Modele diagnozy wykorzystywane w pedagogice resocjalizacyjnej:
behawioralny
- zakłada że istotą niedostosowania społecznego są zachowania sprzeczne z istniejącymi normami, szkodliwe dla jednostki lub społeczności, dlatego przedmiotem diagnozy są zachowania opozycyjne wobec powszechnie obowiązujących standardów
- podstawowe znaczenie ma zidentyfikowanie czynników nagradzających i karzących oraz operowanie nimi w celu wygaszenia zachowań niepożądanych
- jej zakres wyznaczają związki między bodźcem a reakcjami
- celem jest wykrywanie czynników wpływających na zmianę zachowania
- łączy proces diagnozy i terapii
- abstrahuje się od przeszłości i historii życia jednostki, nie analizuje się cech i osobowości - jedyną ważną zależnością jest związek między reakcją (zachowaniem dewiacyjnym) a bodźcem, który tę reakcję wywołał
- wynika z teorii uczenia się - resocjalizacja jest procesem ponownej socjalizacji, czyli kształtowania reakcji nawykowych zgodnie z obowiązującymi wzorami - założenie, że zachowania normalne i patologiczne są podporządkowane tym samym prawom uczenia się
- diagnosta skupia się na objawach możliwych do kontrolowania - metodą jest bezpośrednia obserwacja zachowania w różnych sytuacjach
- wykorzystuje techniki psychometryczne (skale i inwentarze)
- zakłada ciągłość i systematyczność procesu diagnozowania
- opisuje cztery grupy czynności diagnostycznych i resocjalizacyjnych:
> obserwację zachowań jednostki, z ewentualnym stosowaniem trafnych i rzetelnych narzędzi pomiaru
> wprowadzanie bodźców pobudzających do różnych zachowań w ściśle kontrolowanych warunkach w celu wykrycia i selekcji bodźców, na działanie których jednostka jest wrażliwa
> operowanie bodźcami manipulowanymi i wywołującymi zmiany w zachowaniu (wzmocnienia pozytywne i negatywne), tak by eliminowały zachowania niepożądane, pozytywnie zaś wzmacniały zachowania pożądane
> zmianę procedury diagnostyczno-resocjalizacyjnej lub warunków jej stosowania w wyniku stwierdzenia nieskuteczności podjętych działań
- etapy diagnozy:
> etap wstępnej diagnozy - uzyskanie obiektywnego obrazu zachowań
> etap ciągłego procesu weryfikacji obrazu diagnostycznego w trakcie oddziaływań resocjalizacyjnych
> etap diagnozy końcowej - ocena efektywności
- wychowawca jest zarówno diagnostą jak i terapeutą - jego zadaniem jest określenie zachowań dewiacyjnych, programowanie działań oraz ocena skuteczności tych działań
- zalety:
> możliwość obiektywnego poznania szerokiego repertuaru zachowań jednostki, co wynika z obserwacji
> elastyczność (dostosowanie do potrzeb wyznaczanych obecnym stanem relacji diagnosta-badany)
> ekonomiczność (eliminowanie działań zbędnych, bo nieskutecznych)
> powiązanie z praktyką
> prostota i poprawność metodologiczna
- wady:
> pracochłonność
> oparcie na metodzie „prób i błędów”
> trudne warunki ciągłej i wielostronnej obserwacji zachowań wychowanka
> możliwość manipulacji własnym zachowaniem przez wychowanka
Z wielu powodów model ten wydaję się niewystarczający , zwłaszcza z powodu jego mechanicystycznych założeń dotyczących natury ludzkiej.
interdyscyplinarny
- to próba połączenia różnych teorii nieprzystosowania społecznego
- człowiek stanowi byt wielowymiarowy, zindywidualizowany i złożony, a jednostka prawidłowo przystosowana jest traktowana jako osoba zdrowa w sensie psychologicznym i społecznym
- nieprzystosowanie traktowane jako antagonizm destruktywny, który przejawiając się w zachowaniach, postawach i rolach społecznych, stanowi wyraz wadliwej integracji postaw
- przedmiot diagnozy - nie tylko zachowania, ale głównie mechanizmy regulujące zachowania w określonych warunkach społecznych, które prowadzą do zaburzeń przystosowania
- opiera się na założeniach postaw i ról społecznych i mechanizmów ich integrowania i internalizacji
- zakres diagnozy wyznaczają trzy obszary badań: zachowania, postawy i role
- analiza obejmuje opis, wyjaśnianie i przewidywanie elementów antagonizmu destruktywnego
- cel - ogólnie poznanie antagonizmu destruktywnego, który ma złożony charakter - dlatego wyjaśnianie musi być oparte na bazie teorii różnych dyscyplin naukowych
- model diagnozy:
> diagnoza wstępna (konstatująca fakty) - identyfikacja symptomów behawioralnych, zbieranie informacji o środowisku społecznym, pomiar antagonizmu, analiza symptomów antagonizmu, ocena uzyskanego obrazu niedostosowania
> diagnoza projektująca - opracowanie projektu oddziaływań resocjalizujących
> działania resocjalizacyjne
> diagnoza weryfikująca - obserwacja skutków interwencji, weryfikacja obrazu diagnostycznego i jego uzupełnienie
- techniki:
> Skala Niedostosowania Społecznego L. Pytki, Arkusz Diagnostyczny Scotta, Arkusz Obserwacyjny Achenbacha
> metody kliniczne (wywiad, rozmowa, obserwacja, analiza dokumentów)
> metody psychometryczne (kwestionariusze, skale) do pomiaru funkcjonowania i osobowości
- zalety:
> wszechstronność modelu, którego przedmiotem są: zachowania, dojrzałość interpersonalna, postawy, role społeczne, czynniki biopsychochiczne i socjokulturowe
> konkretne narzędzia do kompleksowej diagnozy
- wady:
> brak narzędzi do pomiaru postaw i ról społecznych (dla mnie dziwne, skoro zaletą są konkretne narzędzia do diagnozy)
> model opisuje diagnozę wstępną, powierzchowną
Górski (za Czapówem) wskazuje podstawowe zadania, które są wpisane w postępowanie diagnostyczne:
właściwe sformułowanie problemu
ustalenie i opis przyczyn wykolejenia społecznego
interakcyjny
Czerki powiedział: „nie ma normatywnych narzędzi, więc go nie omawiamy”, ale krótko opiszę:
- zajmuje się wadliwymi zachowaniami oraz mechanizmami regulacyjnymi powodującymi ujawnianie się zaburzonego zachowania w określonych sytuacjach
- opiera się na założeniach teorii rozwoju psychospołecznego - rozwój jest osiąganiem coraz wyższych poziomów dojrzałości w regulacji stosunków z innymi ludźmi - nieprzystosowanie stanowi zatem zaburzony rozwój psychospołeczny związany z wadliwą interakcją ze środowiskiem społecznym
- przedmiotem diagnozy jest poziom rozwoju interpersonalnego (zdolność jednostki do utrzymania poprawnych stosunków społecznych) więc psychospołeczne mechanizmy, rozwój psychospołeczny i społeczno-moralny
- celem jest identyfikacja i wyjaśnienie znaczenia dysfunkcji w adaptacji jednostki i przyczyn wadliwego zachowania oraz opis specyficznych sposobów myślenia, odczuwania i zachowania; ocena poziomu rozwoju dojrzałości interpersonalnej i opracowanie indywidualnego programu oddziaływania resocjalizacyjnego
- etapy diagnozy:
> diagnoza wstępna
> diagnoza projektująca - dobór zaleceń resocjalizacyjnych, określenie celów etapowych i typu kontroli
> diagnoza przebiegu i efektów oddziaływań resocjalizacyjnych
- narzędzia (chociaż Czerki twierdzi, że nie są normatywne, ale Wysocka wymienia):
> obserwacja
> metody kliniczne - wywiad, rozmowa, analiza treści i wytworów
> techniki projekcyjne
> wywiad „Poziomy integracji”
> Kwestionariusz Jesnessa
- wady:
> niejasność wielu pojęć
> techniki i narzędzia dają niejednoznaczne rezultaty - subiektywizm oceniania danych
> rutynizacja procesu diagnostyczno-terapeutycznego