Lekcja
Temat: Cechy sprzężone z płcią i ich dziedziczenie.
Geny zlokalizowane na autosomach dziedziczą się niezależnie od płci, bo podczas mejozy segregacja chromosomów „matczynych” i „ojcowskich” jest zupełnie przypadkowa.
Geny zlokalizowane na chromosomach płciowych (x, y), to geny sprzężone z płcią; a cechy, które te geny determinują, są cechami sprzężonymi z płcią i ujawnienie się tych cech zależy od płci osobnika u którego występują.
Hemofilia :
gen odpowiedzialny za krzepliwość krwi jest zlokalizowany na chromosomie x i oznacza się go H, zaś recesywny allel tego genu -h, jest odpowiedzialny za hemofilię;
chory mężczyzna ma genotyp h0, bo ma tylko jeden chromosom x; jeśli poślubi on zdrową kobietę (która nie jest nosicielką hemofilii = nie ma allelu h= ma genotyp HH), to synowie będą zdrowi, bo będą mieli genotyp H0, a córki będą nosicielami hemofilii (genotyp Hh), choć same będą zdrowe,
jeśli kobieta - nosicielka, o genotypie Hh poślubi zdrowego mężczyznę, to połowa synów zachoruje na hemofilię, i połowa córek będzie nosicielem hemofilii.
Daltonizm - widzenie barw uzależnione od rodopsyny:
gen kodujący rodopsynę jest odpowiedzialny za odróżnienie barwy czerwonej od zielonej i oznacza się go D i jest zlokalizowany na chromosomie x,
allel recesywny tego genu -d, wywołuje daltonizm,
dziedziczenie jest takie samo jak w przypadku hemofilii.
Cechy związane z płcią :
Niektóre cechy charakterystyczne dla płci męskiej lub żeńskiej są determinowane przez geny obecne na autosomach i takie geny są identyczne u obu płci :
geny odpowiedzialne za rozwój zewnętrznych cech narządów płciowych; dróg moczowych, owłosienia,
różnice w fenotypach mężczyzn i kobiet wynikają z różnego stężenia w ich krwi chromosomów płciowych,
NP. łysienie wywołane jest genem, którego działanie przejawia się w obecności hormonu testosteronu (to hormon płci występujący u mężczyzn). Ponieważ ten gen dominuje u mężczyzn i jest recesywny u kobiet, więc na tę dolegliwość cierpią mężczyźni.
Lekcja
Temat: Chromosomowa teoria dziedziczności Morgana.
Morgan to uczony przyrodnik. Obserwował on życie muszek owocowych, które szybko się rozmnażają i mają duże, widoczne gołym okiem chromosomy. Tych chromosomów jest mało. Mendel w oparciu o pracę nad tymi muszkami sformował w 1912r. swoją teorię.
W 1912r. Morgan sformułował teorię chromosomową dotyczącą dziedziczenia cech:
główne założenia:
geny są odpowiedzialne za powstanie określonej cechy czyli gen jest jednostką dziedziczoną,
geny znajdują się w chromosomach,
geny ułożone są liniowo w chromosomach,
geny zajmują ściśle określone miejsce, czyli tzw. locus,
zmiana położenia genów w chromosomie zachodzi podczas mejozy i podczas crossing-over (to przemieszczenie fragmentów chromosomów),
crossing-over jest przyczyną zmienności rekombinacyjnej,
geny leżące blisko siebie to geny sprzężone,
geny sprzężone wywołują cechy sprzężone,
cechy sprzężone dziedziczą się,
sprzężenie jest tym silniejsze, im bliżej siebie leżą geny,
odległość między genami to centymorgany, czyli procent crossing-over,
genetyczne skutki crossing-over widoczne są tylko w heterozygotach.
Przebieg crossing-over:
w pachytenie pierwszego podziału mejozy chromosomy homologiczne ulegają spiralizacji, przez co staje się krótsze, grubsze i bardziej widoczne,
każdy chromosom złożony jest z 2 chromatyd, a więc biwalent z 4,
w pachytenie następuje wymiana odcinków chromatyd homologicznych chromosomów.