji (chociaż można je później realizować)

5. Plan ma się do dążenia osobistego w ten sposób, że plan stanowi poznawczą reprezentację osobistego dążenia.

2. Jaką funkcję pełnią plany w życiu człowieka?

Plan życiowy to pewien system celów które jednostka zamierza osiągnąć. Organizują więc jej aktywność w czasie. Dotyczy on spraw ważnych dla jednostki, jest realizowany dłuższy czas, obejmuje znaczną cześć codzinnej aktywności, jak również odzwierciedlają jej potrzeby, wartości, pogląd na świat.

3. Jakie właściwości osobowe wpływają na różnice indywidualne w zakresie planów życiowych ludzi ?

1. wiek- tworzenie planów zaczyna się w okresie dorastania, a plany życiowe konkretyzują się w momencie wejścia w dorosłość. Można mówić o 4 okresach życia ze względu na plany: 1- konkretyzacja planów, 2- realizacja, 3- regresywna ekspansja, 4- starość.

2. Płeć- wyraźnie związanie z oddziaływaniami społeczno- kulturowymi. Mężczyźni są bardziej zorientowani na cele ekonomiczne, kobiety na towarzyskości i wartościach ogólnych (w różnych kulturach jest tak samo). Wikszy odsetek młodych dziewcząt chce ukończyć studia wyższe (46%/28%), ta róznica jest jeszcze bardziej widoczna na wsiach (tu: dziewczynki chcą iść na studia 3 razy częściej niż chłopcy)

3. Poziom inteligencji- osoby bardziej inteligentne będą bardziej zorientowane na przyszłą edukację, mniej inteligentne na przyszły zawód. Im wyższa inteligencja tym większy nacisk na samorealizowanie się, a mniejsze przykładanie wagi do przyszłej sytuacji materialnej.

4. Temperament- ma wpływ na stopień szczegółowości planów. Osoby kompulsywne (introwertyczno- neurotyczne) będą miały bardzo szczegółowe plany. Osoby histeryczne (ekstrawertyczno- nerwicowe) - odwrotnie. Ekstrawersja pozytywnie koreluje z poczuciem własnej skuteczności (PWS) oraz przeświadczeniem, że na realizację planu jest dużo czasu. Temperament wpływa też na poziom aspiracji. Wg Strelaua osoby silnie reaktywne mają nierealistyczne aspiracje (zbyt łatwe, lub zbyt trudne) . Ekstrawertycy realizują plany bardziej samodzielnie, ich plany są elastyczniejsze.

5. Potrzeby- ekspansywność realizacyjna (= samodzielność realizacji planów+ elastyczność+ skłonność do podejmowania ryzyka) pozytywnie koreluje z potrzebą dominacji. Wysoka potrzeba samodzielność to plany umiarkowanie trudne.

6. Wzór zachowania (A i B)- Osoby o wzorcu A w porównaniu do jednostek ze wzorem B na ogół wzbieraj trudniejsze cele, wymagające więcej wysiłku. Mają dużo celów które chcą szybko osiągać. Są bardziej wytrwale i efektywne w działaniu.

7. Do tego dodajemy też czynniki społeczne

4. Za pomocą jakich cech można charakteryzować plany życiowe ludzi?

1. stopień orientacji na cel- rozumiane jako posiadanie jasnych celów, nie sprzyja jej impulsywności depresyjność. Należy do bardzo ważnych właściwość osobowości.

2. Planowość- wyraża tendencje do zastanawiania się przez przystąpieniem do realizacji planu.

3. Tendencja do planowania ogólnego vs szczegółowego- Stenberg uważa, że osoby o różnych poziomach IQ nie różnią się pod względem ilości czasu poświęconego na planowanie, ale jednostki bardziej inteligentne więcej z tego czasu poświęcają na planowanie ogólne, a mniej na szczegółowe. Szczegółowość planu sprzyja dążeniu do unikania stymulacji. Osoby o wysokim poziomie zorientowania na cel wolą zadania mocno strukturalizowane, a o niskim odwrotnie. Wysoko reaktywne wolą algorytmy (matma) a nisko- heurystyki (ogólny schemat).

4. Ukierunkowanie teliczne- Treści planów czy celów wskazują na wartości, które ukierunkowują działanie jednostki.

5. Bogactwo treści życia- im więcej planów, tym większa treść życia.

6. Produktywność- produktywne plany to te nastawione na wartości, nieproduktywne te na przyjemność, pasożytniczy tryb życia.

7. Integracja teliczna- jak bardzo plany są podporządkowane jednej głównej aktywności.

8. Perspektywiczny poziom aspiracji- stopień trudności planów.

9. Orientacja społeczna- kierowanie się sugestiami innych osób przy celu i planowaniu jego realizacji oraz tendencja do ujawniania planów.

10. Zaangażowanie emocjonalno- motywacyjne- planowanie u niektórych rodzi emocje pozytywne u innych negatywne.

5. Jakie właściwości planowania i realizacji planów mogą stanowić podstawę diagnozy osobowości?

Formalne właściwości planów mogą przybierać charakter stylów lub strategii. Strategie to bardziej złożone i elastyczne sposoby działania. Plany są w dużej mierze wynikiem doświadczenia jednostki i jego twórczej aktywności. A bierzemy pod uwagę: czynnik I: orientacja na cele, II: planowość III: orientacja społeczna.

6. Jaką rolę w tworzeniu planów życiowych jednostki odgrywają orientacja na przyszłość, umiejętność odraczania gratyfikacji, motywacja wewnętrzna?

1. orientacja na przyszłość- bez niej nie można robić planów. Nie może być zbyt bliska. Zbyt daleka też nie jest najlepsza. Na być optymalna. Jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym. Tu wchodzi ….

2. Odroczenie gratyfikacji- narzucenie sobie przez jednostkę pewnych ograniczeń i sprawowanie samokontroli, która wiąże się z siłą ego. Wiąże się z wiekiem, inteligencją, orientacją na osiągnięcia, odpornością na pokusy, przystosowaniem społecznym, warunkami wychowania.

3. Motywacja wewnętrzna (Deci)- u podstaw motywacji wewnętrznej leży potrzeba autodeterminacji. Są 2 prawidłowości w kształtowaniu się motywacji wewnętrznej: 1: ludzie samo motywowani spostrzegają w sobie przyczynę tego działania, 2: spostrzegają swoje kompetencje. Im większa funkcja kontroli tym niższa motywacja wewnętrzna, wraz ze wzrostem autonomii- rośnie.

7. Jaki wpływ na plany życiowe jednostki mają zainteresowania, pogląd na świat, system wartości?

1. Zainteresowania- to element motywacji poznawczej, przejawia się jako specyficzne nastawienie poznawcze. Dynamizuje i ukierunkowuje czynności poznawcze i działalność jednostki. Treść zainteresowań określa to na jakie zjawiska jest ono skierowane. Zainteresowanie wynika z ciekawości (genetycznie starszej, ma charakter pierwotny) Zainteresowania mogą mieć strukturę jednokierunkową, wieloogniskową lub amfoteryczną. Trwałość zainteresowań mierzymy tym, jak długo się one utrzymują. Zainteresowanie kształtują podstawowe potrzeby jednostki, przede wszystkim poznawcze.

2. Pogląd na świat- jest to względnie spójny zespół przekonań (…) z którym wiążą się odpowiednie wskazania odnośnie postępowania człowieka. W skład poglądów wchodzą sady opiniujące i oceniające. Jest zależny od światopoglądu jako wytworu społecznego. Mają dla człowieka następujące funkcje: (1) zaspokajają potrzebę poznawczą, (2) dają poczucie bezpieczeństwa, (3) dostarczają a poczucia sensu życia, (4) uzasadniają wybór wartości, norm i celów. (mają następujące składniki: 1. przekonanie nt. siły rządzącej światem, 2. przekonanie odnośnie tego czy świat jest dobrze ułożony/ sprawiedliwy, 3. przekonanie dot. Roli mas i jednostki w historii oraz prymatu jednostki lub społeczeństwa, 4. przekonanie związane z tym, czy ludzie są z zasady racjonalni, czy nie) + ( ich formalne cechy to: złożoność, spójność, otwartość i racjonalność)

3. System wartości- wartości to trwałe przekonania, że określony sposób postępowania lub stan końcowy jest osobiście lub społecznie bardziej pożądany niż inny. Wartości dzielimy na ostateczne i instrumentalne. Funkcje:

- regulują zaspokajanie potrzeb

- wpływa na wybór odległych celów i sposób ich realizacji

- wpływają na samoocenę jednostki

Rozdział 4: Instrumentalne składniki osobowości

1. Jaką rolę w tworzeniu i realizowaniu planów pełni inteligencja?

Bez pojęcia inteligencji nie można wyjaśnić ŚWIADOMEJ, INTENCJONALNEJ aktywności ludzi, ich dążenia do wolności, autonomii, samodoskonalenia się. Inteligencja to zdolność dostosowania się do wymogów otoczenia, ale też do przekształcania środowiska w którym się funkcjonuje.

2. Jakie procesy wg teorii Sternberga składają się na inteligencję?

Sternberg stworzył hierarchiczną teorię inteligencji. Wg niego na inteligencję składają się trzy rodzaje procesów:

I: Subteoria składników- ma charakter uniwersalny, składają się na nią umysłowe procesy przetłumaczenia danych zmysłowych na umysłową reprezentację, jednej reprezentacji na drugą oraz reprezentacji na ruch.

1. metaskładniki- wyższego rzędy składniki biorące udział w wykonywaniu działań (jest ich 7: 1.decyzji, 2.wyboru składnika niższego rzędu potrzebnego do realizowania problemu, 3.wyboru organizacji informacji umożliwiającej efektywne operowanie składnikami, 4.wybór strategii kombinowania czynnikami niższego rzędu, 5.decyzja dot. poświęcenia uwagi i czasu poszczególnym składnikom, 6.kierowanie rozwiązaniem, 7.wrażliwość na zewnętrzne informacyjne i udoskonalenia pod ich wpływem sposobu rozwiązywania problemów)

2. składniki wykonawcze- procesy służące realizacji zadań przez zastosowanie odpowiednich strategii. To one są badane przez dotychczasowe testy inteligencji. Najważniejsze to odkodowywanie informacji, ich porównywanie, wnioskowanie przez analogię, indukcyjne i dedukcyjne.

3. składniki nabywania wiedzy- wiążą się z procesem uczenia się. Zdolność do uczenia się stanowi ważny czynnik inteligencji. Badają ją testy słownikowe.

II. Subteoria doświadczenia-odnosi się do radzenia sobie z nowością oraz automatyzacja procesów umysłowych. Osoby inteligentne w odróżnieniu do mało inteligentnych cechują się tym, że łatwo automatyzują pewne czynności i koncentrują uwagę na tym co naprawdę ważne.

III: Subteoria Kontekstu- ujmuje inteligencję jako umysłową aktywność kształtującą się i przejawiającą w odpowiednich warunkach. Ten aspekt inteligencji obejmuje przystosowywanie się do środowiska, selekcję otoczenia oraz kształtowanie go. Inteligencja przejawia się w określonym otoczeniu. Ta inteligencja ma charakter celowy tzn. jest skierowana na najważniejsze cele, chociaż mogą nie być w pełni uświadomione. Tu zawiera się inteligencja społeczna.

1. Co rozumie się przez inteligencje społeczną i jak się ona przejawia?

Jest jednocześnie odmianą inteligencji skrystalizowanej , nie wiąże się z inteligencją płynną. Utożsamiana jest z mądrością. Guilford inteligencje społeczną utożsamia z operacjami na materiale behawioralnym. Wg niego jej istota to zdolność do uświadomienia sobie uwagi, spostrzeżeń, myśli, pragnień, uczuć, nastrojów, emocji, intencji i działań zarówno innych osób jak i naszych własnych. Przejawia się ona w zdolności do decentracji, rozumowania moralnego, rozumowania moralnego, rozumienia stanów psychicznych innych osób, przewidywania ich zachowań, zdolności do odpowiedniego zachowania się w sytuacjach społecznych, to też zdolność do poznawania innych osób.

2. Jaką funkcję pełni wiedza w życiu człowieka?

Jest zarówno skutkiem i narzędziem poznania. Jest pojęciem węższym niż informacje. Wiedza to informacje świadome. Wiedzę dzielimy na potoczną i naukową. Jej funkcje to: poznawcza (pozwala na uporządkowanie i zrozumienie różnorodnych przedmiotów i zjawisk świata), generatywną (na podstawie jednej informacji można dochodzić do kolejnych), motywacyjną (konflikt wynikający z niezgodności procesów symbolicznych wzbudza ciekawość poznawczą, aktywizuje zachowanie poznawcze, ukierunkowuje myślenie), instrumentalną (znajomość metod, działań umożliwiających jednostce realizację codziennych zadań).

5. Jaką rolę w działaniu człowieka spełniają subiektywne teorie działania, reguły, strategie, skrypty, nawyki ruchowe?

1. subiektywne teorie działania- nazywane są również prywatnymi teoriami radzenia sobie. Stanowią one względnie stałe umysłowe reprezentacje rzeczywistości, które jednak mogą zmieniać się pod wpływem doświadczenia jednostki. Często nie są odzwierciedlane w świadomości, ale mogą być. Definiują one sytuację, wyjaśniają uprzednie zdarzenia, służą przewidywaniu przyszłych zdarzeń lub tworzą odpowiednie oczekiwania, generują sugestie dalszego

2. strategie- jest to metoda, mniej konkretna niż skrypt. Jest to coś na wzór heurystyki zachowania, ale nie algorytm. Jest to ukierunkowanie.

3. reguły- są tworzone w wyniku społecznych i indywidualnych doświadczeń. Służą zwiększaniu skuteczności działania. Można je podzielić na algorytmy i heurystyki.

4. skrypty- są to pewnego rodzaju scenariusze zdarzeń. Aby zachowania były zgodne ze skryptem muszą być zrealizowane następujące warunki: 1. osoba musi znać odpowiedni skrypt, 2. musi zaistnieć aktywizująca go sytuacja, 3. osoba musi znać reguły używania tego skryptu, 4. musi podjąć decyzje o użyciu go.

5. nawyki ruchowe- przekształcanie się umiejętności w nawyk można porównać do zmieniania się wiedzy deklaratywnej w wiedze proceduralną. Nawyki to umiejętności które przestały być świadome ale w każdej chwili mogą być uświadomione. Nawyki maja znaczenie praktyczne, bez nich funkcjonowanie byłoby niemal niemożliwe. Zmniejszają ilość energii potrzebnej na określone działanie.

Rozdział 5: Style funkcjonowania

1. co rozumiemy przez styl poznawczy, styl interakcyjny i styl działania?

1. styl poznawczy= poznawczo- emocjonalne- preferowane sposoby postrzegania, zapamiętywania, myślenia, działania, wyrażania emocji, interakcji społecznych. Dzielimy na: zależne- niezleżna od pola, style poznawcze i uczuciowe (tu oba dzielą się na empiryczne i metaforyczne), poznawczy podział jest b. skomplikowany, uczuciowe dzielą się na społeczne (zabawowy, teatralny) i niespołeczne (naturalnej ekspresji).

2. styl interakcyjny- sposoby interakcji ludzi. Jest wynikiem ciągłości kumulacyjnej (kumulowania się konsekwencji własnych zachowań) i ciągłości interakcyjnej (zachowania otoczenia społecznego). Wyróżniamy trzy style interakcyjne: 1. skłonność do złego usposobienia czy humoru, 2. nieśmiałości 3. zależności. Style życia są ważne dla sukcesów edukacyjnych, zawodowych, w życiu osobistym czy rodzinnym.

3. styl działania- przejawia się specyficznych dla jednostki, względnie stałych formalnych właściwościach planowania działania jego realizacji, kontroli i oceny. Przejawia się głównie w proporcji czynności pomocniczych do zasadniczych, mówimy tu o orientacji na cele, planowości, tworzeniu planów itp. (Typy realizacji planów, stanowiące element stylów to: realizacje efektywna, realizacja pseudoefektywna- neurotyczna, realizacja psełdoefektywna- psychopatyczna, realizacja nieefektywna). W stylu działania ważny też jest temperament.

2. Jaki jest związek między stylem poznawczym a zdolnościami?

Style poznawcze kształtują się w znacznym stopniu na dyspozycjach wrodzonych, tempera mentalnych i zdolnościach. Styl poznawczy kieruje się w stronę zdolności, zdolności natomiast ułatwiają skuteczne działanie.

3. Jak kształtują się style funkcjonowania?

Mają uwarunkowania tempera mentalne. Często powstają w sposób samorzutny, ale mogą powstać z udziałem refleksji bo osoba może kształtować swój styl (i to jest aktywność twórcza).

4. Jak można określić styl życia?

Jest to względnie stała proporcja i organizacja codziennych czynności zorientowanych na teraźniejszość i ukierunkowanych na przyszłość wraz z ich motywacyjnym uwarunkowaniem oraz stosunkiem do świata i rzeczy. Style te mogą być pełne i cząstkowe. Ważny jest tu temperament.

Style życia wg Roya i Powella	Style życia wg Pulkkinen
ikaryzm- cechuje się dążeniem do mistrzostwa indywidualizm- charakterystyczna jest tendencja do samourzeczysistniania altruizm- wyraża się w działaniu na rzecz innych	styl recydywisty- aktywny o słabej kontroli styl powściągliwy- bierny o silnej kontroli styl pogodny - aktywny o silnej kontroli styl gniewny- bierny o slabej kontroli Styl hulaszcz- duża aktywność, słaba kontrola (konflikty z rodzicami, obejętnośćwobec norm społecznych, używki- tu przestępcy) styl człowieka przegranego- bierność i słaba kontrola (negatywizm, wyobcowanie, lęk, niepowodzenia) styl człowieka nastawionego na realizację celów- duża aktywność, silna kontrola, pozytywizm (tu odpowiedzialność i konstruktywne zachowania społeczne) styl samotnika- bierny z silną kontrolą (nie czerpie przyjemności z kontaktów społecznych, nie pije, silny związek z domem)
Klasyfikacja bardziej teoretyczna	Klasyfikacja bardziej praktyczna
	Ostatecznie analiza czynnikowa pozwala wyodrębnić 2 wymiary: styl recydywisty w styl powściągliwy styl pogodny s styl gniewny

5. Jakie psychologiczne zmienne stanowią lub mogą stanowić podstawę wyodrębniania stylów życia?

1. temperament

2. wartości

3. afekty

(nie jestem pewna)

Rozdział 6: Pojęcie własnej osoby i jego funkcjonowanie

1. Co rozumiemy przez pojęcie własnej osoby?

Zorganizowana spójność pojęciowa całości składających się ze spostrzeżeń swoich właściwości oraz spostrzeżeń swojego stosunku do innych ludzi i różnych aspektów życia, włącznie z przypisywanymi im wartościami (Rogers). Wiedza o sobie związana z różnymi społecznymi zdarzeniami i rolami (Kozielecki). Zbiór autoschematów (Marcus).

Obejmuje spostrzeganie własnego ciała, swoich właściwości psychicznych, relację z innymi ludźmi i samoopis).

2. Jak kształtuje się to pojęcie w życiu jednostki?

Początkowo dziecko nie odróżnia siebie od świata wewnętrznego. Odróżnienie to następuje stopniowo w wyniku uczenia się. Wyodrębniwszy własną osobę dziecko widzi się z zewnątrz tak jak widzi otaczający świat. Jest nastawione ekspansywnie, Dziecko myśli i przeżywa, ale nie jest nastawione na obserwację siebie. Nastawienie introspektywne rodzi się w ramach dorastania. Powstaje w wyniku dorastania (fizjo, płeć, społ). Zaczyna intensywnie interesować się doznaniami (odkrywa jaźń). Wraz z tym odkrywaniem jaźni następuje u dorosłej jednostki rozwój zainteresowania przyszłością, wybieganiem myślami w przyszłość, tworzenie planów.

3. Jaka jest jego struktura?

Obejmuje spostrzeganie własnego ciała, swoich właściwości psychicznych, relację z innymi ludźmi i samoopis). Inny podział to podział na ja realne i ja idealne (Łukaszewski) oraz ja realne, ja idealne i ja powinnościowe (Higgins). Ja prywatne, ja publiczne (Carer i Scheier) . Samosterowanie.

4. Jaką funkcję pełni pojęcie własnej osoby w życiu jednostki?

1. określa poczucie własnej tożsamości- odpowiada na pytanie „kim jestem?” . Opiera się na stałości cech fizycznych, psychicznych i środowiska społecznego jednostki, przy nagłych zmianach mogą być zaburzone. Ważna jest tu odrębność vs identyfikacja i z innymi. Człowiek chce się odróżniać od innych pozytywnie. Jest to ważny czynnik podejmowania samodzielnych działań. Duża zależność od innych to infantylizm lub kolektywizm.

2. kontroluje popędy, emocje, nawyki - świadomość jest t u najważniejszą instancją kontrolującą, a kontrola ta jest związana z mową wewnętrzną (werbalizacją). Ma polegać przede wszystkim na:

- hamowanie i modyfikowanie reakcji impulsywnych

- odraczaniu gratyfikacji

- panowaniu nad nałogami i nawykami nieadekwatnymi do wieku czy sytuacji

- dostosowaniu zachowań do sytuacji

- refleksji nad własnym zachowaniem

Ludzie znacznie różnią się między sobą w sposobie i stopniu kontroli (patrz np. Horney) Barron dzieli ego na silne i słabe. Kontrola słabnie w samotności lub w anonimowości w tłumie.

3. Kieruje (własnym) rozwojem modyfikuje motywacje i wyniki działań- tu 2 aspekty: 1. odpowiednie interpretowanie informacji/ sądów o sobie, 2: wprowadzenie zmian w posiadanych właściwościach. Człowiek kieruje swoim zachowaniem poprzez mowę wewnętrzną (Wygotski). Dąży do realizacji potrzeb wewnętrznych, a cele zewnętrzne realizuje dla lepszego zaspokojenia potrzeb fizjologicznych(Nuttin). Człowiek chętniej realizuje cele które są dla niego ważne, a jednocześnie są realne szanse na ich urzeczywistnienie.

Weryfikacja pojęcia własnej osoby:

- modyfikująca funkcja samooceny- wysoka wpływa na wybór adekwatnych celów, im wyższa samoakceptacja tym bardziej wytrwałe działanie

- Modyfikująca funkcja poczucia własnej skuteczności (Bandura)- stanowi to element samooceny. PWS wpływa na: 1. prawdopodobieństwo podjęcia przez jednostkę w sytuacjach trudnych, 2. wysiłek który będzie ona w nie kła dala, 3. wytrwałość z która będą się zmagać z przeciwnościami i doznaniami awersyjnymi. Wiara w siebie sprzyja osiąganie sukcesów.

- modyfikująca funkcja poczucia umiejscowienia kontroli wewnętrzne vs zewnętrzne. Rotter traktuje je jako osobny wymiar osobowości.

- modyfikujące rola optymizmu s pesymizmu (Wymiar pesymizm- optymizm można określić jako ogólne zadowolenie/ niezadowolenie z życia i oczekiwanie w swoim życiu raczej pozytywnych/ negatywnych zdarzeń. Chodzi tu o osobowy pesymizm/ optymizm który nie jest tożsamy z tym wymiarem- społecznym. Wymiar ten w żaden sposób nie koreluje z płcią, wiekiem, IQ. Koreluje z cechami temperamentu, ich miejscem na osi ekstrawertyzm- introwertyzm- neurotyzm. Problemy z: poczuciem kontroli, samoakceptacją, negatywizmem. Optymizm= dobre samopoczucie+ nadzieja. Pamiętać o zjawisku „choroby rezygnacji”.

4. Realizacja planów wpływa na dobre samopoczucie i poczucie szczęścia

5. Jaki jest wpływ pojęcia własnej osoby na tworzenie przez jednostkę swoich planów życiowych?

patrz pytanie 4- wpływ na rozwój

6. Jak wpływa pojęcie własnej osoby na realizację planów życiowych?

j.w.

7. Jaki jest wpływ realizacji planów na pojęcie własnej osoby?

Człowiek tworzy i realizuje plany, by zorganizować swoje życie. Porażka w realizacji planów wzbudza negatywne emocje. Sukces jednak nie zawsze budzi pozytywne emocje (depresja szczytu).

---