1.ROZKŁAD TEMPERATURY W ZIEMI Słońce: Wahania Dobowe: na gł. 1,2-1,5m, od pór roku do 30m, strefa rocznych wahań od 20 do 30 m. Wnętrze (jądro): Wraz z głębokością temperatura skał wzrasta, od kilkuset stopni u podstawy skorupy ziemskie do 5000°C w środku Ziemi (dowody: gorące źródła, gejzery, wybuchy wulkanów). Szybkość wzrostu temperatury wraz z głębokością opisuje stopień geotermiczny. Stopień geotermiczny odpowiada liczbie metrów, aby temperatura wzrosła o 1°C. Wartość stopnia uzależniona jest od budowy i historii geologicznej odpowiedniego fragmentu skorupy ziemskiej. Średnia wartość dla Europy Zach. i Środk. - ok. 33m/°C , dla Polski 47,2m/°C. Temperatura wnętrza Ziemi wzrasta wraz ze stopniem geotermicznym tylko do pewnej głębokości, do ok. 100 km, a następnie wzrasta znacznie wolniej. Na głębokości 100 km temperatura wynosi około 1500°C, na głębokości 600 km około 1800°C, a w jądrze ziemi sięga do około 5000°C 2. CHARAKTERYSTYKA PROCESÓW MAGMOWYCH Magmatyzm-ogół procesów endogenicznych wewn. Ziemi prowadzących do powstawania skał magmowych: - plutonizm - powstawanie skał magmowych głębinowych, w głębszych partiach skorupy - wulkanizm - tworzenie się skał magmowych wylewnych na powierzchni Ziemi kub tuż pod. Krystalizacja magmy polega na jej przemieszczaniu w górne partie skorupy i ochładzaniu. Podstawowym składn. magmy jest stop krzemionkowy oraz glinokrzemiany z rozpuszczonymi gazami i przegrzanymi roztworami wodnymi. Charakter skały magmowej zależy głównie od składu chem. magmy i od warunków, w jakich następowało krzepnięcie. Jeśli magma zawiera 60%-80% krzemionki to określona jest jako kwaśna, jeśli mniej niż 60%, a więcej pierwiastków metalicznych to nazywa się ją zasadową. 3. STRUKTURA SKAŁ MAGMOWYCH Sposób wykształcenia i wielkość minerałow budujących skałę. - głębinowe - jawnokrystaliczna (grubo: >5mm, średnio 2-5mm, drobno <2mm). - wylewne - skrytokrystaliczna lub porfirowa (prakrydztały i szkliwo). 4 i 5. CZYNNIKI I SKUTKI WIETRZENIA FIZYCZNEGO Wietrzenie - rozpad skały bez zmiany jej składu chemicznego, zachodzi po wpływem działania promieni słonecznych, zmian temp., mech. działania wody i lodu, wiatru oraz roślin i zwierząt. eksfoliacyjne (łuszczenie) - (skały rozsadzają się na płyty) spowodowane dobowymi wahaniami temperatury, dzienne nagrzewanie i rozszerzanie się zewn. cienkiej powłoki skały oraz nocne jej kurczenie powodujące naprężenia między zewn. częścią, a resztą skały. (np.góry, stepy, pustynie). mrozowe - woda zamarzająca w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość o ok. 9% rozsadzając skałę; produkty: rumowiska, gołoborza, pył. Insolacyjne - charakt. dla obszarów o dużych A dobowych temp.; intensywniejsze dla skał ciemniejszych; może występować w 2 formach: rozpad ziarnisty na skutek różnej rozszerzalności cieplnej oraz wietrzenia skorupowego (łuszczenie się skały), czyli odrywanie przypowierzchn. warstwy skalnej. eskudacja (solne) - krystalizująca w szczelinach skalnych sól, podobnie jak woda, zwiększa swoją objętość i rozsadza skałę. deflokulacja (ilaste) - skały ilaste mają właściwości higroskopijne, pod wpływem wody znacznie pęcznieją; gdy woda odparowuje skały kruszeją i powstają szczeliny. od organizmów - rośliny: wnikanie korzeni włoskowatych w szczeliny skalne, ich grubienie, pękanie skał. Zwierzęta: powiększają drożność zwietrzeliny dla wody i powietrza. 6. OPISAĆ TYPOWY PROFIL WIETRZENIA SKAŁ Glina lub glina z gruzem Gruz skalny z gliną Gruz skalny (spękania skał) Skała macierzysta 7.WYMIEŃ PROCESY PROWADZĄCE DO POWSTAWANIA SKAŁ OSADOWYCH. - wietrzenie fizyczne i chemiczne - rozpad skał - erozja (eoliczna, lodowcowa, deszczowa, rzeczna, morska, jeziorna) - usuwanie zwietrzeliny - transport (wiatr, woda) - sedymentacja (woda) lub ukumulacja (ląd) - kompacja - zgniatanie - diageneza - łączenie, utrwalanie. 8. SPOIWA W SKAŁACH OSADOWYCH Cementacja osadów okruchowych odbywa się przy udziale spoiw (lepiszczy). Wyróżniamy: - krzemionkowe - kwarc krystaliczny - żelaziste - tl. i wodorotl. Żelaza - węglanowe - CaCO3, dolomit. - ilaste - inne: gipsowe, solne, anhydrytowe, rzadziej: fosforanowe, barytowe i bitumiczne. Często mieszane: żelazisto - krzemionkowe, gipsowo-solne, węglanowo-ilaste. 7. GŁÓWNE SKŁADNIKI SKAŁOTWÓRCZE SKAŁ OKRUCHOWYCH. sk.okruchowe : kwarc, okruchy skał, skalenie, łyszczyki sk.ilaste: minerały - illity, kaolinity, smektyty, chloryty, pył kwarcowy sk.chemiczne: zw. chemiczne (kalcyt, dolomit, fosforany, wodorotl.żelaza, siarczany, chlorki, SiO2, zw.organiczne (szczątki zwierząt). 9. KOŃCOWE PROCESY POWSTAWANIA SKAŁ OSADOWYCH Diageneza - działanie czynników fizycznych (nacisk) i chem. (nowe związki) prowadzących do przeobrażenia luźnego, miękkiego osadu w zwięzłą skałe. - twardnienie koloidów - oddanie wody przez skoagulowany koloid. Miekki osad złożony z koloidalnego mułu krzemionkowego lub substancji iłowych (80% wody), przechodzi w utwór twardy wyniku wyciskania wody pod wpływem ciśnienia lub ulegając przekrystalizowaniu na skutek starzenia się koloidów. - kompakcja - zbliżanie się ziaren mineral. od wpływem ciężaru gromadzonych się osadów, maleje objętość. Zmienia się też porowatość, gęstość, ułożenie ziaren. - rekrystalizacja- najczęściej w osadach wapiennych i krzemionkowych. Strącenie i krystalizacja rozp.związków węglanu wapnia lub krzemionki powodujące zlepienie ziarn. Wzrostu ziarnistości skały. - cementacja - zlepienie okruchów powstającym twardniejącym mułem czy koloidem. Spoiwa. 10, 11. FORMY WYSTĘPOWANIA SKAŁ OSADOWYCH I PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA OKRUCHY I, II Skały okruchowe (klastyczne) i ilaste: - piroklastyczne (tufy, tufity) - gruboziarniste (psefity >2mm): żwiry, gruzy; zlepieńce, brekcje - średnioziarniste (psamity 0,05-2mm): piaski; piaskowce, szarogłazy - drobnoziarniste (pelity <0,05mm): muły, lessy; mułowce - ilaste (<0,002mm): iły, kaoliny; iłowce, łupki ilaste. III Skały chemiczne: nieorganiczne organogeniczne minerały wapień wapień, kreda kalcyt dolomit dolomit fosforyty fosforany getyt, limonit wodorotl.żelaza gips, anhydryt siarczany halit, sole K - Mg chlorki buły krzemienne geza, lidyt krzemionka 12. CHARAKTERYSTYKA OSADÓW RZECZNYCH Rzeka transportuje 3 rodzaje materiału skalnego: wleczony (głazy, piaski, żwiry), zawieszony (muły, iły) oraz rozpuszczony. Gdy maleje prędkość przepływu, rozpoczyna się osadzanie - tworzą się aluwia. - mielizny korytowe - w odc.prostoliniowych, nagromadzony materiał piaszczysto-żwirowy, podł.nasypy - mielizny - w dolnym biegu rzeki, w szerokiej dolinie, nadmiar materiału dennego lub gdy rzeka meandruje: łachy meantrowe i wały odsypowe (więcej wody) - napływy równi zalewowej - podczas powodzi, pokrywa całe dno doliny - stożki napływowe - przy ujścaich mniejszych dopływów do rzeki głównej - delta - stożkowane nagromadzenie osadów u ujścia do głównego zbiornika. 13. GŁÓWNE CZYNNIKI EROZJI MORSKIEJ (JEZIORNEJ) - falowanie - ruch pow.wody wywołany wiatrem (siła fali, prędkość wiatru) - pływy - (wielkość pływów) powodują prądy pływowe transportujące materiał denny. - prądy przybrzeżne - (prędkość prądów) - prądy gęstościowe - głęboko - prądy zawiesinowe - mieszanina niezwiązanego materiału grawitacyjnie spływająca po nachylonym dnie. Brzeg podcięty przez falę obrywa się i cofa w kierunku lądu (abrazja). Materiał skalny ulega stopniowemu rozkurszeniu się. Przy brzegu gromadzi się najgrubszy materiał, dalej otoczaki i żwiry, jeszcze dalej piasek (plaża) a najdrobniejsze części znoszone są na otwarte morze i osiadają się na głębokim dnie. Strome urwisko nadbrzeżne nazywane jest klifem. Niemal pozioma powierzchnia, słabo nachylona w kierunku morza zwana jest platformą abrazyjną, a od strony morza nasyp zbudowany z materiału naniesionego przez falę nazywa się platformą akumulacyjną. Pewne znaczenie ma też rozpuszczenie skał przez wodę morską. 14. MECHANIZM I SKUTKI EROZJI DESZCZOWEJ (ablacja) - zmywanie przez wodę opadową ze zboczy: cząstek, ziaren mineral. i organicznych. Współdziałając z wietrzeniem chem. powoduje powstawanie bruzd, rowków, rynien i zagłębień. Szybszy proces dla skał luźnych. Prowadzi do wyjałowienia gleby, jest głównym źródłem rumowiska unoszonego w rzekach przy st.powodziowych. Zależy od nachylenia zboczy, uziarnienia i zwięzłości materiału, pokrycia szatą roślinną i zabudową terenu. Produkty wymycia osadzone w pobliskich zagłębieniach nazywamy deluwiami. Są to głównie osady: -warstwowane, - drobnoziarniste, - zawierające domieszki części organicznych (głównie roślinnych). 15. RODZAJE EROZJI RZECZNEJ Niszczenie koryt rzek i potoków przez płynącą wodę: wymywanie fragmentów skalnych przez wodę, ścieranie i kruszenie podłoża koryta rzeki przez transport. Erozja zależy od odporności podłoża koryta i prędkości wody. - denna (wgłębna) - głównie w górnym biegu, gdzie spadek jest duży i wody mogą transp.dużo materiału skalnego. Prowadzi do pogłębienia koryta rzecznego i doliny rzecznej. Polega na traciu o dno koryta wleczonych głazów. Powstają głębokie doliny o stromych ścianach (V). Wystepuje do osiągnięcia pforilu równowagi. - boczna - w środkowym biegu rzeki, maleje spadek rzeki, głównie transport zawiesiny. Naturalne przeszkody, zmiany kierunku rzeki (meandruje), przemieszczanie nurtu od brzegu do brzegu, materiał pochodzący z niszczenia brzegu nie jest w całości transportowany przez wodę w dół rzeki, lecz osadzany tam gdzie woda ma mniejszą prędkość i nie może nieść porwanego materiału. - wsteczna - w górze rzeki, cofanie się progów w korycie, rozcinanie zamknięcia doliny, np.wodospady 16. OD CZEGO ZALEŻY PRZEBIEG DENNEJ EROZJI RZECZNEJ - spadku rzeki (ukształtowanie terenu) - budowy geologicznej podłoża - prędkości, ilości i jakości okruchów niesionych przez rzekę. 17. CECHY OSADÓW LODOWCOWYCH. - pradoliny - szerokie obniżenie o płaskim dnie - sandr - rozległe obszary pokryte przez piaszczysto-żwirowe stożki napływowe - morena (czołowa, boczna, środkowa, denna)-wzniesienie utw.z materiału skalnego osadzonego przez lodowiec lub przem.pod jego naciskiem.Osady źle wysortowane,bez warstwowania,przemieszane różnej wielkości frakcje. - kem - pagórek lub wał piaskowy, żwirowy w szczelinach lodowcowych - oz - niski, płaski wał o krętym biegu, złożony z piasków i żwirów, w wydrążonych kanałach polodowcowych - drumlin - niskie, owalne wzgórze o podłużnym, asymetrycznym profilu (stromiej od strony nasuwania się lądolodu).Z gliny lodowc., osadów fluwioglacjalnych, dod. mat.skalny lub podłoża wyciśnięty przez lodowiec. - eratyki - pojedyncze głazy narzutowe - bruk morenowy - rozmyta morena, wypłukany drobny materiał, nagromadzenie większych głazów. 18. CZYNNKI I SKUTKI METAMORFIZMU Zespół procesów głównie wewnątrz Ziemii prowadzący do zmiany skał (tekstury, struktury, składu mineralnego,chem.) głównie w skutek wysokiej temperatury i ciśnienia. Reakcja faz mineralnych ze sobą, bez lub z substancjami z zewnątrz. - termiczny podwyższona temperatura, niewielkie zmiany ciśnienia - pogrążenie skały wgłąb skorupy lub ciepło pochodzące od intrudującej magmy (kontaktowy) - dynamiczny wpływ ciśnienia (hydrostatyczne, stres - kierunkowe) spow. ciężarem, ruchami górotwórczymi Skutki: początkowe kruszenie, zmielenie, sprasowanie (p) i ukierunkowanie minerałów (stres), przeobrażenie skał przez wznowienie lub przyspieszenie reakcji chem. (T), rekrystalizacja, wzrost temp. topnienia minerałów (p), zachowanie w stanie stałym (p). - metamorfizm metasomatyczny - doprowadzenie z głębi roztworów hydrotermalnych i gazów, reakcje chem., rozpuszczanie i wypieranie minerałów i równoczesne powstawanie nowych (z subst.z zewn.) - metamorfizm impaktowy (zderzeniowy) - skutek upadku na ziemię ciała kosmicznego, np. meteorytu 19. USKOKI : RODZAJ DEFORMACJI, SKUTKI I ELEMENTY Uskok - struktura tektoniczna powstała w wyniku rozerwania mas skalnych i przemieszczenia ich wzdłuż powstałej powierzchni lub wąskiej strefy zniszczenia, tzw. powierzchni uskoku. Elementy: skrzydło zrzucone, skrzydło wiszące (warstwy nieprzemieszczone), ślizg. Obniżenie warstw skalnych skrzydła zrzuconego w stosunku do skrzydła wiszącego mierzymy w linii pionowej to zrzut uskoku. Mierzone w płaszcz. uskoku to ślizg. Wygładzone w skutek tarcia powierzchnie uskokowe to lustra tektoniczne. Rodzaje: -normalne(r), -odwrócone(c), -przesuwcze(t), -pionowe, -zrzutowe, -zawiasowe, -nożycowe. Grupy uskokowe: -schody, -rowy tektoniczne, -zrąb, -pole. 20.PŁASZCZOWINOWY RODZAJ DEFORMACJI. „Zespół dużych fałdów, obalonych i nasuniętych na inne utwory”.Masy skał wypchnięte z pierwotnego położenia w skutek silnych nacisków bocznych, przesunięte na znaczna odległość (nawet kilka km) i nasunięte na inne utwory lub serię skał nieruchomych podczas ruchów górotwórczychmpakcji zachodzi pod wpływem ciśnienia utworów nakładu lub uleganiąc przekrys. Złożona struktura wewnętrzna: drugorzędne fałdy, ścięcia, rozerwania, wyciśnięcia, złuskowania. Sposoby powstania: przefałdowanie, ścięcie, odkłucie od podłoża. okno tektoniczne - odsłonięta powierzchnia; rozerwanie lub zniszczenie lokalne płaszczowiny czapka tektoniczna - odizolowany fragm.płaszczowiny u czoła nasunięcia. 21.ELEMENTY UŁOŻENIA WARSTW Warstwa - bryła skalna ograniczona dwiema, (~ | | ) warstwami: stropem i spągiem. Miąższość warstwy - grubość warstwy (min odl. od stropu do spągu). Linia intersekcyjna - przecięcia pow.geologicznej (stropu, spągu warstwy, uskoku, nasunięcia) z pow. terenu. Wychodnia warstwy Warstwy mogą zalegać poziomo, pionowo, ukośnie - ten sam kąt i kierunek (monoklina). Położenie warstwy nachylonej określa jej bieg, upad i kierunek zapadu. 22.CO TO JEST WYCHODNIA WARSTWY Część warstwy, żyły, masywu lub innej formy występowania skał, wychodząca na powierzchnię ziemi lub znajdująca się pod niezbyt grubym nakładem gleby. Powierzchnia między liniami intersekcyjnymi (przecięcie pow.geol.z pow.terenu) stropu i spągu danej warstwy. 23. FAŁDY: RODZAJ DEFORMACJI, SKUTKI I ELEMENTY Powstają podczas ruchów górotwórczych (wielokierunkowe naprężenia); deformacje ciągłe, wielokrotne wygięcie warstw skalnych. Elementy fałdu normalnego - antykliny (siodła) i synkliny (łęki). - skrzydło - część fałdu między sąsiednimi przegubami, monoklinalnie nachylona - przegub - część fałtu o max krzywiźnie, łączy skrzydła - jądro - wewn. część antykliny i synkliny - promień - prostopadła odl. między powierzchniami osiowymi antykliny i synkliny - amplituda - różnica wys.tej samej warstwy między przegubami antykliny i synkliny Typy fałdów: a) normalny: stojący, pochylony b) obalony (obydwa skrzydła pochylone o ten sam kąt) c) leżący (powierzchnia osiowa leżąca), d) złuskowany (skrzydło dolne zniszczone, wytarte). 24. ROWY I ZRĘBY TEKTONICZNE Rów tektoniczny - podłużne wąskie zapadlisko ograniczone z 2 stron uskokami (~ | | ), np. Dolina Renu, Morze Czerwone i jeziora Wsch.Afryki. W Polsce - rów Krzeszowicki k.Krakowa. Zrąb tektoniczny - część skorupy ziemskiej wydzwignięta wzdłuż uskoków (~ | | ), ograniczona zapadliskami, np.Góry Harcu, a w Polsce Góry Sowie i Góry Orlickie w Sudetach. 24. RODZAJE I CHARAKTERYSTYKA SZCZELIN ( SPĘKAŃ) W SKAŁACH Nieciągłości materii skalnej, bez wzajemnego przemieszczenia, w szczelinie dod.pusta przestrzeń - wietrzeniowe - z fizycznego wietrzenia skał, w przypowierzchniowej strefie do głęb kilkudziesięciu metrów. Przeważnie chaotycznie rozmieszczone, o znacznych szerokościach. Wypełnione drobnym materiałem zwietrzelinowym (np.gliną) lub zacementowane. - tektoniczne - z dyslokacji tektonicznych. Na znacznych głębokościach (im głębiej tym b.zwarte), już na ok.1m nie przewodzą wody wolnej (wąskie). cios - zdolność do pękania wzdłuż uprzywilejowanych powierzchni; odstęp spękań powyżej kilku cm kliważ - j.w., ale odstęp do kilku cm - syngenetyczne - z wewn. naprężeń w powstających skałach (przy krzepnięciu magmy, wysychaniu osadu). Podobne do tektonicznych (szerokość,ułożenie, głębokości wyst.). - odprężeniowe - ze zmian stanu naprężenia w górotworze (działalność górnicza) Podział ze względu na zdolność do ruchu wody wolnej: nadkapilarne (>0,25 mm), kapilarne (0,0001- 0,25mm) subkapilarne (≤ 0,0001 mm). 25.OGÓLNE ZASADY PODZIAŁU GRUNTÓW BUDOWLANYCH Grunt budowlany - część skorupy ziemskiej, mogąca współpracować z obiektem budowlanym, stanowiąca jego element lub służąca jako tworzywo do wykonywania z tego budowli ziemnych. a). antropogeniczne - nasypowe: NB(np.wały), NN (np.wysypiska). b). rodzime (naturalne) - skaliste i nieskaliste (minealne, organiczne) - skaliste: twarde, miękkie; skały osadowe, magmowe, metamorficzne. - nieskaliste: -kamieniste (d50>40mm), -gruboziarniste (d90>2mm,d50≤40mm), -drobnoziarniste (d90≤2mm); spoiste i niespoiste (zawartość fi i fp) 26 PODAĆ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKĘ SOLIFLUKCJI Pełznięcie pokrywy zwietrzelinowej na obszarach polarnych i wysokogórskich, gdzie wgłębna partia podłoża nigdy nie odmarza , a zewn. powierz.odmarza okresowo i spełza w gruntach stale lub okresowo zamarzniętych. 27. CO OZNACZA ŻE GRUNT JEST GLINIASTY?(NP. ŻWIR GLINIASTY, PIASEK GLINIASTY) Oprócz frakcji zasadniczej występuje frakcja iłowa≥2%; mniejsza fc i ft, wieksza ściśliwość, spójność, plastyczność i zdolność pęcznienia wobec wody. 28. CHARAKTERYSTYKA GRUNTÓW SPOISTYCH. Rodzaj zależy od zawartości fi (nadaje spoistość), a nazwa ponadto od zawartości fΠ, fp. GRUPA I: piaszczyste (piasek gliniasty, glina piaszczysta, ił piaszczysty) GRUPA II: pośrednie (pył piaszczysty, glina, ił) GRUPA III: pylaste (pył, glina pylasta, ił pylasty) Badania spoistości: wałeczkowanie (próba podstawowa) i rozmakanie (próba uzupełniająca). W celu określenia zawartości frakcji piaskowej należy wykonać próbę rozcierania gruntu w wodzie. Właściwości: fc niewielka, uzależniona od stopnia nasycenia wodą; uwodnione przechodzą w stan plastyczny i pod wpływem obciążenia ulegają wyciskaniu (osiadanie fundamentów). 29. OPISAĆ ZJAWISKO OSIADANIA ZAPADOWEGO, WARUNKI WYSTĘPOWANIA Pionowy ruch mas powierzchniowych, grawit.przemieszczania cząstek gruntów w warunkach zmniejszonej spójności i tarcia wewnętrznego (po nasyceniu wodą). Szczególną podatność mają lessy (jako podłoże budowl. muszą być zabezpieczone przed wpływami wód gruntowych opadowych i przemarzaniem) - „zmiany deformacyjne wynikające ze zmiennej wilgotności, przy nagłym nasyceniu wodą gwałtowna redukcja objętości. 30. GEOLOGICZNO-INŻ. ZJAWISKA WYWOŁANE OBECNOŚCIĄ WODY W PODŁOŻU BUDOWL. - sufozja- wymywanie drobnych cząstek gruntu lub ziaren szkieletu mineralnego pod wpływem przepływającej przez ten grunt wody: mechaniczne (przez pory) lub chemiczne (rozpusz.przez wodę: kalcytu, chlorków, gipsu) - kolmatacja - zagęszczanie gruntów przez osadzanie się w porach drobnych cząstek, ziaren mineralnych, wytrącanie się związków chemicznych lub biologiczna (zw.org.produkowane przez mikroorganizmy). - upłynnianie gruntu- w niektórych gruntach sufozyjnych, podwyższone ciśn.spływowe, grunt jak gęsta ciecz. Też od obc.dynam.(wstrząsów, wibracji), maleje opór bezwładności cząstek gruntu, wzajemne przemieszczanie. - kurzawki- wypływ upłynnionego gruntu do wyrobis, wykopów (podatne: piaski drobnoziarniste i pylaste). - zjawiska krasowe, przemarzanie gruntu, wysadziny, przełomy 31. CHARAKTERYSTYKA KRASOWE Zj.krasowe - próżnie w skale rozpuszczanie (ługowanie) skały przez krążące w niej wody; głównie w skałach wapiennych (CaCO3+H2O+CO2Ca(HCO3)2, dolomitach, gipsach, halicie (Tatry, Wyżyna Krakowsko-Czestochowskiej, Góry Świętokrzyskie, Sudety). Formy powerzchniowe i podziemne: pionowe kominy (studnie, leje) i poziome lub nachylone korytarze, połączone z komorami (jaskiniami, grotami). Głębokie systemy. Wyloty na powierzchnie terenu są często wypełnione drobnym materiałem zwietrzelinowym lub osadowym. 32. PRZEMARZANIE GRUNTU- WYJAŚNIJ ZJAWISKO. Zmiany strukturalne i teksturalne szkieletu gruntowego wywołane zamarzaniem i odmarzaniem(stała faza wody) w przypowierzchniowej strefie powodujące odkształcanie gruntów. Fundamenty winny być posadowione poniżej strefy przemarzania (Polska: 0.8m-1.4m). MPa↓. W wyniku topnienia lodu na wiosnę powstają przełomy na skutek niejednoczesnego tajania soczew i warstewek lodowych w porach i nierównomiernego osiadania gruntu. Wysadziny - duże soczewki lodowe (podciąganie kapil.) topnieją podniesienie stropu warstwy powierzchn. 33. PODAĆ PRZYCZYNY POWSTAWANIA OSUWISK A Nawodnienie gruntów na zboczu: -opady atmosf., -topnienie śniegu, - odpiętrzaniem wód podziemnych, -sztuczne nawodnienie terenu. Skutki: -kochezja↓(τ↓),-ciśnienia spływowego, -ciśn.hydrostatyczne w spękaniach B Sufozja (wypłukiwanie ziaren) i upłynięcie utworów przepuszczalnych C Podcięcia stoku: - naturalne(rzeka), -sztuczne(eksploatacja skał-B)brak podpory dla gruntu w górnej części D Obciążenia statyczne: np.posadowienia budynku, nasypy E Obciążenia dynamiczne (dragnia) : -trzęsienia ziemi, -wyk.fundamentów plowych, -ruch pojazdów F Osuwiska czynne i ustabilizowane: odnowienie się ruchów osuwiskowych 34. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ZSUWÓW. Grawitacyjne osuwanie mas skalnych wzdłuż określonej powerzchni (ścięcia). Szybkość i zakres b.różne. - płaszczyznowe - wzdłuż pow.uwarstwienia, granicy zwietrzeliny i skały macierzystej oraz wzdłuż szczelin - rotacyjne - ruch postępowo-rotacyjny Region: - dolinne - w obszarach źródlisk, gdzie erozja wsteczna wytwarza duże spadki - zboczowe - na brzegach dolin i stokach podcinanych przez erozje i działalność człowieka. Materiał: - zwietrzelinowe - przemieszczają się tylko zwietrzeliny, a podścielające lite skały nie biorą udziału w ruchu - skalne - obejmują skały lite i osuwiska o charakterze mieszanym- przemieszczanie litych skał i zwietrzelin. Budowa geol.: -asekwentne - w jednorodnych, niewarstwowych utworach (glinach pylastych, iłach, piaskach) R -konsekwentne - na naturalnej płaszczyźnie geol., np. płaszczyzna oddzielająca lita skałę od zwietrzeliny P -insekwentne - pow.przemieszczeń w poprzek istniejących powierzchni strukturalnych (spękań, uskoków) R Przyczyny powstawania osuwisk: - bezpośrednie: Δkąta nachylenia zbocza przez wietrzenie i rozluźnienie, podmywanie i rozmywanie brzegów - pośrednie: nadmierne nawilgocenie gruntów czy obciążenie stat. i dynam.oraz drgania wywołane przez trzęsienia ziemi, wibracje lub wstrząsy od pojazdów. 35. PODAĆ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKĘ OBRYWÓW SKALNYCH. Gwałtowne ruchy wielkich mas skalnych wzdłuż płaszcz.ścinania lub zgodnie z rysami strukturalnymi zbocza np. płaszcz. warstwowania, ciosu, spękań. Tworzą się w b.krótkim czasu, nawet bez udziału wody. W wysokich górach,na stromych zboczach (55°-90°) w skutek wietrzenia, podcięcia zbocza przez rzekę, morze,itp. 36. PODAĆ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKĘ SPEŁZYWAŃ. Powierzchniowy, powolny, stały ruch rozluźnionych utworów zboczowych (np. zwietrzelin) po zboczu o małym nachyleniu (od 3°). Nasilenie zależy od opadów i roztopów, ale może odbywać się też bez udziału wody. Zależy od podłoża (np. less jest odporny, gliny, iły, piaski - nie) Pełznące zbocze: nierówna, pofałdowana powierzchnia i wygięte u podstawy drzewa, zaburzony profil geol. Klimat: w obszarach o śnieżnych zimach, podczas topnienia rozluźnione i nasycone woda utwory przemieszczają się po niżej leżącej, zamarzniętej jeszcze warstwie gruntu 37.WAŻNIEJSZE SPOSOBY ZABEZPIECZANIA TERENÓW OSUWISKOWYCH. A Badanie i obserwacja osuwisk (geodezyjne pomiary przemieszczeń-reperem, pomiary inklinometryczne, monitoryczne, geoalustyczne) B Zabezpieczenie zboczy przed osuwiskami: -likwidacja przyczyn, -wzmacnianie gruntów, -budowle oporowe, -kotwienie zbocza osuwisk 38.POCHODZENIE WÓD PODZIEMNYCH Źródła: infiltracja, kondensacja i niektóre procesy geol. związane z powstawaniem skał i struktur. - infiltracja (wsiąkanie) opadów atmosf. lub ew. wód pow. do podłoża. Wielkość zależy od klimatu,właśc. terenu. - kondensacja pary wodnej z powietrza (w próżniach skalnych wody kondensacyjne) - wody reliktowe (szczątkowe) - część to wody sendymentacyjne, uwięzione w skale w okresie sendymentacji osadów morskich lub jeziornych; odizolowane od powierzchni ziemi, nie krąża, zmineralizowane. - wody juwenilne - w rejonach czynnego, niedawno wygasłego wulkanizmu, resztki roztworów pomagmowych; silnie zmineralizowane o podwyższonej temperaturze. 39. POSTACI WODY W OŚRODKU SKALNYM W STANIE CIEKŁYM Podział ze względu na siły grawitacji i międzycząsteczkowe: (2 pierwsze-fizycznie związane ze skałą) - higroskopijna - zaadsorbowana przez skł.skały, z pary wodnej powietrza. Tworzy na cząstce skały b.cieńką warstwę, nabiera fizycznych cech cząstki, zamarza w 78°, nie ma wł.rozpuszczających, nie przekazuje phydrost… - błonkowa - adsorbowana w fazie ciekłej przez cząstki skały, tw.cienką warstwę; wewn.ma właściwości higroskopijnej, na zewn. wody wolnej: małe wł.rozpuszczalnika, nie przekazuje phydrost, nie przemieszcza się (g) - wolna - (grawitacyjna) w ośrodku skalnym ma wł. wody zwykłej, zaprzeczenie w/w. - kapilarna - (włoskowata) wypełnia cienki kanaliki w skale (pory, szczeliny) do pewnej wysokości ponad poziom wody wolnej (wysokość podciągania kapilarnego). 40. SWOBODNE ZWIERCIADŁA WÓD PODZIEMNYCH - WARUNKI WYSTĘPOWANIA Granica stref aeracji (napowietrzenia) i saturacji (nasycenia); pod ciśn.atmosferycznym, nad zwierciadłem wody w tej samej warstwie przepuszczalnej wyst.przestrzeń bez wody umożliwiająca jego podnoszenie się. Jeśli w strefie aeracji występuje podstrefa wzniosu kapilarnego, zwierciadło wody je rozgranicza. W zależności od warunków zasilania i drenażu warstwy wodonośnej może ono zmieniać swoje położenie w kierunku pionowym (na pow.patm). 41. CHARKATERYSTYKA WÓD GRUNTOWYCH -warstwa wodonośna bezpośrednio pod powierzchnią terenu -zwierciadło wody jest swobodne -w każdym stanie zwierciadła, woda nie ma kontaktu ze strefą glebową -ponad zwierciadłem - strefa aeracji (nie licząc w.glebowej) - infiltruje opady atmosf.do warstwy wodonośnej Występują najczęściej w sypkich utworach tarasów rzecznych, stożków napływowych, form polodowcowych i lokalnie w piaskach wydmowych. Źródła zasilania: infiltracja opadów atmosf., napływ wód podziemnych z terenów sąsiednich. Nie reagują na dobowe zmiany temperatury, ale na sezonowe i roczne. 42. CHARAKTERYSTYKA WÓD ZASKÓRNYCH Tzw. przypowierzchniowe. Zwierciadło swobodne, w obrębie strefy glebowej, na głębokości <kilkudziesięciu cm, niekiedy pokrywa się z pow.terenu. Głównie na obszarach równinnych i w zagłębieniach morfologicznych. Przyczyny powstawania: płytkość podłoża w-wy wodonośnej i mała jej miąższośćstrefa nasycenia gromadząca wody z infiltracji opadów, bądź z napływu wód z terenów sąsiednich, dochodzi pod powierzchnie terenu. Brak strefy aeracji, kontakt ze strefą glebową =>podatność na zanieczyszczenia z pow.terenu, opadów (drobnoustroje, subst.strefy glebowej) oraz wpływ dobowych wahań temperatury powietrza. 43. STREFY HYDROLOGICZNE W PODŁOŻU SKALNYM - saturacji - (nasycenia, nawodnienia) część warstwy wodonośnej, gdzie próżnie krasowe wypełnia woda wolna, ośrodek dwufazowy: stała (utwór skalny) i ciekła (woda). - aeracji - (napowietrzania) ponad w/w. Ośrodek trójfazowy: stała, ciekła (głównie woda fizycznie związana, okresowo wsiąkowa, miejscami zawieszona), gazowa (powietrze). - strefa wzniosu kapilarnego - w utworach z małymi próżniami, w dolnych partiach strefy aeracji, na kontakcie ze strefą saturacji. Wznosi się w niektórych gruntach ponad strefę saturacji na wys: -w żwirze <0,03m, - w piasku GZ 0,03-0,12m, - piasku ŚZ 0,12-0,35m, -piasku DZ 0,35-1,20m, -piasku pylastym, lessie 1,20-3,50m. 44. NAPIĘTE ZWIERCIADŁO WÓD PODZIEMNYCH Granica między warstwą wodonośną, całkowicie nawodnioną, a przykrywającą ją warstwą nieprzepuszczalną, (woda pod ciśnieniem > patm). Przyjmuje kształt powierzchni stropowej. Napięcie zwierciadła jakie wywiera woda na spąg warstwy nakładuciśnienie piezometryczne, uwarunkowane poł.zwierciadła wody w strefie zasilania warstwy wodonośnej i stratami wys.hydraulicznej w drodze przepływu. Również, gdy wody podziemne występują w systemach szczelin lub próżni krasowych. 45. CHARAKTERYSTYKA WÓD WGŁĘBNYCH Wody w warstwach wodonośnych odizolowanych od powierzchni terenu utworami nieprzepuszczalnymi. W obszarach ze skał osadowych występują na różnej głębokości, tworzą układy warstw wodonośnych poprzegradzanych w-mi nieprzepuszczalnymi piętra (np.kredowe, trzeciorzędowe) i poziomy (w.określonego piętra) wód wgłębnych (np. poziom żwirowy, górny, dolny). Na większości pow.mają zwierciadło napięte i piezometryczne. Wody naporowe. Jeżeli zwierciadło piezometryczne jest powyżej pow.terenu - w.artezyjskie, jeżeli poniżej - w.subartezyjskie. Odnawialne, zasilane gł.opadami przez infiltrację lub inne w. wodonośne. 46. ISTOTA I WARUNKI WYSTĘPOWANIA ZWIERCIADŁA PIEZOMETRYCZNEGO Do warstwy wodonośnej z napiętym zwierciadem wody doprowadzamy otwór wiertniczy (studnia) napłynie do niego woda i jej poziom ustabilizuje się na pewnej wys. ponad stropem warstwy wodonośnej. tzw. wysokość piezometryczna, określająca wartość ciśnienia piezometrycznego (wysokość słupa) w miejscu otworu. Powierzchnia wyznaczająca poziom wysokości piezometrycznych w poszczególnych punktach to zwierciadło piezometrycznym: pozorne, a jego kształt zależy m.in. od stanu kinematycznego wody. 47. SPOSÓB GRAFICZNEGO PRZEDSTAWIENIA ZWIERCIADŁA WÓD PODZIEMNYCH. -hydroizobaty - linie łączace punkty zwierciadła wody położone na jednakowej głębokości pod pow.terenu, -hydroizohipsy - linie łączące punkty zwierciadła leżące na tej samej wys.względem przyjętego poz.odniesienia. Mapy na podst.pomiaru parametrów położenia zwierciadła wody w szeregu punktów obserwacyjnych: otworów wiertniczych, studni, wykopów. Kształt hydroizohips - związany z kierunkiem przepływu wód podziemnych. Kierunek ten wyznaczają linie prostopadłe do hydroizohips i skierowane zgodnie ze spadkiem zwierciadła. 48. METODY BADAŃ GEOLOGICZNYCH PODŁOŻA GRUNOTWEGO. * makroskopowa - określenie rodzaju, nazwy i chech gruntu, np. składu, struktury, tekstrury, wilg., barwy, itp. - wielkości i kształty cząstek oraz ch-er ich powierzchni (niespoiste) - próba wałeczkowania (kulka 7mm, rozwałeczkować 3mm), próba rozcierania (w wodzie palcami), próba rozmakania (wysuszyć w T=105-110°C, poł.na siateczce w wodzie destylowanej) (spoiste) * granulometryczna - analiza sitowa (sypka próbka przesiana przez zestaw sit) -aerometryczna (prędkość opadania cząstek gruntu w wodzie przez określenie Δgęstości zawiesiny) -elektroniczna waga sedymentacyjna, -fotosedymentator skaningowy, -dyfrakcja laserowa. 49. WYŻYNA KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKA. -najstarsze utwory na pow.: dewońskie, czarne dolomity, wapienie i margle. -karbońskie: karbon dolny-wapień węglowy i górny-w.wodonośne, piaskowce, łupki ilaste z pokładami węgla. -paleozoiczne: (gł. skały wylewne) porfiry, melafiry, tufy i diabazy. -mezozoiczne: triasowe piaskowce, dolomity kruszconośne, wapienie i u.jurajskie, wapienie skaliste i płytkowe. Tektoniczne deformacje (faza hercyńska) struktury fałdowe, antykliny i płaskie niecki na wyżynie śląskiej. Ruchy górotwórcze alpejskie w trzeciorzędzie rowy zapadliskowe, uskoki przecinające wapienie. Utwory trzeciorzędowe wypełniają rowy zapadliskowe,a niekiedy pokrywają utwory triasu: piaski iły gipsy. Pokrywa czwartorzędowa to osady zlodowacenia środkowopolskiego: gliny zwałowe, piaski, żwiry rzeczne i iły. Najmłodsze utwory to piaski wydmowe i lessy. Morfologicznie: dojrzała rzeźba z pagórkami i terenami płaskimi (z utworów czwartorzędowych). Urozmaicona przez ostańce krasowe wapieni jurajskich. Średnio rozwinięta sieć rzeczna odwadniający systemem krasowy. Z procesów krasowienia powstały jaskinie, korytarze, leje. 50. NIŻ POLSKI Całość to jedna wielka synklina pokryta utworami czwartorzędowymi pochodzącymi z ostatnich zlodowaceń: glinami zwałowymi, piaskami żwirami oraz lessami, torfami (osady interglacjalne). Całość lekko sfałdowana przez ruchy lądolodu. W wielu miejscach osady trzeciorzędowe zostały odsłonięte przez ruchy glacjałów oraz przez erozję rzeczną (węgiel brunatny okolice Bełchatowa, oraz pyły i iły). Znaczną część niżu polskiego zajmują pradoliny. Są to utwory wyżłobione przez wody spływające z Karpat oraz z topniejącego lodowca: toruńsko-oberswaldzka, warszawsko-berlińska, wrocławsko-magdeburska. Miejscami zabagnione i zatorfione. 51. KARPATY FLISZOWE Przedłużenie ku S obszaru platformy paleozoicznej. W czesci zachodniej (Cieszyna-Pd.Krakowa) występują utwory karbońskie lub starsze do głębokości od kilkuset do kilku tysięcy metrow. Dalej ku S-E pod Krapaty zanurza się monoklina śląsko-krakowska i niecka miechowska, a nastepnie, miedzy Rzeszowem i wschodnia granica Polski, prekambryjskie utwory S-W części antyklinorium świętokrzyskiego. W przybrzeżnej strefie nasunięcia karpackiego skały podłoża przykrywają utwory mioceńskie. Utwory fliszowe Karpat zewn. powstaly przy udziale prądów zawiesinowych w geosynklinie, która formowała się od jury przez krede i starszy trzeciorzęd. Z ch-ki litologiczno-stratygraficznej wyróżnia się kompleksy fliszowe: łupki cieszyńskie dolne, łupki cieszyńskie górne, wapienie cieszyńskie, łupki wierzbowskie, warstwy lgockie, piaskowce godulskie, w.istebniańskie, piaskowce ciężkowickie, warstwy hierogrifowe, piaskowce magurskie, w.menilitowe, w.krośnieńskie. 52. ZAPADLISKO PRZEDKARPACKIE Rozlegle zapadlisko, uformowane na przedpolu nasuwających od S płaszczowin i fałdów Karpackich w postaci przedgórskiego obniżenia. Ciągnie się od linii nasunięcia karpackiego wzdłuż doliny Wisły i Sanu do krawędzi roztocza. Brzegi zapadliska często mają ch-er uskokowy. Dno obniżającego się rowu przedgórskiego ma urozmaiconą rzeźbę na skutek silnej erozji pod koniec starszego trzeciorzędu. W rów przedkarpacki, zaczęło się wdzierać morze trzeciorzędowe, które na skutek nieustannie działających ruchów tektonicznych często zmieniało swe granice. W ten sposób (gł.E) płaszczowiny karpackie nasunięte są na osady trzeciorzędowe. Osady miocenu u N brzegu leżą prawie poziomo, ale ku S mają łagodne wypiętrzenia, a na S pofałdowanie jest znaczne. W Zach. części zapadliska utwory mioceńskie mają znacznie mniejszą miąższość. W środkowym odcinku wystepują utwory niecki miechowskiej i dalej na zachód w rowie krzeszowickim typowe utwory ilaste. Na S-W pod miocenem zapadliska przedkarpackiego występują skały górno-ślaskiej niecki węglowej. Na S powstaly warstwy z Bielska, a na N warstwy kłodnickie oraz warstwy skawińskie. Rzeźba polskich Karpat jest bardzo urozmaicona. Tatry i Pieniny tworzące wysokie szczyty o stromych, często niedostępnych zboczach mają rzeźbę młodą . W Karpatach wewnętrznych (centralnych) w środkowy trzeciorzędzie alpejskie fazy górotwórcze zaznaczyly się wypiętrzeniem Tatr i obniżeniem zapadliskowej Kotliny Podhalańskiej. W spękaniach Pienińskiego Pasa Skałkowego powstały intruzje andezytów, tworzące dziś charakterystyczne wzniesienia. W Karpatach zewnętrznych, fliszowych, kilkukrotnie ruchy górotwórcze tw.strefy nierównomiernie sfałdowane i poprzecinane uskokami, następnie rozcięte przez rzeki dały zróżnicowaną rzeźbę przy równoczesnym powstawaniu obniżeń.

1.ROZKŁAD TEMPERATURY W ZIEMI Słońce: Wahania Dobowe: na gł. 1,2-1,5m, od pór roku do 30m, strefa rocznych wahań od 20 do 30 m. Wnętrze (jądro): Wraz z głębokością temperatura skał wzrasta, od kilkuset stopni u podstawy skorupy ziemskie do 5000°C w środku Ziemi (dowody: gorące źródła, gejzery, wybuchy wulkanów). Szybkość wzrostu temperatury wraz z głębokością opisuje stopień geotermiczny. Stopień geotermiczny odpowiada liczbie metrów, aby temperatura wzrosła o 1°C. Wartość stopnia uzależniona jest od budowy i historii geologicznej odpowiedniego fragmentu skorupy ziemskiej. Średnia wartość dla Europy Zach. i Środk. - ok. 33m/°C , dla Polski 47,2m/°C. Temperatura wnętrza Ziemi wzrasta wraz ze stopniem geotermicznym tylko do pewnej głębokości, do ok. 100 km, a następnie wzrasta znacznie wolniej. Na głębokości 100 km temperatura wynosi około 1500°C, na głębokości 600 km około 1800°C, a w jądrze ziemi sięga do około 5000°C 2. CHARAKTERYSTYKA PROCESÓW MAGMOWYCH Magmatyzm-ogół procesów endogenicznych wewn. Ziemi prowadzących do powstawania skał magmowych: - plutonizm - powstawanie skał magmowych głębinowych, w głębszych partiach skorupy - wulkanizm - tworzenie się skał magmowych wylewnych na powierzchni Ziemi kub tuż pod. Krystalizacja magmy polega na jej przemieszczaniu w górne partie skorupy i ochładzaniu. Podstawowym składn. magmy jest stop krzemionkowy oraz glinokrzemiany z rozpuszczonymi gazami i przegrzanymi roztworami wodnymi. Charakter skały magmowej zależy głównie od składu chem. magmy i od warunków, w jakich następowało krzepnięcie. Jeśli magma zawiera 60%-80% krzemionki to określona jest jako kwaśna, jeśli mniej niż 60%, a więcej pierwiastków metalicznych to nazywa się ją zasadową. 3. STRUKTURA SKAŁ MAGMOWYCH Sposób wykształcenia i wielkość minerałow budujących skałę. - głębinowe - jawnokrystaliczna (grubo: >5mm, średnio 2-5mm, drobno <2mm). - wylewne - skrytokrystaliczna lub porfirowa (prakrydztały i szkliwo). 4 i 5. CZYNNIKI I SKUTKI WIETRZENIA FIZYCZNEGO Wietrzenie - rozpad skały bez zmiany jej składu chemicznego, zachodzi po wpływem działania promieni słonecznych, zmian temp., mech. działania wody i lodu, wiatru oraz roślin i zwierząt. eksfoliacyjne (łuszczenie) - (skały rozsadzają się na płyty) spowodowane dobowymi wahaniami temperatury, dzienne nagrzewanie i rozszerzanie się zewn. cienkiej powłoki skały oraz nocne jej kurczenie powodujące naprężenia między zewn. częścią, a resztą skały. (np.góry, stepy, pustynie). mrozowe - woda zamarzająca w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość o ok. 9% rozsadzając skałę; produkty: rumowiska, gołoborza, pył. Insolacyjne - charakt. dla obszarów o dużych A dobowych temp.; intensywniejsze dla skał ciemniejszych; może występować w 2 formach: rozpad ziarnisty na skutek różnej rozszerzalności cieplnej oraz wietrzenia skorupowego (łuszczenie się skały), czyli odrywanie przypowierzchn. warstwy skalnej. eskudacja (solne) - krystalizująca w szczelinach skalnych sól, podobnie jak woda, zwiększa swoją objętość i rozsadza skałę. deflokulacja (ilaste) - skały ilaste mają właściwości higroskopijne, pod wpływem wody znacznie pęcznieją; gdy woda odparowuje skały kruszeją i powstają szczeliny. od organizmów - rośliny: wnikanie korzeni włoskowatych w szczeliny skalne, ich grubienie, pękanie skał. Zwierzęta: powiększają drożność zwietrzeliny dla wody i powietrza. 6. OPISAĆ TYPOWY PROFIL WIETRZENIA SKAŁ Glina lub glina z gruzem Gruz skalny z gliną Gruz skalny (spękania skał) Skała macierzysta 7.WYMIEŃ PROCESY PROWADZĄCE DO POWSTAWANIA SKAŁ OSADOWYCH. - wietrzenie fizyczne i chemiczne - rozpad skał - erozja (eoliczna, lodowcowa, deszczowa, rzeczna, morska, jeziorna) - usuwanie zwietrzeliny - transport (wiatr, woda) - sedymentacja (woda) lub ukumulacja (ląd) - kompacja - zgniatanie - diageneza - łączenie, utrwalanie. 8. SPOIWA W SKAŁACH OSADOWYCH Cementacja osadów okruchowych odbywa się przy udziale spoiw (lepiszczy). Wyróżniamy: - krzemionkowe - kwarc krystaliczny - żelaziste - tl. i wodorotl. Żelaza - węglanowe - CaCO3, dolomit. - ilaste - inne: gipsowe, solne, anhydrytowe, rzadziej: fosforanowe, barytowe i bitumiczne. Często mieszane: żelazisto - krzemionkowe, gipsowo-solne, węglanowo-ilaste. 7. GŁÓWNE SKŁADNIKI SKAŁOTWÓRCZE SKAŁ OKRUCHOWYCH. sk.okruchowe : kwarc, okruchy skał, skalenie, łyszczyki sk.ilaste: minerały - illity, kaolinity, smektyty, chloryty, pył kwarcowy sk.chemiczne: zw. chemiczne (kalcyt, dolomit, fosforany, wodorotl.żelaza, siarczany, chlorki, SiO2, zw.organiczne (szczątki zwierząt). 9. KOŃCOWE PROCESY POWSTAWANIA SKAŁ OSADOWYCH Diageneza - działanie czynników fizycznych (nacisk) i chem. (nowe związki) prowadzących do przeobrażenia luźnego, miękkiego osadu w zwięzłą skałe. - twardnienie koloidów - oddanie wody przez skoagulowany koloid. Miekki osad złożony z koloidalnego mułu krzemionkowego lub substancji iłowych (80% wody), przechodzi w utwór twardy wyniku wyciskania wody pod wpływem ciśnienia lub ulegając przekrystalizowaniu na skutek starzenia się koloidów. - kompakcja - zbliżanie się ziaren mineral. od wpływem ciężaru gromadzonych się osadów, maleje objętość. Zmienia się też porowatość, gęstość, ułożenie ziaren. - rekrystalizacja- najczęściej w osadach wapiennych i krzemionkowych. Strącenie i krystalizacja rozp.związków węglanu wapnia lub krzemionki powodujące zlepienie ziarn. Wzrostu ziarnistości skały. - cementacja - zlepienie okruchów powstającym twardniejącym mułem czy koloidem. Spoiwa. 10, 11. FORMY WYSTĘPOWANIA SKAŁ OSADOWYCH I PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA OKRUCHY I, II Skały okruchowe (klastyczne) i ilaste: - piroklastyczne (tufy, tufity) - gruboziarniste (psefity >2mm): żwiry, gruzy; zlepieńce, brekcje - średnioziarniste (psamity 0,05-2mm): piaski; piaskowce, szarogłazy - drobnoziarniste (pelity <0,05mm): muły, lessy; mułowce - ilaste (<0,002mm): iły, kaoliny; iłowce, łupki ilaste. III Skały chemiczne: nieorganiczne organogeniczne minerały wapień wapień, kreda kalcyt dolomit dolomit fosforyty fosforany getyt, limonit wodorotl.żelaza gips, anhydryt siarczany halit, sole K - Mg chlorki buły krzemienne geza, lidyt krzemionka 12. CHARAKTERYSTYKA OSADÓW RZECZNYCH Rzeka transportuje 3 rodzaje materiału skalnego: wleczony (głazy, piaski, żwiry), zawieszony (muły, iły) oraz rozpuszczony. Gdy maleje prędkość przepływu, rozpoczyna się osadzanie - tworzą się aluwia. - mielizny korytowe - w odc.prostoliniowych, nagromadzony materiał piaszczysto-żwirowy, podł.nasypy - mielizny - w dolnym biegu rzeki, w szerokiej dolinie, nadmiar materiału dennego lub gdy rzeka meandruje: łachy meantrowe i wały odsypowe (więcej wody) - napływy równi zalewowej - podczas powodzi, pokrywa całe dno doliny - stożki napływowe - przy ujścaich mniejszych dopływów do rzeki głównej - delta - stożkowane nagromadzenie osadów u ujścia do głównego zbiornika. 13. GŁÓWNE CZYNNIKI EROZJI MORSKIEJ (JEZIORNEJ) - falowanie - ruch pow.wody wywołany wiatrem (siła fali, prędkość wiatru) - pływy - (wielkość pływów) powodują prądy pływowe transportujące materiał denny. - prądy przybrzeżne - (prędkość prądów) - prądy gęstościowe - głęboko - prądy zawiesinowe - mieszanina niezwiązanego materiału grawitacyjnie spływająca po nachylonym dnie. Brzeg podcięty przez falę obrywa się i cofa w kierunku lądu (abrazja). Materiał skalny ulega stopniowemu rozkurszeniu się. Przy brzegu gromadzi się najgrubszy materiał, dalej otoczaki i żwiry, jeszcze dalej piasek (plaża) a najdrobniejsze części znoszone są na otwarte morze i osiadają się na głębokim dnie. Strome urwisko nadbrzeżne nazywane jest klifem. Niemal pozioma powierzchnia, słabo nachylona w kierunku morza zwana jest platformą abrazyjną, a od strony morza nasyp zbudowany z materiału naniesionego przez falę nazywa się platformą akumulacyjną. Pewne znaczenie ma też rozpuszczenie skał przez wodę morską. 14. MECHANIZM I SKUTKI EROZJI DESZCZOWEJ (ablacja) - zmywanie przez wodę opadową ze zboczy: cząstek, ziaren mineral. i organicznych. Współdziałając z wietrzeniem chem. powoduje powstawanie bruzd, rowków, rynien i zagłębień. Szybszy proces dla skał luźnych. Prowadzi do wyjałowienia gleby, jest głównym źródłem rumowiska unoszonego w rzekach przy st.powodziowych. Zależy od nachylenia zboczy, uziarnienia i zwięzłości materiału, pokrycia szatą roślinną i zabudową terenu. Produkty wymycia osadzone w pobliskich zagłębieniach nazywamy deluwiami. Są to głównie osady: -warstwowane, - drobnoziarniste, - zawierające domieszki części organicznych (głównie roślinnych). 15. RODZAJE EROZJI RZECZNEJ Niszczenie koryt rzek i potoków przez płynącą wodę: wymywanie fragmentów skalnych przez wodę, ścieranie i kruszenie podłoża koryta rzeki przez transport. Erozja zależy od odporności podłoża koryta i prędkości wody. - denna (wgłębna) - głównie w górnym biegu, gdzie spadek jest duży i wody mogą transp.dużo materiału skalnego. Prowadzi do pogłębienia koryta rzecznego i doliny rzecznej. Polega na traciu o dno koryta wleczonych głazów. Powstają głębokie doliny o stromych ścianach (V). Wystepuje do osiągnięcia pforilu równowagi. - boczna - w środkowym biegu rzeki, maleje spadek rzeki, głównie transport zawiesiny. Naturalne przeszkody, zmiany kierunku rzeki (meandruje), przemieszczanie nurtu od brzegu do brzegu, materiał pochodzący z niszczenia brzegu nie jest w całości transportowany przez wodę w dół rzeki, lecz osadzany tam gdzie woda ma mniejszą prędkość i nie może nieść porwanego materiału. - wsteczna - w górze rzeki, cofanie się progów w korycie, rozcinanie zamknięcia doliny, np.wodospady 16. OD CZEGO ZALEŻY PRZEBIEG DENNEJ EROZJI RZECZNEJ - spadku rzeki (ukształtowanie terenu) - budowy geologicznej podłoża - prędkości, ilości i jakości okruchów niesionych przez rzekę. 17. CECHY OSADÓW LODOWCOWYCH. - pradoliny - szerokie obniżenie o płaskim dnie - sandr - rozległe obszary pokryte przez piaszczysto-żwirowe stożki napływowe - morena (czołowa, boczna, środkowa, denna)-wzniesienie utw.z materiału skalnego osadzonego przez lodowiec lub przem.pod jego naciskiem.Osady źle wysortowane,bez warstwowania,przemieszane różnej wielkości frakcje. - kem - pagórek lub wał piaskowy, żwirowy w szczelinach lodowcowych - oz - niski, płaski wał o krętym biegu, złożony z piasków i żwirów, w wydrążonych kanałach polodowcowych - drumlin - niskie, owalne wzgórze o podłużnym, asymetrycznym profilu (stromiej od strony nasuwania się lądolodu).Z gliny lodowc., osadów fluwioglacjalnych, dod. mat.skalny lub podłoża wyciśnięty przez lodowiec. - eratyki - pojedyncze głazy narzutowe - bruk morenowy - rozmyta morena, wypłukany drobny materiał, nagromadzenie większych głazów. 18. CZYNNKI I SKUTKI METAMORFIZMU Zespół procesów głównie wewnątrz Ziemii prowadzący do zmiany skał (tekstury, struktury, składu mineralnego,chem.) głównie w skutek wysokiej temperatury i ciśnienia. Reakcja faz mineralnych ze sobą, bez lub z substancjami z zewnątrz. - termiczny podwyższona temperatura, niewielkie zmiany ciśnienia - pogrążenie skały wgłąb skorupy lub ciepło pochodzące od intrudującej magmy (kontaktowy) - dynamiczny wpływ ciśnienia (hydrostatyczne, stres - kierunkowe) spow. ciężarem, ruchami górotwórczymi Skutki: początkowe kruszenie, zmielenie, sprasowanie (p) i ukierunkowanie minerałów (stres), przeobrażenie skał przez wznowienie lub przyspieszenie reakcji chem. (T), rekrystalizacja, wzrost temp. topnienia minerałów (p), zachowanie w stanie stałym (p). - metamorfizm metasomatyczny - doprowadzenie z głębi roztworów hydrotermalnych i gazów, reakcje chem., rozpuszczanie i wypieranie minerałów i równoczesne powstawanie nowych (z subst.z zewn.) - metamorfizm impaktowy (zderzeniowy) - skutek upadku na ziemię ciała kosmicznego, np. meteorytu 19. USKOKI : RODZAJ DEFORMACJI, SKUTKI I ELEMENTY Uskok - struktura tektoniczna powstała w wyniku rozerwania mas skalnych i przemieszczenia ich wzdłuż powstałej powierzchni lub wąskiej strefy zniszczenia, tzw. powierzchni uskoku. Elementy: skrzydło zrzucone, skrzydło wiszące (warstwy nieprzemieszczone), ślizg. Obniżenie warstw skalnych skrzydła zrzuconego w stosunku do skrzydła wiszącego mierzymy w linii pionowej to zrzut uskoku. Mierzone w płaszcz. uskoku to ślizg. Wygładzone w skutek tarcia powierzchnie uskokowe to lustra tektoniczne. Rodzaje: -normalne(r), -odwrócone(c), -przesuwcze(t), -pionowe, -zrzutowe, -zawiasowe, -nożycowe. Grupy uskokowe: -schody, -rowy tektoniczne, -zrąb, -pole. 20.PŁASZCZOWINOWY RODZAJ DEFORMACJI. „Zespół dużych fałdów, obalonych i nasuniętych na inne utwory”.Masy skał wypchnięte z pierwotnego położenia w skutek silnych nacisków bocznych, przesunięte na znaczna odległość (nawet kilka km) i nasunięte na inne utwory lub serię skał nieruchomych podczas ruchów górotwórczychmpakcji zachodzi pod wpływem ciśnienia utworów nakładu lub uleganiąc przekrys. Złożona struktura wewnętrzna: drugorzędne fałdy, ścięcia, rozerwania, wyciśnięcia, złuskowania. Sposoby powstania: przefałdowanie, ścięcie, odkłucie od podłoża. okno tektoniczne - odsłonięta powierzchnia; rozerwanie lub zniszczenie lokalne płaszczowiny czapka tektoniczna - odizolowany fragm.płaszczowiny u czoła nasunięcia. 21.ELEMENTY UŁOŻENIA WARSTW Warstwa - bryła skalna ograniczona dwiema, (~ | | ) warstwami: stropem i spągiem. Miąższość warstwy - grubość warstwy (min odl. od stropu do spągu). Linia intersekcyjna - przecięcia pow.geologicznej (stropu, spągu warstwy, uskoku, nasunięcia) z pow. terenu. Wychodnia warstwy Warstwy mogą zalegać poziomo, pionowo, ukośnie - ten sam kąt i kierunek (monoklina). Położenie warstwy nachylonej określa jej bieg, upad i kierunek zapadu. 22.CO TO JEST WYCHODNIA WARSTWY Część warstwy, żyły, masywu lub innej formy występowania skał, wychodząca na powierzchnię ziemi lub znajdująca się pod niezbyt grubym nakładem gleby. Powierzchnia między liniami intersekcyjnymi (przecięcie pow.geol.z pow.terenu) stropu i spągu danej warstwy. 23. FAŁDY: RODZAJ DEFORMACJI, SKUTKI I ELEMENTY Powstają podczas ruchów górotwórczych (wielokierunkowe naprężenia); deformacje ciągłe, wielokrotne wygięcie warstw skalnych. Elementy fałdu normalnego - antykliny (siodła) i synkliny (łęki). - skrzydło - część fałdu między sąsiednimi przegubami, monoklinalnie nachylona - przegub - część fałtu o max krzywiźnie, łączy skrzydła - jądro - wewn. część antykliny i synkliny - promień - prostopadła odl. między powierzchniami osiowymi antykliny i synkliny - amplituda - różnica wys.tej samej warstwy między przegubami antykliny i synkliny Typy fałdów: a) normalny: stojący, pochylony b) obalony (obydwa skrzydła pochylone o ten sam kąt) c) leżący (powierzchnia osiowa leżąca), d) złuskowany (skrzydło dolne zniszczone, wytarte). 24. ROWY I ZRĘBY TEKTONICZNE Rów tektoniczny - podłużne wąskie zapadlisko ograniczone z 2 stron uskokami (~ | | ), np. Dolina Renu, Morze Czerwone i jeziora Wsch.Afryki. W Polsce - rów Krzeszowicki k.Krakowa. Zrąb tektoniczny - część skorupy ziemskiej wydzwignięta wzdłuż uskoków (~ | | ), ograniczona zapadliskami, np.Góry Harcu, a w Polsce Góry Sowie i Góry Orlickie w Sudetach. 24. RODZAJE I CHARAKTERYSTYKA SZCZELIN ( SPĘKAŃ) W SKAŁACH Nieciągłości materii skalnej, bez wzajemnego przemieszczenia, w szczelinie dod.pusta przestrzeń - wietrzeniowe - z fizycznego wietrzenia skał, w przypowierzchniowej strefie do głęb kilkudziesięciu metrów. Przeważnie chaotycznie rozmieszczone, o znacznych szerokościach. Wypełnione drobnym materiałem zwietrzelinowym (np.gliną) lub zacementowane. - tektoniczne - z dyslokacji tektonicznych. Na znacznych głębokościach (im głębiej tym b.zwarte), już na ok.1m nie przewodzą wody wolnej (wąskie). cios - zdolność do pękania wzdłuż uprzywilejowanych powierzchni; odstęp spękań powyżej kilku cm kliważ - j.w., ale odstęp do kilku cm - syngenetyczne - z wewn. naprężeń w powstających skałach (przy krzepnięciu magmy, wysychaniu osadu). Podobne do tektonicznych (szerokość,ułożenie, głębokości wyst.). - odprężeniowe - ze zmian stanu naprężenia w górotworze (działalność górnicza) Podział ze względu na zdolność do ruchu wody wolnej: nadkapilarne (>0,25 mm), kapilarne (0,0001- 0,25mm) subkapilarne (≤ 0,0001 mm). 25.OGÓLNE ZASADY PODZIAŁU GRUNTÓW BUDOWLANYCH Grunt budowlany - część skorupy ziemskiej, mogąca współpracować z obiektem budowlanym, stanowiąca jego element lub służąca jako tworzywo do wykonywania z tego budowli ziemnych. a). antropogeniczne - nasypowe: NB(np.wały), NN (np.wysypiska). b). rodzime (naturalne) - skaliste i nieskaliste (minealne, organiczne) - skaliste: twarde, miękkie; skały osadowe, magmowe, metamorficzne. - nieskaliste: -kamieniste (d50>40mm), -gruboziarniste (d90>2mm,d50≤40mm), -drobnoziarniste (d90≤2mm); spoiste i niespoiste (zawartość fi i fp) 26 PODAĆ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKĘ SOLIFLUKCJI Pełznięcie pokrywy zwietrzelinowej na obszarach polarnych i wysokogórskich, gdzie wgłębna partia podłoża nigdy nie odmarza , a zewn. powierz.odmarza okresowo i spełza w gruntach stale lub okresowo zamarzniętych. 27. CO OZNACZA ŻE GRUNT JEST GLINIASTY?(NP. ŻWIR GLINIASTY, PIASEK GLINIASTY) Oprócz frakcji zasadniczej występuje frakcja iłowa≥2%; mniejsza fc i ft, wieksza ściśliwość, spójność, plastyczność i zdolność pęcznienia wobec wody. 28. CHARAKTERYSTYKA GRUNTÓW SPOISTYCH. Rodzaj zależy od zawartości fi (nadaje spoistość), a nazwa ponadto od zawartości fΠ, fp. GRUPA I: piaszczyste (piasek gliniasty, glina piaszczysta, ił piaszczysty) GRUPA II: pośrednie (pył piaszczysty, glina, ił) GRUPA III: pylaste (pył, glina pylasta, ił pylasty) Badania spoistości: wałeczkowanie (próba podstawowa) i rozmakanie (próba uzupełniająca). W celu określenia zawartości frakcji piaskowej należy wykonać próbę rozcierania gruntu w wodzie. Właściwości: fc niewielka, uzależniona od stopnia nasycenia wodą; uwodnione przechodzą w stan plastyczny i pod wpływem obciążenia ulegają wyciskaniu (osiadanie fundamentów). 29. OPISAĆ ZJAWISKO OSIADANIA ZAPADOWEGO, WARUNKI WYSTĘPOWANIA Pionowy ruch mas powierzchniowych, grawit.przemieszczania cząstek gruntów w warunkach zmniejszonej spójności i tarcia wewnętrznego (po nasyceniu wodą). Szczególną podatność mają lessy (jako podłoże budowl. muszą być zabezpieczone przed wpływami wód gruntowych opadowych i przemarzaniem) - „zmiany deformacyjne wynikające ze zmiennej wilgotności, przy nagłym nasyceniu wodą gwałtowna redukcja objętości. 30. GEOLOGICZNO-INŻ. ZJAWISKA WYWOŁANE OBECNOŚCIĄ WODY W PODŁOŻU BUDOWL. - sufozja- wymywanie drobnych cząstek gruntu lub ziaren szkieletu mineralnego pod wpływem przepływającej przez ten grunt wody: mechaniczne (przez pory) lub chemiczne (rozpusz.przez wodę: kalcytu, chlorków, gipsu) - kolmatacja - zagęszczanie gruntów przez osadzanie się w porach drobnych cząstek, ziaren mineralnych, wytrącanie się związków chemicznych lub biologiczna (zw.org.produkowane przez mikroorganizmy). - upłynnianie gruntu- w niektórych gruntach sufozyjnych, podwyższone ciśn.spływowe, grunt jak gęsta ciecz. Też od obc.dynam.(wstrząsów, wibracji), maleje opór bezwładności cząstek gruntu, wzajemne przemieszczanie. - kurzawki- wypływ upłynnionego gruntu do wyrobis, wykopów (podatne: piaski drobnoziarniste i pylaste). - zjawiska krasowe, przemarzanie gruntu, wysadziny, przełomy 31. CHARAKTERYSTYKA KRASOWE Zj.krasowe - próżnie w skale rozpuszczanie (ługowanie) skały przez krążące w niej wody; głównie w skałach wapiennych (CaCO3+H2O+CO2Ca(HCO3)2, dolomitach, gipsach, halicie (Tatry, Wyżyna Krakowsko-Czestochowskiej, Góry Świętokrzyskie, Sudety). Formy powerzchniowe i podziemne: pionowe kominy (studnie, leje) i poziome lub nachylone korytarze, połączone z komorami (jaskiniami, grotami). Głębokie systemy. Wyloty na powierzchnie terenu są często wypełnione drobnym materiałem zwietrzelinowym lub osadowym. 32. PRZEMARZANIE GRUNTU- WYJAŚNIJ ZJAWISKO. Zmiany strukturalne i teksturalne szkieletu gruntowego wywołane zamarzaniem i odmarzaniem(stała faza wody) w przypowierzchniowej strefie powodujące odkształcanie gruntów. Fundamenty winny być posadowione poniżej strefy przemarzania (Polska: 0.8m-1.4m). MPa↓. W wyniku topnienia lodu na wiosnę powstają przełomy na skutek niejednoczesnego tajania soczew i warstewek lodowych w porach i nierównomiernego osiadania gruntu. Wysadziny - duże soczewki lodowe (podciąganie kapil.) topnieją podniesienie stropu warstwy powierzchn. 33. PODAĆ PRZYCZYNY POWSTAWANIA OSUWISK A Nawodnienie gruntów na zboczu: -opady atmosf., -topnienie śniegu, - odpiętrzaniem wód podziemnych, -sztuczne nawodnienie terenu. Skutki: -kochezja↓(τ↓),-ciśnienia spływowego, -ciśn.hydrostatyczne w spękaniach B Sufozja (wypłukiwanie ziaren) i upłynięcie utworów przepuszczalnych C Podcięcia stoku: - naturalne(rzeka), -sztuczne(eksploatacja skał-B)brak podpory dla gruntu w górnej części D Obciążenia statyczne: np.posadowienia budynku, nasypy E Obciążenia dynamiczne (dragnia) : -trzęsienia ziemi, -wyk.fundamentów plowych, -ruch pojazdów F Osuwiska czynne i ustabilizowane: odnowienie się ruchów osuwiskowych 34. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ZSUWÓW. Grawitacyjne osuwanie mas skalnych wzdłuż określonej powerzchni (ścięcia). Szybkość i zakres b.różne. - płaszczyznowe - wzdłuż pow.uwarstwienia, granicy zwietrzeliny i skały macierzystej oraz wzdłuż szczelin - rotacyjne - ruch postępowo-rotacyjny Region: - dolinne - w obszarach źródlisk, gdzie erozja wsteczna wytwarza duże spadki - zboczowe - na brzegach dolin i stokach podcinanych przez erozje i działalność człowieka. Materiał: - zwietrzelinowe - przemieszczają się tylko zwietrzeliny, a podścielające lite skały nie biorą udziału w ruchu - skalne - obejmują skały lite i osuwiska o charakterze mieszanym- przemieszczanie litych skał i zwietrzelin. Budowa geol.: -asekwentne - w jednorodnych, niewarstwowych utworach (glinach pylastych, iłach, piaskach) R -konsekwentne - na naturalnej płaszczyźnie geol., np. płaszczyzna oddzielająca lita skałę od zwietrzeliny P -insekwentne - pow.przemieszczeń w poprzek istniejących powierzchni strukturalnych (spękań, uskoków) R Przyczyny powstawania osuwisk: - bezpośrednie: Δkąta nachylenia zbocza przez wietrzenie i rozluźnienie, podmywanie i rozmywanie brzegów - pośrednie: nadmierne nawilgocenie gruntów czy obciążenie stat. i dynam.oraz drgania wywołane przez trzęsienia ziemi, wibracje lub wstrząsy od pojazdów. 35. PODAĆ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKĘ OBRYWÓW SKALNYCH. Gwałtowne ruchy wielkich mas skalnych wzdłuż płaszcz.ścinania lub zgodnie z rysami strukturalnymi zbocza np. płaszcz. warstwowania, ciosu, spękań. Tworzą się w b.krótkim czasu, nawet bez udziału wody. W wysokich górach,na stromych zboczach (55°-90°) w skutek wietrzenia, podcięcia zbocza przez rzekę, morze,itp. 36. PODAĆ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKĘ SPEŁZYWAŃ. Powierzchniowy, powolny, stały ruch rozluźnionych utworów zboczowych (np. zwietrzelin) po zboczu o małym nachyleniu (od 3°). Nasilenie zależy od opadów i roztopów, ale może odbywać się też bez udziału wody. Zależy od podłoża (np. less jest odporny, gliny, iły, piaski - nie) Pełznące zbocze: nierówna, pofałdowana powierzchnia i wygięte u podstawy drzewa, zaburzony profil geol. Klimat: w obszarach o śnieżnych zimach, podczas topnienia rozluźnione i nasycone woda utwory przemieszczają się po niżej leżącej, zamarzniętej jeszcze warstwie gruntu 37.WAŻNIEJSZE SPOSOBY ZABEZPIECZANIA TERENÓW OSUWISKOWYCH. A Badanie i obserwacja osuwisk (geodezyjne pomiary przemieszczeń-reperem, pomiary inklinometryczne, monitoryczne, geoalustyczne) B Zabezpieczenie zboczy przed osuwiskami: -likwidacja przyczyn, -wzmacnianie gruntów, -budowle oporowe, -kotwienie zbocza osuwisk 38.POCHODZENIE WÓD PODZIEMNYCH Źródła: infiltracja, kondensacja i niektóre procesy geol. związane z powstawaniem skał i struktur. - infiltracja (wsiąkanie) opadów atmosf. lub ew. wód pow. do podłoża. Wielkość zależy od klimatu,właśc. terenu. - kondensacja pary wodnej z powietrza (w próżniach skalnych wody kondensacyjne) - wody reliktowe (szczątkowe) - część to wody sendymentacyjne, uwięzione w skale w okresie sendymentacji osadów morskich lub jeziornych; odizolowane od powierzchni ziemi, nie krąża, zmineralizowane. - wody juwenilne - w rejonach czynnego, niedawno wygasłego wulkanizmu, resztki roztworów pomagmowych; silnie zmineralizowane o podwyższonej temperaturze. 39. POSTACI WODY W OŚRODKU SKALNYM W STANIE CIEKŁYM Podział ze względu na siły grawitacji i międzycząsteczkowe: (2 pierwsze-fizycznie związane ze skałą) - higroskopijna - zaadsorbowana przez skł.skały, z pary wodnej powietrza. Tworzy na cząstce skały b.cieńką warstwę, nabiera fizycznych cech cząstki, zamarza w 78°, nie ma wł.rozpuszczających, nie przekazuje phydrost… - błonkowa - adsorbowana w fazie ciekłej przez cząstki skały, tw.cienką warstwę; wewn.ma właściwości higroskopijnej, na zewn. wody wolnej: małe wł.rozpuszczalnika, nie przekazuje phydrost, nie przemieszcza się (g) - wolna - (grawitacyjna) w ośrodku skalnym ma wł. wody zwykłej, zaprzeczenie w/w. - kapilarna - (włoskowata) wypełnia cienki kanaliki w skale (pory, szczeliny) do pewnej wysokości ponad poziom wody wolnej (wysokość podciągania kapilarnego). 40. SWOBODNE ZWIERCIADŁA WÓD PODZIEMNYCH - WARUNKI WYSTĘPOWANIA Granica stref aeracji (napowietrzenia) i saturacji (nasycenia); pod ciśn.atmosferycznym, nad zwierciadłem wody w tej samej warstwie przepuszczalnej wyst.przestrzeń bez wody umożliwiająca jego podnoszenie się. Jeśli w strefie aeracji występuje podstrefa wzniosu kapilarnego, zwierciadło wody je rozgranicza. W zależności od warunków zasilania i drenażu warstwy wodonośnej może ono zmieniać swoje położenie w kierunku pionowym (na pow.patm). 41. CHARKATERYSTYKA WÓD GRUNTOWYCH -warstwa wodonośna bezpośrednio pod powierzchnią terenu -zwierciadło wody jest swobodne -w każdym stanie zwierciadła, woda nie ma kontaktu ze strefą glebową -ponad zwierciadłem - strefa aeracji (nie licząc w.glebowej) - infiltruje opady atmosf.do warstwy wodonośnej Występują najczęściej w sypkich utworach tarasów rzecznych, stożków napływowych, form polodowcowych i lokalnie w piaskach wydmowych. Źródła zasilania: infiltracja opadów atmosf., napływ wód podziemnych z terenów sąsiednich. Nie reagują na dobowe zmiany temperatury, ale na sezonowe i roczne. 42. CHARAKTERYSTYKA WÓD ZASKÓRNYCH Tzw. przypowierzchniowe. Zwierciadło swobodne, w obrębie strefy glebowej, na głębokości <kilkudziesięciu cm, niekiedy pokrywa się z pow.terenu. Głównie na obszarach równinnych i w zagłębieniach morfologicznych. Przyczyny powstawania: płytkość podłoża w-wy wodonośnej i mała jej miąższośćstrefa nasycenia gromadząca wody z infiltracji opadów, bądź z napływu wód z terenów sąsiednich, dochodzi pod powierzchnie terenu. Brak strefy aeracji, kontakt ze strefą glebową =>podatność na zanieczyszczenia z pow.terenu, opadów (drobnoustroje, subst.strefy glebowej) oraz wpływ dobowych wahań temperatury powietrza. 43. STREFY HYDROLOGICZNE W PODŁOŻU SKALNYM - saturacji - (nasycenia, nawodnienia) część warstwy wodonośnej, gdzie próżnie krasowe wypełnia woda wolna, ośrodek dwufazowy: stała (utwór skalny) i ciekła (woda). - aeracji - (napowietrzania) ponad w/w. Ośrodek trójfazowy: stała, ciekła (głównie woda fizycznie związana, okresowo wsiąkowa, miejscami zawieszona), gazowa (powietrze). - strefa wzniosu kapilarnego - w utworach z małymi próżniami, w dolnych partiach strefy aeracji, na kontakcie ze strefą saturacji. Wznosi się w niektórych gruntach ponad strefę saturacji na wys: -w żwirze <0,03m, - w piasku GZ 0,03-0,12m, - piasku ŚZ 0,12-0,35m, -piasku DZ 0,35-1,20m, -piasku pylastym, lessie 1,20-3,50m. 44. NAPIĘTE ZWIERCIADŁO WÓD PODZIEMNYCH Granica między warstwą wodonośną, całkowicie nawodnioną, a przykrywającą ją warstwą nieprzepuszczalną, (woda pod ciśnieniem > patm). Przyjmuje kształt powierzchni stropowej. Napięcie zwierciadła jakie wywiera woda na spąg warstwy nakładuciśnienie piezometryczne, uwarunkowane poł.zwierciadła wody w strefie zasilania warstwy wodonośnej i stratami wys.hydraulicznej w drodze przepływu. Również, gdy wody podziemne występują w systemach szczelin lub próżni krasowych. 45. CHARAKTERYSTYKA WÓD WGŁĘBNYCH Wody w warstwach wodonośnych odizolowanych od powierzchni terenu utworami nieprzepuszczalnymi. W obszarach ze skał osadowych występują na różnej głębokości, tworzą układy warstw wodonośnych poprzegradzanych w-mi nieprzepuszczalnymi piętra (np.kredowe, trzeciorzędowe) i poziomy (w.określonego piętra) wód wgłębnych (np. poziom żwirowy, górny, dolny). Na większości pow.mają zwierciadło napięte i piezometryczne. Wody naporowe. Jeżeli zwierciadło piezometryczne jest powyżej pow.terenu - w.artezyjskie, jeżeli poniżej - w.subartezyjskie. Odnawialne, zasilane gł.opadami przez infiltrację lub inne w. wodonośne. 46. ISTOTA I WARUNKI WYSTĘPOWANIA ZWIERCIADŁA PIEZOMETRYCZNEGO Do warstwy wodonośnej z napiętym zwierciadem wody doprowadzamy otwór wiertniczy (studnia) napłynie do niego woda i jej poziom ustabilizuje się na pewnej wys. ponad stropem warstwy wodonośnej. tzw. wysokość piezometryczna, określająca wartość ciśnienia piezometrycznego (wysokość słupa) w miejscu otworu. Powierzchnia wyznaczająca poziom wysokości piezometrycznych w poszczególnych punktach to zwierciadło piezometrycznym: pozorne, a jego kształt zależy m.in. od stanu kinematycznego wody. 47. SPOSÓB GRAFICZNEGO PRZEDSTAWIENIA ZWIERCIADŁA WÓD PODZIEMNYCH. -hydroizobaty - linie łączace punkty zwierciadła wody położone na jednakowej głębokości pod pow.terenu, -hydroizohipsy - linie łączące punkty zwierciadła leżące na tej samej wys.względem przyjętego poz.odniesienia. Mapy na podst.pomiaru parametrów położenia zwierciadła wody w szeregu punktów obserwacyjnych: otworów wiertniczych, studni, wykopów. Kształt hydroizohips - związany z kierunkiem przepływu wód podziemnych. Kierunek ten wyznaczają linie prostopadłe do hydroizohips i skierowane zgodnie ze spadkiem zwierciadła. 48. METODY BADAŃ GEOLOGICZNYCH PODŁOŻA GRUNOTWEGO. * makroskopowa - określenie rodzaju, nazwy i chech gruntu, np. składu, struktury, tekstrury, wilg., barwy, itp. - wielkości i kształty cząstek oraz ch-er ich powierzchni (niespoiste) - próba wałeczkowania (kulka 7mm, rozwałeczkować 3mm), próba rozcierania (w wodzie palcami), próba rozmakania (wysuszyć w T=105-110°C, poł.na siateczce w wodzie destylowanej) (spoiste) * granulometryczna - analiza sitowa (sypka próbka przesiana przez zestaw sit) -aerometryczna (prędkość opadania cząstek gruntu w wodzie przez określenie Δgęstości zawiesiny) -elektroniczna waga sedymentacyjna, -fotosedymentator skaningowy, -dyfrakcja laserowa. 49. WYŻYNA KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKA. -najstarsze utwory na pow.: dewońskie, czarne dolomity, wapienie i margle. -karbońskie: karbon dolny-wapień węglowy i górny-w.wodonośne, piaskowce, łupki ilaste z pokładami węgla. -paleozoiczne: (gł. skały wylewne) porfiry, melafiry, tufy i diabazy. -mezozoiczne: triasowe piaskowce, dolomity kruszconośne, wapienie i u.jurajskie, wapienie skaliste i płytkowe. Tektoniczne deformacje (faza hercyńska) struktury fałdowe, antykliny i płaskie niecki na wyżynie śląskiej. Ruchy górotwórcze alpejskie w trzeciorzędzie rowy zapadliskowe, uskoki przecinające wapienie. Utwory trzeciorzędowe wypełniają rowy zapadliskowe,a niekiedy pokrywają utwory triasu: piaski iły gipsy. Pokrywa czwartorzędowa to osady zlodowacenia środkowopolskiego: gliny zwałowe, piaski, żwiry rzeczne i iły. Najmłodsze utwory to piaski wydmowe i lessy. Morfologicznie: dojrzała rzeźba z pagórkami i terenami płaskimi (z utworów czwartorzędowych). Urozmaicona przez ostańce krasowe wapieni jurajskich. Średnio rozwinięta sieć rzeczna odwadniający systemem krasowy. Z procesów krasowienia powstały jaskinie, korytarze, leje. 50. NIŻ POLSKI Całość to jedna wielka synklina pokryta utworami czwartorzędowymi pochodzącymi z ostatnich zlodowaceń: glinami zwałowymi, piaskami żwirami oraz lessami, torfami (osady interglacjalne). Całość lekko sfałdowana przez ruchy lądolodu. W wielu miejscach osady trzeciorzędowe zostały odsłonięte przez ruchy glacjałów oraz przez erozję rzeczną (węgiel brunatny okolice Bełchatowa, oraz pyły i iły). Znaczną część niżu polskiego zajmują pradoliny. Są to utwory wyżłobione przez wody spływające z Karpat oraz z topniejącego lodowca: toruńsko-oberswaldzka, warszawsko-berlińska, wrocławsko-magdeburska. Miejscami zabagnione i zatorfione. 51. KARPATY FLISZOWE Przedłużenie ku S obszaru platformy paleozoicznej. W czesci zachodniej (Cieszyna-Pd.Krakowa) występują utwory karbońskie lub starsze do głębokości od kilkuset do kilku tysięcy metrow. Dalej ku S-E pod Krapaty zanurza się monoklina śląsko-krakowska i niecka miechowska, a nastepnie, miedzy Rzeszowem i wschodnia granica Polski, prekambryjskie utwory S-W części antyklinorium świętokrzyskiego. W przybrzeżnej strefie nasunięcia karpackiego skały podłoża przykrywają utwory mioceńskie. Utwory fliszowe Karpat zewn. powstaly przy udziale prądów zawiesinowych w geosynklinie, która formowała się od jury przez krede i starszy trzeciorzęd. Z ch-ki litologiczno-stratygraficznej wyróżnia się kompleksy fliszowe: łupki cieszyńskie dolne, łupki cieszyńskie górne, wapienie cieszyńskie, łupki wierzbowskie, warstwy lgockie, piaskowce godulskie, w.istebniańskie, piaskowce ciężkowickie, warstwy hierogrifowe, piaskowce magurskie, w.menilitowe, w.krośnieńskie. 52. ZAPADLISKO PRZEDKARPACKIE Rozlegle zapadlisko, uformowane na przedpolu nasuwających od S płaszczowin i fałdów Karpackich w postaci przedgórskiego obniżenia. Ciągnie się od linii nasunięcia karpackiego wzdłuż doliny Wisły i Sanu do krawędzi roztocza. Brzegi zapadliska często mają ch-er uskokowy. Dno obniżającego się rowu przedgórskiego ma urozmaiconą rzeźbę na skutek silnej erozji pod koniec starszego trzeciorzędu. W rów przedkarpacki, zaczęło się wdzierać morze trzeciorzędowe, które na skutek nieustannie działających ruchów tektonicznych często zmieniało swe granice. W ten sposób (gł.E) płaszczowiny karpackie nasunięte są na osady trzeciorzędowe. Osady miocenu u N brzegu leżą prawie poziomo, ale ku S mają łagodne wypiętrzenia, a na S pofałdowanie jest znaczne. W Zach. części zapadliska utwory mioceńskie mają znacznie mniejszą miąższość. W środkowym odcinku wystepują utwory niecki miechowskiej i dalej na zachód w rowie krzeszowickim typowe utwory ilaste. Na S-W pod miocenem zapadliska przedkarpackiego występują skały górno-ślaskiej niecki węglowej. Na S powstaly warstwy z Bielska, a na N warstwy kłodnickie oraz warstwy skawińskie. Rzeźba polskich Karpat jest bardzo urozmaicona. Tatry i Pieniny tworzące wysokie szczyty o stromych, często niedostępnych zboczach mają rzeźbę młodą . W Karpatach wewnętrznych (centralnych) w środkowy trzeciorzędzie alpejskie fazy górotwórcze zaznaczyly się wypiętrzeniem Tatr i obniżeniem zapadliskowej Kotliny Podhalańskiej. W spękaniach Pienińskiego Pasa Skałkowego powstały intruzje andezytów, tworzące dziś charakterystyczne wzniesienia. W Karpatach zewnętrznych, fliszowych, kilkukrotnie ruchy górotwórcze tw.strefy nierównomiernie sfałdowane i poprzecinane uskokami, następnie rozcięte przez rzeki dały zróżnicowaną rzeźbę przy równoczesnym powstawaniu obniżeń.

1.ROZKŁAD TEMPERATURY W ZIEMI Słońce: Wahania Dobowe: na gł. 1,2-1,5m, od pór roku do 30m, strefa rocznych wahań od 20 do 30 m. Wnętrze (jądro): Wraz z głębokością temperatura skał wzrasta, od kilkuset stopni u podstawy skorupy ziemskie do 5000°C w środku Ziemi (dowody: gorące źródła, gejzery, wybuchy wulkanów). Szybkość wzrostu temperatury wraz z głębokością opisuje stopień geotermiczny. Stopień geotermiczny odpowiada liczbie metrów, aby temperatura wzrosła o 1°C. Wartość stopnia uzależniona jest od budowy i historii geologicznej odpowiedniego fragmentu skorupy ziemskiej. Średnia wartość dla Europy Zach. i Środk. - ok. 33m/°C , dla Polski 47,2m/°C. Temperatura wnętrza Ziemi wzrasta wraz ze stopniem geotermicznym tylko do pewnej głębokości, do ok. 100 km, a następnie wzrasta znacznie wolniej. Na głębokości 100 km temperatura wynosi około 1500°C, na głębokości 600 km około 1800°C, a w jądrze ziemi sięga do około 5000°C 2. CHARAKTERYSTYKA PROCESÓW MAGMOWYCH Magmatyzm-ogół procesów endogenicznych wewn. Ziemi prowadzących do powstawania skał magmowych: - plutonizm - powstawanie skał magmowych głębinowych, w głębszych partiach skorupy - wulkanizm - tworzenie się skał magmowych wylewnych na powierzchni Ziemi kub tuż pod. Krystalizacja magmy polega na jej przemieszczaniu w górne partie skorupy i ochładzaniu. Podstawowym składn. magmy jest stop krzemionkowy oraz glinokrzemiany z rozpuszczonymi gazami i przegrzanymi roztworami wodnymi. Charakter skały magmowej zależy głównie od składu chem. magmy i od warunków, w jakich następowało krzepnięcie. Jeśli magma zawiera 60%-80% krzemionki to określona jest jako kwaśna, jeśli mniej niż 60%, a więcej pierwiastków metalicznych to nazywa się ją zasadową. 3. STRUKTURA SKAŁ MAGMOWYCH Sposób wykształcenia i wielkość minerałow budujących skałę. - głębinowe - jawnokrystaliczna (grubo: >5mm, średnio 2-5mm, drobno <2mm). - wylewne - skrytokrystaliczna lub porfirowa (prakrydztały i szkliwo). 4 i 5. CZYNNIKI I SKUTKI WIETRZENIA FIZYCZNEGO Wietrzenie - rozpad skały bez zmiany jej składu chemicznego, zachodzi po wpływem działania promieni słonecznych, zmian temp., mech. działania wody i lodu, wiatru oraz roślin i zwierząt. eksfoliacyjne (łuszczenie) - (skały rozsadzają się na płyty) spowodowane dobowymi wahaniami temperatury, dzienne nagrzewanie i rozszerzanie się zewn. cienkiej powłoki skały oraz nocne jej kurczenie powodujące naprężenia między zewn. częścią, a resztą skały. (np.góry, stepy, pustynie). mrozowe - woda zamarzająca w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość o ok. 9% rozsadzając skałę; produkty: rumowiska, gołoborza, pył. Insolacyjne - charakt. dla obszarów o dużych A dobowych temp.; intensywniejsze dla skał ciemniejszych; może występować w 2 formach: rozpad ziarnisty na skutek różnej rozszerzalności cieplnej oraz wietrzenia skorupowego (łuszczenie się skały), czyli odrywanie przypowierzchn. warstwy skalnej. eskudacja (solne) - krystalizująca w szczelinach skalnych sól, podobnie jak woda, zwiększa swoją objętość i rozsadza skałę. deflokulacja (ilaste) - skały ilaste mają właściwości higroskopijne, pod wpływem wody znacznie pęcznieją; gdy woda odparowuje skały kruszeją i powstają szczeliny. od organizmów - rośliny: wnikanie korzeni włoskowatych w szczeliny skalne, ich grubienie, pękanie skał. Zwierzęta: powiększają drożność zwietrzeliny dla wody i powietrza. 6. OPISAĆ TYPOWY PROFIL WIETRZENIA SKAŁ Glina lub glina z gruzem Gruz skalny z gliną Gruz skalny (spękania skał) Skała macierzysta 7.WYMIEŃ PROCESY PROWADZĄCE DO POWSTAWANIA SKAŁ OSADOWYCH. - wietrzenie fizyczne i chemiczne - rozpad skał - erozja (eoliczna, lodowcowa, deszczowa, rzeczna, morska, jeziorna) - usuwanie zwietrzeliny - transport (wiatr, woda) - sedymentacja (woda) lub ukumulacja (ląd) - kompacja - zgniatanie - diageneza - łączenie, utrwalanie. 8. SPOIWA W SKAŁACH OSADOWYCH Cementacja osadów okruchowych odbywa się przy udziale spoiw (lepiszczy). Wyróżniamy: - krzemionkowe - kwarc krystaliczny - żelaziste - tl. i wodorotl. Żelaza - węglanowe - CaCO3, dolomit. - ilaste - inne: gipsowe, solne, anhydrytowe, rzadziej: fosforanowe, barytowe i bitumiczne. Często mieszane: żelazisto - krzemionkowe, gipsowo-solne, węglanowo-ilaste. 7. GŁÓWNE SKŁADNIKI SKAŁOTWÓRCZE SKAŁ OKRUCHOWYCH. sk.okruchowe : kwarc, okruchy skał, skalenie, łyszczyki sk.ilaste: minerały - illity, kaolinity, smektyty, chloryty, pył kwarcowy sk.chemiczne: zw. chemiczne (kalcyt, dolomit, fosforany, wodorotl.żelaza, siarczany, chlorki, SiO2, zw.organiczne (szczątki zwierząt). 9. KOŃCOWE PROCESY POWSTAWANIA SKAŁ OSADOWYCH Diageneza - działanie czynników fizycznych (nacisk) i chem. (nowe związki) prowadzących do przeobrażenia luźnego, miękkiego osadu w zwięzłą skałe. - twardnienie koloidów - oddanie wody przez skoagulowany koloid. Miekki osad złożony z koloidalnego mułu krzemionkowego lub substancji iłowych (80% wody), przechodzi w utwór twardy wyniku wyciskania wody pod wpływem ciśnienia lub ulegając przekrystalizowaniu na skutek starzenia się koloidów. - kompakcja - zbliżanie się ziaren mineral. od wpływem ciężaru gromadzonych się osadów, maleje objętość. Zmienia się też porowatość, gęstość, ułożenie ziaren. - rekrystalizacja- najczęściej w osadach wapiennych i krzemionkowych. Strącenie i krystalizacja rozp.związków węglanu wapnia lub krzemionki powodujące zlepienie ziarn. Wzrostu ziarnistości skały. - cementacja - zlepienie okruchów powstającym twardniejącym mułem czy koloidem. Spoiwa. 10, 11. FORMY WYSTĘPOWANIA SKAŁ OSADOWYCH I PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA OKRUCHY I, II Skały okruchowe (klastyczne) i ilaste: - piroklastyczne (tufy, tufity) - gruboziarniste (psefity >2mm): żwiry, gruzy; zlepieńce, brekcje - średnioziarniste (psamity 0,05-2mm): piaski; piaskowce, szarogłazy - drobnoziarniste (pelity <0,05mm): muły, lessy; mułowce - ilaste (<0,002mm): iły, kaoliny; iłowce, łupki ilaste. III Skały chemiczne: nieorganiczne organogeniczne minerały wapień wapień, kreda kalcyt dolomit dolomit fosforyty fosforany getyt, limonit wodorotl.żelaza gips, anhydryt siarczany halit, sole K - Mg chlorki buły krzemienne geza, lidyt krzemionka 12. CHARAKTERYSTYKA OSADÓW RZECZNYCH Rzeka transportuje 3 rodzaje materiału skalnego: wleczony (głazy, piaski, żwiry), zawieszony (muły, iły) oraz rozpuszczony. Gdy maleje prędkość przepływu, rozpoczyna się osadzanie - tworzą się aluwia. - mielizny korytowe - w odc.prostoliniowych, nagromadzony materiał piaszczysto-żwirowy, podł.nasypy - mielizny - w dolnym biegu rzeki, w szerokiej dolinie, nadmiar materiału dennego lub gdy rzeka meandruje: łachy meantrowe i wały odsypowe (więcej wody) - napływy równi zalewowej - podczas powodzi, pokrywa całe dno doliny - stożki napływowe - przy ujścaich mniejszych dopływów do rzeki głównej - delta - stożkowane nagromadzenie osadów u ujścia do głównego zbiornika. 13. GŁÓWNE CZYNNIKI EROZJI MORSKIEJ (JEZIORNEJ) - falowanie - ruch pow.wody wywołany wiatrem (siła fali, prędkość wiatru) - pływy - (wielkość pływów) powodują prądy pływowe transportujące materiał denny. - prądy przybrzeżne - (prędkość prądów) - prądy gęstościowe - głęboko - prądy zawiesinowe - mieszanina niezwiązanego materiału grawitacyjnie spływająca po nachylonym dnie. Brzeg podcięty przez falę obrywa się i cofa w kierunku lądu (abrazja). Materiał skalny ulega stopniowemu rozkurszeniu się. Przy brzegu gromadzi się najgrubszy materiał, dalej otoczaki i żwiry, jeszcze dalej piasek (plaża) a najdrobniejsze części znoszone są na otwarte morze i osiadają się na głębokim dnie. Strome urwisko nadbrzeżne nazywane jest klifem. Niemal pozioma powierzchnia, słabo nachylona w kierunku morza zwana jest platformą abrazyjną, a od strony morza nasyp zbudowany z materiału naniesionego przez falę nazywa się platformą akumulacyjną. Pewne znaczenie ma też rozpuszczenie skał przez wodę morską. 14. MECHANIZM I SKUTKI EROZJI DESZCZOWEJ (ablacja) - zmywanie przez wodę opadową ze zboczy: cząstek, ziaren mineral. i organicznych. Współdziałając z wietrzeniem chem. powoduje powstawanie bruzd, rowków, rynien i zagłębień. Szybszy proces dla skał luźnych. Prowadzi do wyjałowienia gleby, jest głównym źródłem rumowiska unoszonego w rzekach przy st.powodziowych. Zależy od nachylenia zboczy, uziarnienia i zwięzłości materiału, pokrycia szatą roślinną i zabudową terenu. Produkty wymycia osadzone w pobliskich zagłębieniach nazywamy deluwiami. Są to głównie osady: -warstwowane, - drobnoziarniste, - zawierające domieszki części organicznych (głównie roślinnych). 15. RODZAJE EROZJI RZECZNEJ Niszczenie koryt rzek i potoków przez płynącą wodę: wymywanie fragmentów skalnych przez wodę, ścieranie i kruszenie podłoża koryta rzeki przez transport. Erozja zależy od odporności podłoża koryta i prędkości wody. - denna (wgłębna) - głównie w górnym biegu, gdzie spadek jest duży i wody mogą transp.dużo materiału skalnego. Prowadzi do pogłębienia koryta rzecznego i doliny rzecznej. Polega na traciu o dno koryta wleczonych głazów. Powstają głębokie doliny o stromych ścianach (V). Wystepuje do osiągnięcia pforilu równowagi. - boczna - w środkowym biegu rzeki, maleje spadek rzeki, głównie transport zawiesiny. Naturalne przeszkody, zmiany kierunku rzeki (meandruje), przemieszczanie nurtu od brzegu do brzegu, materiał pochodzący z niszczenia brzegu nie jest w całości transportowany przez wodę w dół rzeki, lecz osadzany tam gdzie woda ma mniejszą prędkość i nie może nieść porwanego materiału. - wsteczna - w górze rzeki, cofanie się progów w korycie, rozcinanie zamknięcia doliny, np.wodospady 16. OD CZEGO ZALEŻY PRZEBIEG DENNEJ EROZJI RZECZNEJ - spadku rzeki (ukształtowanie terenu) - budowy geologicznej podłoża - prędkości, ilości i jakości okruchów niesionych przez rzekę. 17. CECHY OSADÓW LODOWCOWYCH. - pradoliny - szerokie obniżenie o płaskim dnie - sandr - rozległe obszary pokryte przez piaszczysto-żwirowe stożki napływowe - morena (czołowa, boczna, środkowa, denna)-wzniesienie utw.z materiału skalnego osadzonego przez lodowiec lub przem.pod jego naciskiem.Osady źle wysortowane,bez warstwowania,przemieszane różnej wielkości frakcje. - kem - pagórek lub wał piaskowy, żwirowy w szczelinach lodowcowych - oz - niski, płaski wał o krętym biegu, złożony z piasków i żwirów, w wydrążonych kanałach polodowcowych - drumlin - niskie, owalne wzgórze o podłużnym, asymetrycznym profilu (stromiej od strony nasuwania się lądolodu).Z gliny lodowc., osadów fluwioglacjalnych, dod. mat.skalny lub podłoża wyciśnięty przez lodowiec. - eratyki - pojedyncze głazy narzutowe - bruk morenowy - rozmyta morena, wypłukany drobny materiał, nagromadzenie większych głazów. 18. CZYNNKI I SKUTKI METAMORFIZMU Zespół procesów głównie wewnątrz Ziemii prowadzący do zmiany skał (tekstury, struktury, składu mineralnego,chem.) głównie w skutek wysokiej temperatury i ciśnienia. Reakcja faz mineralnych ze sobą, bez lub z substancjami z zewnątrz. - termiczny podwyższona temperatura, niewielkie zmiany ciśnienia - pogrążenie skały wgłąb skorupy lub ciepło pochodzące od intrudującej magmy (kontaktowy) - dynamiczny wpływ ciśnienia (hydrostatyczne, stres - kierunkowe) spow. ciężarem, ruchami górotwórczymi Skutki: początkowe kruszenie, zmielenie, sprasowanie (p) i ukierunkowanie minerałów (stres), przeobrażenie skał przez wznowienie lub przyspieszenie reakcji chem. (T), rekrystalizacja, wzrost temp. topnienia minerałów (p), zachowanie w stanie stałym (p). - metamorfizm metasomatyczny - doprowadzenie z głębi roztworów hydrotermalnych i gazów, reakcje chem., rozpuszczanie i wypieranie minerałów i równoczesne powstawanie nowych (z subst.z zewn.) - metamorfizm impaktowy (zderzeniowy) - skutek upadku na ziemię ciała kosmicznego, np. meteorytu 19. USKOKI : RODZAJ DEFORMACJI, SKUTKI I ELEMENTY Uskok - struktura tektoniczna powstała w wyniku rozerwania mas skalnych i przemieszczenia ich wzdłuż powstałej powierzchni lub wąskiej strefy zniszczenia, tzw. powierzchni uskoku. Elementy: skrzydło zrzucone, skrzydło wiszące (warstwy nieprzemieszczone), ślizg. Obniżenie warstw skalnych skrzydła zrzuconego w stosunku do skrzydła wiszącego mierzymy w linii pionowej to zrzut uskoku. Mierzone w płaszcz. uskoku to ślizg. Wygładzone w skutek tarcia powierzchnie uskokowe to lustra tektoniczne. Rodzaje: -normalne(r), -odwrócone(c), -przesuwcze(t), -pionowe, -zrzutowe, -zawiasowe, -nożycowe. Grupy uskokowe: -schody, -rowy tektoniczne, -zrąb, -pole. 20.PŁASZCZOWINOWY RODZAJ DEFORMACJI. „Zespół dużych fałdów, obalonych i nasuniętych na inne utwory”.Masy skał wypchnięte z pierwotnego położenia w skutek silnych nacisków bocznych, przesunięte na znaczna odległość (nawet kilka km) i nasunięte na inne utwory lub serię skał nieruchomych podczas ruchów górotwórczychmpakcji zachodzi pod wpływem ciśnienia utworów nakładu lub uleganiąc przekrys. Złożona struktura wewnętrzna: drugorzędne fałdy, ścięcia, rozerwania, wyciśnięcia, złuskowania. Sposoby powstania: przefałdowanie, ścięcie, odkłucie od podłoża. okno tektoniczne - odsłonięta powierzchnia; rozerwanie lub zniszczenie lokalne płaszczowiny czapka tektoniczna - odizolowany fragm.płaszczowiny u czoła nasunięcia. 21.ELEMENTY UŁOŻENIA WARSTW Warstwa - bryła skalna ograniczona dwiema, (~ | | ) warstwami: stropem i spągiem. Miąższość warstwy - grubość warstwy (min odl. od stropu do spągu). Linia intersekcyjna - przecięcia pow.geologicznej (stropu, spągu warstwy, uskoku, nasunięcia) z pow. terenu. Wychodnia warstwy Warstwy mogą zalegać poziomo, pionowo, ukośnie - ten sam kąt i kierunek (monoklina). Położenie warstwy nachylonej określa jej bieg, upad i kierunek zapadu. 22.CO TO JEST WYCHODNIA WARSTWY Część warstwy, żyły, masywu lub innej formy występowania skał, wychodząca na powierzchnię ziemi lub znajdująca się pod niezbyt grubym nakładem gleby. Powierzchnia między liniami intersekcyjnymi (przecięcie pow.geol.z pow.terenu) stropu i spągu danej warstwy. 23. FAŁDY: RODZAJ DEFORMACJI, SKUTKI I ELEMENTY Powstają podczas ruchów górotwórczych (wielokierunkowe naprężenia); deformacje ciągłe, wielokrotne wygięcie warstw skalnych. Elementy fałdu normalnego - antykliny (siodła) i synkliny (łęki). - skrzydło - część fałdu między sąsiednimi przegubami, monoklinalnie nachylona - przegub - część fałtu o max krzywiźnie, łączy skrzydła - jądro - wewn. część antykliny i synkliny - promień - prostopadła odl. między powierzchniami osiowymi antykliny i synkliny - amplituda - różnica wys.tej samej warstwy między przegubami antykliny i synkliny Typy fałdów: a) normalny: stojący, pochylony b) obalony (obydwa skrzydła pochylone o ten sam kąt) c) leżący (powierzchnia osiowa leżąca), d) złuskowany (skrzydło dolne zniszczone, wytarte). 24. ROWY I ZRĘBY TEKTONICZNE Rów tektoniczny - podłużne wąskie zapadlisko ograniczone z 2 stron uskokami (~ | | ), np. Dolina Renu, Morze Czerwone i jeziora Wsch.Afryki. W Polsce - rów Krzeszowicki k.Krakowa. Zrąb tektoniczny - część skorupy ziemskiej wydzwignięta wzdłuż uskoków (~ | | ), ograniczona zapadliskami, np.Góry Harcu, a w Polsce Góry Sowie i Góry Orlickie w Sudetach. 24. RODZAJE I CHARAKTERYSTYKA SZCZELIN ( SPĘKAŃ) W SKAŁACH Nieciągłości materii skalnej, bez wzajemnego przemieszczenia, w szczelinie dod.pusta przestrzeń - wietrzeniowe - z fizycznego wietrzenia skał, w przypowierzchniowej strefie do głęb kilkudziesięciu metrów. Przeważnie chaotycznie rozmieszczone, o znacznych szerokościach. Wypełnione drobnym materiałem zwietrzelinowym (np.gliną) lub zacementowane. - tektoniczne - z dyslokacji tektonicznych. Na znacznych głębokościach (im głębiej tym b.zwarte), już na ok.1m nie przewodzą wody wolnej (wąskie). cios - zdolność do pękania wzdłuż uprzywilejowanych powierzchni; odstęp spękań powyżej kilku cm kliważ - j.w., ale odstęp do kilku cm - syngenetyczne - z wewn. naprężeń w powstających skałach (przy krzepnięciu magmy, wysychaniu osadu). Podobne do tektonicznych (szerokość,ułożenie, głębokości wyst.). - odprężeniowe - ze zmian stanu naprężenia w górotworze (działalność górnicza) Podział ze względu na zdolność do ruchu wody wolnej: nadkapilarne (>0,25 mm), kapilarne (0,0001- 0,25mm) subkapilarne (≤ 0,0001 mm). 25.OGÓLNE ZASADY PODZIAŁU GRUNTÓW BUDOWLANYCH Grunt budowlany - część skorupy ziemskiej, mogąca współpracować z obiektem budowlanym, stanowiąca jego element lub służąca jako tworzywo do wykonywania z tego budowli ziemnych. a). antropogeniczne - nasypowe: NB(np.wały), NN (np.wysypiska). b). rodzime (naturalne) - skaliste i nieskaliste (minealne, organiczne) - skaliste: twarde, miękkie; skały osadowe, magmowe, metamorficzne. - nieskaliste: -kamieniste (d50>40mm), -gruboziarniste (d90>2mm,d50≤40mm), -drobnoziarniste (d90≤2mm); spoiste i niespoiste (zawartość fi i fp) 26 PODAĆ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKĘ SOLIFLUKCJI Pełznięcie pokrywy zwietrzelinowej na obszarach polarnych i wysokogórskich, gdzie wgłębna partia podłoża nigdy nie odmarza , a zewn. powierz.odmarza okresowo i spełza w gruntach stale lub okresowo zamarzniętych. 27. CO OZNACZA ŻE GRUNT JEST GLINIASTY?(NP. ŻWIR GLINIASTY, PIASEK GLINIASTY) Oprócz frakcji zasadniczej występuje frakcja iłowa≥2%; mniejsza fc i ft, wieksza ściśliwość, spójność, plastyczność i zdolność pęcznienia wobec wody. 28. CHARAKTERYSTYKA GRUNTÓW SPOISTYCH. Rodzaj zależy od zawartości fi (nadaje spoistość), a nazwa ponadto od zawartości fΠ, fp. GRUPA I: piaszczyste (piasek gliniasty, glina piaszczysta, ił piaszczysty) GRUPA II: pośrednie (pył piaszczysty, glina, ił) GRUPA III: pylaste (pył, glina pylasta, ił pylasty) Badania spoistości: wałeczkowanie (próba podstawowa) i rozmakanie (próba uzupełniająca). W celu określenia zawartości frakcji piaskowej należy wykonać próbę rozcierania gruntu w wodzie. Właściwości: fc niewielka, uzależniona od stopnia nasycenia wodą; uwodnione przechodzą w stan plastyczny i pod wpływem obciążenia ulegają wyciskaniu (osiadanie fundamentów). 29. OPISAĆ ZJAWISKO OSIADANIA ZAPADOWEGO, WARUNKI WYSTĘPOWANIA Pionowy ruch mas powierzchniowych, grawit.przemieszczania cząstek gruntów w warunkach zmniejszonej spójności i tarcia wewnętrznego (po nasyceniu wodą). Szczególną podatność mają lessy (jako podłoże budowl. muszą być zabezpieczone przed wpływami wód gruntowych opadowych i przemarzaniem) - „zmiany deformacyjne wynikające ze zmiennej wilgotności, przy nagłym nasyceniu wodą gwałtowna redukcja objętości. 30. GEOLOGICZNO-INŻ. ZJAWISKA WYWOŁANE OBECNOŚCIĄ WODY W PODŁOŻU BUDOWL. - sufozja- wymywanie drobnych cząstek gruntu lub ziaren szkieletu mineralnego pod wpływem przepływającej przez ten grunt wody: mechaniczne (przez pory) lub chemiczne (rozpusz.przez wodę: kalcytu, chlorków, gipsu) - kolmatacja - zagęszczanie gruntów przez osadzanie się w porach drobnych cząstek, ziaren mineralnych, wytrącanie się związków chemicznych lub biologiczna (zw.org.produkowane przez mikroorganizmy). - upłynnianie gruntu- w niektórych gruntach sufozyjnych, podwyższone ciśn.spływowe, grunt jak gęsta ciecz. Też od obc.dynam.(wstrząsów, wibracji), maleje opór bezwładności cząstek gruntu, wzajemne przemieszczanie. - kurzawki- wypływ upłynnionego gruntu do wyrobis, wykopów (podatne: piaski drobnoziarniste i pylaste). - zjawiska krasowe, przemarzanie gruntu, wysadziny, przełomy 31. CHARAKTERYSTYKA KRASOWE Zj.krasowe - próżnie w skale rozpuszczanie (ługowanie) skały przez krążące w niej wody; głównie w skałach wapiennych (CaCO3+H2O+CO2Ca(HCO3)2, dolomitach, gipsach, halicie (Tatry, Wyżyna Krakowsko-Czestochowskiej, Góry Świętokrzyskie, Sudety). Formy powerzchniowe i podziemne: pionowe kominy (studnie, leje) i poziome lub nachylone korytarze, połączone z komorami (jaskiniami, grotami). Głębokie systemy. Wyloty na powierzchnie terenu są często wypełnione drobnym materiałem zwietrzelinowym lub osadowym. 32. PRZEMARZANIE GRUNTU- WYJAŚNIJ ZJAWISKO. Zmiany strukturalne i teksturalne szkieletu gruntowego wywołane zamarzaniem i odmarzaniem(stała faza wody) w przypowierzchniowej strefie powodujące odkształcanie gruntów. Fundamenty winny być posadowione poniżej strefy przemarzania (Polska: 0.8m-1.4m). MPa↓. W wyniku topnienia lodu na wiosnę powstają przełomy na skutek niejednoczesnego tajania soczew i warstewek lodowych w porach i nierównomiernego osiadania gruntu. Wysadziny - duże soczewki lodowe (podciąganie kapil.) topnieją podniesienie stropu warstwy powierzchn. 33. PODAĆ PRZYCZYNY POWSTAWANIA OSUWISK A Nawodnienie gruntów na zboczu: -opady atmosf., -topnienie śniegu, - odpiętrzaniem wód podziemnych, -sztuczne nawodnienie terenu. Skutki: -kochezja↓(τ↓),-ciśnienia spływowego, -ciśn.hydrostatyczne w spękaniach B Sufozja (wypłukiwanie ziaren) i upłynięcie utworów przepuszczalnych C Podcięcia stoku: - naturalne(rzeka), -sztuczne(eksploatacja skał-B)brak podpory dla gruntu w górnej części D Obciążenia statyczne: np.posadowienia budynku, nasypy E Obciążenia dynamiczne (dragnia) : -trzęsienia ziemi, -wyk.fundamentów plowych, -ruch pojazdów F Osuwiska czynne i ustabilizowane: odnowienie się ruchów osuwiskowych 34. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ZSUWÓW. Grawitacyjne osuwanie mas skalnych wzdłuż określonej powerzchni (ścięcia). Szybkość i zakres b.różne. - płaszczyznowe - wzdłuż pow.uwarstwienia, granicy zwietrzeliny i skały macierzystej oraz wzdłuż szczelin - rotacyjne - ruch postępowo-rotacyjny Region: - dolinne - w obszarach źródlisk, gdzie erozja wsteczna wytwarza duże spadki - zboczowe - na brzegach dolin i stokach podcinanych przez erozje i działalność człowieka. Materiał: - zwietrzelinowe - przemieszczają się tylko zwietrzeliny, a podścielające lite skały nie biorą udziału w ruchu - skalne - obejmują skały lite i osuwiska o charakterze mieszanym- przemieszczanie litych skał i zwietrzelin. Budowa geol.: -asekwentne - w jednorodnych, niewarstwowych utworach (glinach pylastych, iłach, piaskach) R -konsekwentne - na naturalnej płaszczyźnie geol., np. płaszczyzna oddzielająca lita skałę od zwietrzeliny P -insekwentne - pow.przemieszczeń w poprzek istniejących powierzchni strukturalnych (spękań, uskoków) R Przyczyny powstawania osuwisk: - bezpośrednie: Δkąta nachylenia zbocza przez wietrzenie i rozluźnienie, podmywanie i rozmywanie brzegów - pośrednie: nadmierne nawilgocenie gruntów czy obciążenie stat. i dynam.oraz drgania wywołane przez trzęsienia ziemi, wibracje lub wstrząsy od pojazdów. 35. PODAĆ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKĘ OBRYWÓW SKALNYCH. Gwałtowne ruchy wielkich mas skalnych wzdłuż płaszcz.ścinania lub zgodnie z rysami strukturalnymi zbocza np. płaszcz. warstwowania, ciosu, spękań. Tworzą się w b.krótkim czasu, nawet bez udziału wody. W wysokich górach,na stromych zboczach (55°-90°) w skutek wietrzenia, podcięcia zbocza przez rzekę, morze,itp. 36. PODAĆ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKĘ SPEŁZYWAŃ. Powierzchniowy, powolny, stały ruch rozluźnionych utworów zboczowych (np. zwietrzelin) po zboczu o małym nachyleniu (od 3°). Nasilenie zależy od opadów i roztopów, ale może odbywać się też bez udziału wody. Zależy od podłoża (np. less jest odporny, gliny, iły, piaski - nie) Pełznące zbocze: nierówna, pofałdowana powierzchnia i wygięte u podstawy drzewa, zaburzony profil geol. Klimat: w obszarach o śnieżnych zimach, podczas topnienia rozluźnione i nasycone woda utwory przemieszczają się po niżej leżącej, zamarzniętej jeszcze warstwie gruntu 37.WAŻNIEJSZE SPOSOBY ZABEZPIECZANIA TERENÓW OSUWISKOWYCH. A Badanie i obserwacja osuwisk (geodezyjne pomiary przemieszczeń-reperem, pomiary inklinometryczne, monitoryczne, geoalustyczne) B Zabezpieczenie zboczy przed osuwiskami: -likwidacja przyczyn, -wzmacnianie gruntów, -budowle oporowe, -kotwienie zbocza osuwisk 38.POCHODZENIE WÓD PODZIEMNYCH Źródła: infiltracja, kondensacja i niektóre procesy geol. związane z powstawaniem skał i struktur. - infiltracja (wsiąkanie) opadów atmosf. lub ew. wód pow. do podłoża. Wielkość zależy od klimatu,właśc. terenu. - kondensacja pary wodnej z powietrza (w próżniach skalnych wody kondensacyjne) - wody reliktowe (szczątkowe) - część to wody sendymentacyjne, uwięzione w skale w okresie sendymentacji osadów morskich lub jeziornych; odizolowane od powierzchni ziemi, nie krąża, zmineralizowane. - wody juwenilne - w rejonach czynnego, niedawno wygasłego wulkanizmu, resztki roztworów pomagmowych; silnie zmineralizowane o podwyższonej temperaturze. 39. POSTACI WODY W OŚRODKU SKALNYM W STANIE CIEKŁYM Podział ze względu na siły grawitacji i międzycząsteczkowe: (2 pierwsze-fizycznie związane ze skałą) - higroskopijna - zaadsorbowana przez skł.skały, z pary wodnej powietrza. Tworzy na cząstce skały b.cieńką warstwę, nabiera fizycznych cech cząstki, zamarza w 78°, nie ma wł.rozpuszczających, nie przekazuje phydrost… - błonkowa - adsorbowana w fazie ciekłej przez cząstki skały, tw.cienką warstwę; wewn.ma właściwości higroskopijnej, na zewn. wody wolnej: małe wł.rozpuszczalnika, nie przekazuje phydrost, nie przemieszcza się (g) - wolna - (grawitacyjna) w ośrodku skalnym ma wł. wody zwykłej, zaprzeczenie w/w. - kapilarna - (włoskowata) wypełnia cienki kanaliki w skale (pory, szczeliny) do pewnej wysokości ponad poziom wody wolnej (wysokość podciągania kapilarnego). 40. SWOBODNE ZWIERCIADŁA WÓD PODZIEMNYCH - WARUNKI WYSTĘPOWANIA Granica stref aeracji (napowietrzenia) i saturacji (nasycenia); pod ciśn.atmosferycznym, nad zwierciadłem wody w tej samej warstwie przepuszczalnej wyst.przestrzeń bez wody umożliwiająca jego podnoszenie się. Jeśli w strefie aeracji występuje podstrefa wzniosu kapilarnego, zwierciadło wody je rozgranicza. W zależności od warunków zasilania i drenażu warstwy wodonośnej może ono zmieniać swoje położenie w kierunku pionowym (na pow.patm). 41. CHARKATERYSTYKA WÓD GRUNTOWYCH -warstwa wodonośna bezpośrednio pod powierzchnią terenu -zwierciadło wody jest swobodne -w każdym stanie zwierciadła, woda nie ma kontaktu ze strefą glebową -ponad zwierciadłem - strefa aeracji (nie licząc w.glebowej) - infiltruje opady atmosf.do warstwy wodonośnej Występują najczęściej w sypkich utworach tarasów rzecznych, stożków napływowych, form polodowcowych i lokalnie w piaskach wydmowych. Źródła zasilania: infiltracja opadów atmosf., napływ wód podziemnych z terenów sąsiednich. Nie reagują na dobowe zmiany temperatury, ale na sezonowe i roczne. 42. CHARAKTERYSTYKA WÓD ZASKÓRNYCH Tzw. przypowierzchniowe. Zwierciadło swobodne, w obrębie strefy glebowej, na głębokości <kilkudziesięciu cm, niekiedy pokrywa się z pow.terenu. Głównie na obszarach równinnych i w zagłębieniach morfologicznych. Przyczyny powstawania: płytkość podłoża w-wy wodonośnej i mała jej miąższośćstrefa nasycenia gromadząca wody z infiltracji opadów, bądź z napływu wód z terenów sąsiednich, dochodzi pod powierzchnie terenu. Brak strefy aeracji, kontakt ze strefą glebową =>podatność na zanieczyszczenia z pow.terenu, opadów (drobnoustroje, subst.strefy glebowej) oraz wpływ dobowych wahań temperatury powietrza. 43. STREFY HYDROLOGICZNE W PODŁOŻU SKALNYM - saturacji - (nasycenia, nawodnienia) część warstwy wodonośnej, gdzie próżnie krasowe wypełnia woda wolna, ośrodek dwufazowy: stała (utwór skalny) i ciekła (woda). - aeracji - (napowietrzania) ponad w/w. Ośrodek trójfazowy: stała, ciekła (głównie woda fizycznie związana, okresowo wsiąkowa, miejscami zawieszona), gazowa (powietrze). - strefa wzniosu kapilarnego - w utworach z małymi próżniami, w dolnych partiach strefy aeracji, na kontakcie ze strefą saturacji. Wznosi się w niektórych gruntach ponad strefę saturacji na wys: -w żwirze <0,03m, - w piasku GZ 0,03-0,12m, - piasku ŚZ 0,12-0,35m, -piasku DZ 0,35-1,20m, -piasku pylastym, lessie 1,20-3,50m. 44. NAPIĘTE ZWIERCIADŁO WÓD PODZIEMNYCH Granica między warstwą wodonośną, całkowicie nawodnioną, a przykrywającą ją warstwą nieprzepuszczalną, (woda pod ciśnieniem > patm). Przyjmuje kształt powierzchni stropowej. Napięcie zwierciadła jakie wywiera woda na spąg warstwy nakładuciśnienie piezometryczne, uwarunkowane poł.zwierciadła wody w strefie zasilania warstwy wodonośnej i stratami wys.hydraulicznej w drodze przepływu. Również, gdy wody podziemne występują w systemach szczelin lub próżni krasowych. 45. CHARAKTERYSTYKA WÓD WGŁĘBNYCH Wody w warstwach wodonośnych odizolowanych od powierzchni terenu utworami nieprzepuszczalnymi. W obszarach ze skał osadowych występują na różnej głębokości, tworzą układy warstw wodonośnych poprzegradzanych w-mi nieprzepuszczalnymi piętra (np.kredowe, trzeciorzędowe) i poziomy (w.określonego piętra) wód wgłębnych (np. poziom żwirowy, górny, dolny). Na większości pow.mają zwierciadło napięte i piezometryczne. Wody naporowe. Jeżeli zwierciadło piezometryczne jest powyżej pow.terenu - w.artezyjskie, jeżeli poniżej - w.subartezyjskie. Odnawialne, zasilane gł.opadami przez infiltrację lub inne w. wodonośne. 46. ISTOTA I WARUNKI WYSTĘPOWANIA ZWIERCIADŁA PIEZOMETRYCZNEGO Do warstwy wodonośnej z napiętym zwierciadem wody doprowadzamy otwór wiertniczy (studnia) napłynie do niego woda i jej poziom ustabilizuje się na pewnej wys. ponad stropem warstwy wodonośnej. tzw. wysokość piezometryczna, określająca wartość ciśnienia piezometrycznego (wysokość słupa) w miejscu otworu. Powierzchnia wyznaczająca poziom wysokości piezometrycznych w poszczególnych punktach to zwierciadło piezometrycznym: pozorne, a jego kształt zależy m.in. od stanu kinematycznego wody. 47. SPOSÓB GRAFICZNEGO PRZEDSTAWIENIA ZWIERCIADŁA WÓD PODZIEMNYCH. -hydroizobaty - linie łączace punkty zwierciadła wody położone na jednakowej głębokości pod pow.terenu, -hydroizohipsy - linie łączące punkty zwierciadła leżące na tej samej wys.względem przyjętego poz.odniesienia. Mapy na podst.pomiaru parametrów położenia zwierciadła wody w szeregu punktów obserwacyjnych: otworów wiertniczych, studni, wykopów. Kształt hydroizohips - związany z kierunkiem przepływu wód podziemnych. Kierunek ten wyznaczają linie prostopadłe do hydroizohips i skierowane zgodnie ze spadkiem zwierciadła. 48. METODY BADAŃ GEOLOGICZNYCH PODŁOŻA GRUNOTWEGO. * makroskopowa - określenie rodzaju, nazwy i chech gruntu, np. składu, struktury, tekstrury, wilg., barwy, itp. - wielkości i kształty cząstek oraz ch-er ich powierzchni (niespoiste) - próba wałeczkowania (kulka 7mm, rozwałeczkować 3mm), próba rozcierania (w wodzie palcami), próba rozmakania (wysuszyć w T=105-110°C, poł.na siateczce w wodzie destylowanej) (spoiste) * granulometryczna - analiza sitowa (sypka próbka przesiana przez zestaw sit) -aerometryczna (prędkość opadania cząstek gruntu w wodzie przez określenie Δgęstości zawiesiny) -elektroniczna waga sedymentacyjna, -fotosedymentator skaningowy, -dyfrakcja laserowa. 49. WYŻYNA KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKA. -najstarsze utwory na pow.: dewońskie, czarne dolomity, wapienie i margle. -karbońskie: karbon dolny-wapień węglowy i górny-w.wodonośne, piaskowce, łupki ilaste z pokładami węgla. -paleozoiczne: (gł. skały wylewne) porfiry, melafiry, tufy i diabazy. -mezozoiczne: triasowe piaskowce, dolomity kruszconośne, wapienie i u.jurajskie, wapienie skaliste i płytkowe. Tektoniczne deformacje (faza hercyńska) struktury fałdowe, antykliny i płaskie niecki na wyżynie śląskiej. Ruchy górotwórcze alpejskie w trzeciorzędzie rowy zapadliskowe, uskoki przecinające wapienie. Utwory trzeciorzędowe wypełniają rowy zapadliskowe,a niekiedy pokrywają utwory triasu: piaski iły gipsy. Pokrywa czwartorzędowa to osady zlodowacenia środkowopolskiego: gliny zwałowe, piaski, żwiry rzeczne i iły. Najmłodsze utwory to piaski wydmowe i lessy. Morfologicznie: dojrzała rzeźba z pagórkami i terenami płaskimi (z utworów czwartorzędowych). Urozmaicona przez ostańce krasowe wapieni jurajskich. Średnio rozwinięta sieć rzeczna odwadniający systemem krasowy. Z procesów krasowienia powstały jaskinie, korytarze, leje. 50. NIŻ POLSKI Całość to jedna wielka synklina pokryta utworami czwartorzędowymi pochodzącymi z ostatnich zlodowaceń: glinami zwałowymi, piaskami żwirami oraz lessami, torfami (osady interglacjalne). Całość lekko sfałdowana przez ruchy lądolodu. W wielu miejscach osady trzeciorzędowe zostały odsłonięte przez ruchy glacjałów oraz przez erozję rzeczną (węgiel brunatny okolice Bełchatowa, oraz pyły i iły). Znaczną część niżu polskiego zajmują pradoliny. Są to utwory wyżłobione przez wody spływające z Karpat oraz z topniejącego lodowca: toruńsko-oberswaldzka, warszawsko-berlińska, wrocławsko-magdeburska. Miejscami zabagnione i zatorfione. 51. KARPATY FLISZOWE Przedłużenie ku S obszaru platformy paleozoicznej. W czesci zachodniej (Cieszyna-Pd.Krakowa) występują utwory karbońskie lub starsze do głębokości od kilkuset do kilku tysięcy metrow. Dalej ku S-E pod Krapaty zanurza się monoklina śląsko-krakowska i niecka miechowska, a nastepnie, miedzy Rzeszowem i wschodnia granica Polski, prekambryjskie utwory S-W części antyklinorium świętokrzyskiego. W przybrzeżnej strefie nasunięcia karpackiego skały podłoża przykrywają utwory mioceńskie. Utwory fliszowe Karpat zewn. powstaly przy udziale prądów zawiesinowych w geosynklinie, która formowała się od jury przez krede i starszy trzeciorzęd. Z ch-ki litologiczno-stratygraficznej wyróżnia się kompleksy fliszowe: łupki cieszyńskie dolne, łupki cieszyńskie górne, wapienie cieszyńskie, łupki wierzbowskie, warstwy lgockie, piaskowce godulskie, w.istebniańskie, piaskowce ciężkowickie, warstwy hierogrifowe, piaskowce magurskie, w.menilitowe, w.krośnieńskie. 52. ZAPADLISKO PRZEDKARPACKIE Rozlegle zapadlisko, uformowane na przedpolu nasuwających od S płaszczowin i fałdów Karpackich w postaci przedgórskiego obniżenia. Ciągnie się od linii nasunięcia karpackiego wzdłuż doliny Wisły i Sanu do krawędzi roztocza. Brzegi zapadliska często mają ch-er uskokowy. Dno obniżającego się rowu przedgórskiego ma urozmaiconą rzeźbę na skutek silnej erozji pod koniec starszego trzeciorzędu. W rów przedkarpacki, zaczęło się wdzierać morze trzeciorzędowe, które na skutek nieustannie działających ruchów tektonicznych często zmieniało swe granice. W ten sposób (gł.E) płaszczowiny karpackie nasunięte są na osady trzeciorzędowe. Osady miocenu u N brzegu leżą prawie poziomo, ale ku S mają łagodne wypiętrzenia, a na S pofałdowanie jest znaczne. W Zach. części zapadliska utwory mioceńskie mają znacznie mniejszą miąższość. W środkowym odcinku wystepują utwory niecki miechowskiej i dalej na zachód w rowie krzeszowickim typowe utwory ilaste. Na S-W pod miocenem zapadliska przedkarpackiego występują skały górno-ślaskiej niecki węglowej. Na S powstaly warstwy z Bielska, a na N warstwy kłodnickie oraz warstwy skawińskie. Rzeźba polskich Karpat jest bardzo urozmaicona. Tatry i Pieniny tworzące wysokie szczyty o stromych, często niedostępnych zboczach mają rzeźbę młodą . W Karpatach wewnętrznych (centralnych) w środkowy trzeciorzędzie alpejskie fazy górotwórcze zaznaczyly się wypiętrzeniem Tatr i obniżeniem zapadliskowej Kotliny Podhalańskiej. W spękaniach Pienińskiego Pasa Skałkowego powstały intruzje andezytów, tworzące dziś charakterystyczne wzniesienia. W Karpatach zewnętrznych, fliszowych, kilkukrotnie ruchy górotwórcze tw.strefy nierównomiernie sfałdowane i poprzecinane uskokami, następnie rozcięte przez rzeki dały zróżnicowaną rzeźbę przy równoczesnym powstawaniu obniżeń.

---