Układ wydalniczy, Układ wydalniczy


Układ wydalniczy

Pierwotniaki

  1. u większości nadmiar wody i metabolitów wydalane są bezpośrednio przez błonę komórkową;

  2. u orzęsków powstał specjalny układ osmoregulacyjno-wydalniczy - pewne fragmenty cytoplazmy, tworzące tzw. nefroplazmę, wyspecjalizowały się w oddzielaniu substancji będących metabolitami oraz nadmiaru wody z komórki i kierowaniu jej do wodniczki tętniącej, która, kurcząc się rytmicznie, usuwa ją na zewnątrz;

Gąbki

  1. zbędne produkty przemiany materii wydalane są przez poszczególne komórki albo do wody otaczającej ciało, albo do wody wypełniającej kanały i komory wodne oraz spongocel;

Parzydełkowce

  1. zbędne produkty wydalają komórki bezpośrednio do wody;

Żebropławy

  1. piąty kanał odchodzący od żołądka biegnie w kierunku narządu zmysłowego;

  2. w okolicy tego narządu rozgałęzia się w 4 kanały końcowe uchodzące na zewnątrz otworkami odbytowymi;

  3. przez nie wydostają się niestrawione cząstki pokarmowe;

Płazińce

  1. Wirki:

    1. spełnia głównie funkcję osmoregulacyjną;

    2. usuwa także niewielkie ilości amoniaku; większość amoniaku usuwana jest dyfuzyjnie do środowiska poprzez ścianę ciała;

    3. najprostszy układ u prostojelitowych; składa się z kanałów zbudowanych z wielu komórek; są urzęsione - równomiernie, w 3 pasmach lub pęczkami; kanały uchodzą na zewnątrz otworami zwanymi nefrydioporami;

    4. w najbardziej rozwiniętych układach do kanałów uchodzą komórki płomykowe (cyrtocyty):

      • ma kształt buławkowaty lub gruszkowaty;

      • w środku ma jamę, do której sterczy pęk witek;

      • jama przechodzi w kanalik otwierający się do kanału zbiorczego;

      • ściana komórki płomykowej jest częściowo poprzebijana drobnymi kanalikami - poprzez nie zachodzi filtracja;

      • witki popychają płyn, który dostał się do wnętrza komórki do kanałów zbiorczych, które w sąsiedztwie ujść komórek płomykowych są orzęsione;

      • kanał może być pojedynczy po stronie grzbietowej lub podwójny;

      • kanały uchodzą na zewnątrz tułowia wspólnym lub oddzielnymi nefrydioporami zlokalizowanymi najczęściej po stronie brzusznej;

  • Przywry dwurodne:

    1. to np. motylica wątrobowa;

    2. typu protonefrydialnego;

    3. kanały zbiorcze (2-8) zlokalizowane są po bokach ciała i zawsze łączą się ze sobą w jeden, który w końcowej zróżnicowany jest w pęcherzyk wydalniczy uchodzący w tylnej części ciała po stronie grzbietowej;

    4. pęcherzyki otwierają się oddzielnymi nefrydioporami;

    5. do kanałów uchodzą liczne komórki płomykowe;

    6. biorą udział w procesie osmoregulacji;

  • Tasiemce:

    1. silnie rozwinięty ze względu na duże nasilenie procesów metabolicznych;

    2. liczne komórki płomykowe uchodzą do kanałów zbiorczych, które leżą po bokach ciała;

    3. występują para brzuszno- i para grzbieto-bocznych kanałów zbiorczych;

    4. pomiędzy bocznymi pniami występują poprzeczne połączenia w każdym członie;

    5. w członach kanały poprzeczne leżą blisko tylnych końców;

    6. u gatunków, u których nie odrywają się człony, na końcu strobili występuje pojedynczy nefrydiopor, poprzedzony pęcherzykiem wydalniczym, do którego otwierają się kanały boczne;

    7. jeżeli człony się odrywają, to na końcu ostatniego członu kanały boczne otwierają się oddzielnie;

    8. zaangażowany w osmoregulację, ale nie tak bardzo;

    Wstężnice

    1. typu protonefrydialnego;

    2. w najprostszym wypadku składa się z 2 komórek płomykowych uchodzących odrębnymi otworami; u większości jednak setki komórek płomykowych;

    3. układu wydalniczego nie mają niektóre gatunki głębinowe;

    4. komórki płomykowe uchodzą swoimi kanalikami do kanałów zbiorczych, położonych po bokach jelita przedniego, otwierających się po stronie brzusznej;

    5. u niektórych ściany kanałów zbiorczych są syncycjalne i otwierają się w naskórku; u innych kanały zbiorcze otwierają się do jelita przedniego;

    6. niektóre komórki płomykowe wrastają do ścian bocznych naczyń krwionośnych albo do ich światła;

    7. układ wydalniczy wyprowadza amoniak oraz nadmiar soli;

    Wrotki

    1. typu protonefrydialnego;

    2. występują 2 komórki płomykowe zlokalizowane w przedniej części odcinka tułowiowego;

    3. kanaliki komórek płomykowych uchodzą do pęcherzyka moczowego, który otwiera się do kloaki;

    4. pęcherzyk moczowy kurczy się rytmicznie;

    5. główne zadanie to regulacja osmotyczna;

    6. u samców układ ten nie występuje;

    Nicienie

    1. u gatunków prymitywnych z komórek o charakterze gruczołowym - gruczołami renalnymi;

    2. większość ma układ bardziej złożony, zbudowany w kształcie litery H z kanałami wewnątrzkomórkowymi;

    3. 2 boczne kanały biegną w bocznych zgrubieniach naskórka; w przedniej okolicy ciała są one połączone jednym kanałem poprzecznym, od którego odchodzi krótki przewód otwierający się na zewnątrz ciała po stronie brzusznej;

    4. całość zbudowana jest z jednej olbrzymiej komórki z kanałami bocznymi oraz z 2 komórek tworzących przewód uchodzący na zewnątrz ciała;

    5. może być modyfikacja - komórki tworzące przewód wyprowadzający mogą mieć po części charakter gruczołowy;

    6. końcowym produktem jest amoniak;

    Pierścienice

    1. u larw para protonefrydiów;

    2. u dojrzałych wieloszczetów funkcjonują protonefrydia typu solenocytów, protonefromiksja, metanefromiksja i metanefrydia;

    3. u skąposzczetów i pijawek metanefrydia;

    4. metanefrydia:

      1. występują parami w większości segmentów ciała; pojedyncze m. zaczyna się w danym segmencie, przebija przegrodę (jeżeli występuje) i uchodzi na zewnętrznym nefrydioporem na następnym segmencie na zewnątrz lub do jamy gębowej);

      2. najprymitywniejsze metanefrydium ma kształt esowatej orzęsionej wewnątrz rurki; otwór przedni rurki otwiera się do celomy;

      3. u bardziej złożonego m część przednia rozszerzona jest w orzęsiony wielokomórkowy lejek (nefrostom), a kanalik (nefrydiodukt) jest wydłużony i poskręcany; nefrostom (komórka środkowa + otoczona przez komórki z undulipodiami) wyłapuje płyn z celomy wraz z rozpuszczonymi w nim zbędnymi produktami metabolizmu; kanalik pełni funkcję gruczołową, oddaje wodę do jamy ciała i formuje mocz;

    1. protonefromiksja:

      1. zbudowany z lejkowatego celomoduktu, na którego wewnętrznej ścianie osadzony jest pęk protonefrydiów uchodzących do nefrydioduktu, który otwiera się do celomoduktu;

    2. metanefromiksja:

      1. celomodukty i nefrydiodukty są połączone;

      2. część przednia komórkowa gęsto orzęsiona jest pochodną celomoduktu;

      3. tylna część jest syncycjalna, rzadko orzęsiona i jest pochodną nefrydioduktu;

    3. u wieloszczetów występują komórki chloragenowe zabarwione na kolor zielony lub brązowy, osadzone na nabłonku perytonealnym, przylegającym do układu pokarmowego i naczyń krwionośnych; spełniają rolę komórek magazynujących zbędne produkty przemiany materii, wspomagają układ wydalniczy;

    4. skąposzczety wodne wydzielają amoniak, a lądowe mocznik;

    5. u pijawek:

      1. 10-17 metanefrydiów;

      2. w wyniku redukcji celomy kanały otoczone są tkanką łączną, a lejki tkwią w kanałach celomy;

      3. lejki są orzęsione, przechodzą w krótki kanalik, który otwiera się do pęcherzyka zwanego kapsułką, wypełnioną płynem i komórkami fagocytarnymi; światło kapsułki nie ma połączenia z następną częścią metanefrydium, którą jest struktura gruczołowa przylegająca do tylnej części kapsułki, formułującej mocz;

      4. struktura ta składa się z dużych komórek ułożonych jedna za drugą, przez które przechodzi nieorzęsiony kanał z odgałęzieniami;

      5. część końcowa zbudowana jest z mniejszych komórek, a kanał nie ma odgałęzień i jest orzęsiony, otwiera się nefrydioporem;

      6. płyn celomatyczny jest wyłapywany przez lejek, dostaje się do kapsułki, dalej na drodze osmozy do kanału wydalniczego, gdzie formowany jest w mocz, i wydalany przez nefrydiopor;

      7. układ wspomagają celomocyty i komórki tkanki botrioidalnej;

    Stawonogi

    1. Metanefrydia:

      1. homologiczne do parzystych celomoduktów pierścienic, nie mają orzęsionych lejków;

      2. narządy zamknięte od strony jamy ciała;

      3. składają się z cienkościennego pęcherzyka i kanału wyprowadzającego nie orzęsionego uchodzącego na zewnątrz ciała otworem;

      4. uchodzą u podstawy czułków (gruczoły czułkowe - antenalne), u podstaw szczęk (gruczoły szczękowe - skorupowe), na biodrach nóg (gruczoły biodrowe - koksalne);

      5. płynne, zbędne produkty przemiany materii przenikają na drodze osmozy przez ściany pęcherzyków do wnętrza gruczołów i poprzez kanały wydostają się na zewnątrz;

    2. Cewki Malpighiego:

      1. cewkowate wypuklenia końcowej części jelita środkowego (pajęczaki) albo początkowej jelita tylnego (tchawkowce);

      2. występują w różnej liczbie;

      3. produkty przemiany drogą osmozy dostają się do ich wnętrza, a stąd do światła jelita tylnego i z odchodami na zewnątrz organizmu;

    3. Skorupiaki:

      1. narządy wydalnicze uchodzą u nasady czułków II pary albo u nasady II pary szczęk;

      2. pojedynczy gruczoł składa się z cienkościennego woreczka oraz z kanalika wyprowadzającego, różnie długiego i poskręcanego, u niektórych gatunków na końcu rozszerzony w pęcherzyk wydalniczy, uchodzący nefrydioporem na zewnątrz ciała;

      3. woreczek spełnia funkcję filtracyjną i sekrecyjną, wchłania zbędne produkty metabolizmu z hemolimfy i przekazuje do kanalika;

      4. zwierzęta te są amnioteliczne - wydalają amoniak;

    4. Pajęczaki:

      1. 2 rodzaje układu wydalniczego: gruczoły biodrowe (jednopłatowe) i cewki Malpighiego;

    1. Owady:

      1. składa się wyłącznie z cewek Malpighiego;

      2. wydalają kwas moczowy;

    Mięczaki

    1. narządy wydalnicze składają się z parzystych metanefrydiów;

    2. są to duże narządy, których orzęsione lejki otwierają się do celomy worka okołosercowego, a kanały wyprowadzające (silnie poskręane, tworzące tzw. część gąbczastą) do jamy płaszczowej;

    1



    Wyszukiwarka